D66
SGP
Niet alleen GroenLinks heeft
sleutel voor meerderheid
4
Analyse
Zelden telde een verkiezing zó
veel verliezers. Hoewel de zetel
aantallen in de Eerste Kamer nog niet
vaststaan, is het slagveld groot. Toch
is de ene nederlaag de andere niet.
PROVINCIALE
VERKIEZINGEN 2019
Wat verklaart deze
electorale
aardverschuiving?
De onvrede onder de kiezers komt
niet uit de lucht vallen. Onderzoe
kers constateren al jaren dat grofweg
een vijfde van het electoraat weinig
vertrouwen heeft in de huidige poli
tiek. Partijen die net als Baudet nu
riepen dat het bestel moet worden
opgeblazen, volgden elkaar met wis
selend succes op. Gemene delers van
al die partijen: onvrede over de in
vloed van kiezers en de wens om re
ferenda in te voeren.
Baudet heeft die onvrede slim ge
mobiliseerd. Hij had al een grote ach
terban verzameld toen hij als een van
de initiatiefnemers van het Oekraï-
nereferendum in 2016 zijn partij op
richtte. Die achterban wist hij als een
van de weinige partijen te mobilise
ren. 44 procent van de kiezers bleef
woensdag thuis, maar juist de Fo-
rumfans kwamen massaal opdagen.
Waarom? Omdat Baudet én van de
verkiezingen een soort referendum
over het kabinetsbeleid had gemaakt.
Én omdat hij zijn pijlen richtte op het
klimaatbeleid. Uit onderzoek onder
Forumstemmers blijkt dat hun be
langrijkste motivatie te zijn. Samen
met het immigratiestandpunt van de
partij.
De regeringspartijen hebben die on
vrede over het klimaatbeleid onder
schat. Tijdens de verkiezingscam
pagne voor de Kamerverkiezingen
ging het amper over de vraag of onze
woningen van het gas af moeten.
Veel kiezers voelen zich overvallen
door alle plannen die de afgelopen
maanden zijn gelanceerd en zijn
bang voor de kosten ervan.
De opkomst van anti-esta-
blishmentpartijen als Forum past
ook in een trend die je in de hele
westerse wereld ziet. Zie Italië, zie de
Verenigde Staten. Na de Kamerver
kiezingen van twee jaar geleden zei
VVD-leider Mark Rutte nog dat 'we'
een halt hadden toegeroepen aan het
'verkeerd soort populisme'. Daarmee
doelde hij onder andere op Forum
voor Democratie, de partij die Rutte
nu in zowel de provincies als in de
Eerst Kamer zijn hielen laat zien.
En waartoe leidt die
verschuiving?
De ervaring leert dat onze democra
tie partijen absorbeert die het bestel
van binnenuit willen veranderen.
Dat gebeurde met D66, LPF en in
meer of mindere mate ook met SP en
PVV die in verschillende bestuursla
gen verantwoordelijkheid namen.
Ook Forum is bereid verantwoorde
lijkheid te nemen, al heeft Baudet
flink wat eisen aan het kabinet om
dat ook op landelijk niveau te doen.
Zo moeten de klimaatplannen van
tafel.
Op korte termijn zal de politieke
aardverschuiving niet direct gevol
gen hebben. Het kabinet kan gewoon
doorregeren en is voor een meerder
heid in de Eerste Kamer straks niet
afhankelijk van Baudets partij. In
trekking van de klimaatplannen zou
onherroepelijk tot de val van het ka
binet leiden. Zeker op korte termijn
zullen de middenpartijen elkaar ste
viger vasthouden. Geen van hen zit
nu te wachten op nieuwe verkiezin
gen. Dan zal Forum (dat zowel kie
zers van PVV, SP als van regerings
partij VVD en CDA afsnoept) ook
fors winnen, geven de peilingen aan.
Megawinst
Maar de verkiezingen komen er hoe
dan aan als over twee jaar deze kabi
netsperiode afloopt. De megawinst
van Forum voor Democratie werpt
zijn schaduw daarnaar vooruit. De
VVD zal zich de komende tijd onher
roepelijk bezinnen op de koers. Nu al
is er intern gemor dat de partij te on
zichtbaar is geworden. Er is een elec
toraal gat op rechts ontstaan. Nadat de
VVD zijn scepsis over de klimaatplan
nen liet varen, was er bijvoorbeeld
voor veel rechtse kiezers niet echt een
alternatief voor Forum.
En niet alleen de VVD krabt zich
achter de oren. Het politieke midden
is de afgelopen jaren steeds kleiner
geworden. Het CDA boekte de
slechtste uitslag ooit woensdag. Mid
denpartijen weten dat compromis
sen sluiten leidt tot electorale afstraf
fing. Kijk naar de PvdA die na de
knock-out bij de vorige Kamerver
kiezingen niet meer staat te springen
het kabinet nog te helpen. Het zou
ervoor kunnen zorgen dat de rege
ringspartijen VVD, CDA, D66 en
ChristenUnie het komende jaar toch
uit elkaar drijven.
VAN 9 NAAR
4ZETELS
VAN 10
NAAR 6
ZETELS
0ZETELS
VAN 2 NAAR 1 ZETEL
,,Nu komt het op ons aan!'', roept
Klaver, op de ochtend na de ver
kiezingen met een enorme slag
roomtaart voor zijn neus. Hij
houdt nog vast aan de boodschap
waarmee hij de verkiezingen in
ging: GroenLinks is de partij die
nodig is voor een meerderheid
en dus gaat de partij het kabi
netsbeleid naar groen en naar
links af laten slaan.
,,Wij hebben de sleutel in han
den'', mailde Klaver gisteren nog
naar zijn achterban. Probleem is
alleen: dat klopt niet meer. Waar
GroenLinks lang dacht dat ze de
enige partij was die de coalitie in
haar eentje aan een meerderheid
kon helpen, zijn er nu plots drie
gegadigden voor die rol. FvD op
rechts, met een monsterzege van
13 zetels in de Eerste Kamer,
maar - belangrijker nog voor
GroenLinks - ook de 'linkse
vriend' PvdA kan het kabinet in
zijn eentje van voldoende steun
voorzien. GroenLinks bezweert
dat dat 'prima' is, omdat de soci
aaldemocraten grofweg ge
deelde idealen hebben. Maar Lo-
dewijk Asscher maakt van kli
maat niet zo'n groot punt als
Klaver.
GroenLinks heeft altijd gezegd
dat de volgende Tweede Kamer
verkiezingen een tweestrijd tus
sen de VVD en GroenLinks zou
worden. Maar daar is ineens een
nieuwe partij die een gooi doet
naar de macht.
Klaver probeerde er tegen het
einde van de campagne nog wel
een tweestrijd van te maken tus
sen hem en Baudet. Die heeft
Baudet glansrijk gewonnen.
vrijdag 22 maart 2019
GO
Coalitie heeft
onvrede over
klimaatbeleid
onderschat
Voor het eerst werd niet een van
de traditionele middenpartijen de
grootste bij een verkiezing. Forum
voor Democratie heeft het poli
tieke landschap flink opgeschud.
Het door Thierry Baudet aangeval
len 'partijkartel' krabt zich vertwij
feld achter de oren.
Hans van Soest
Den Haag
Onderschat
Ondertussen
Laurens Kok en Peter Winterman
SP
De grootste verlie
zer van deze verkie
zingen: SP-leider
Lilian Marijnissen.
Sinds haar aantreden
gaat het steeds
slechter met de pro
testpartij. Zelf denkt
Marijnissen dat een
groot deel van de
achterban niet naar
de stembus is ge
gaan, maar ze moet
de oorzaak van deze
verkiezingsdreun ook
bij zichzelf zoeken.
Haar belangrijkste
speerpunt, de zorg,
kwam opnieuw niet
uit de verf: deze ver
kiezingen gingen over
klimaat en immigratie.
Toch houdt ze vast
aan haar koers, hoe
wel het kabinet miljar
den euro's extra in de
zorg heeft gepompt.
Ook is het Marijnis-
sen niet gelukt om op
te vallen in televisie
debatten, waar ze
een van de weinige
vrouwen tussen de
mannelijke fractie
voorzitters was. De
SP maakt het verschil
niet meer.
Op geen an
dere politieke
partij is de
wetmatigheid
'regeren is
halveren' zo
van toepassing
als op D66.
Het verlies
komt dan ook
niet onver
wacht. Toch
had de nieuwe
fractieleider
Rob Jetten
zich een an
dere start ge
wenst. Intern
krijgt hij welis
waar de no
dige goodwill,
bij de kiezer
weet de jonge
ling nog geen
potten te bre
ken. De grote
steden die D66
onder leiding
van voorgan
ger Alexander
Pechtold in
2015 aan de
zegekar bond,
gaan bijna
één-op-één
over naar het
GroenLinks
van Jesse Kla
ver.
Het steekt D66
dat Klaver nu
de eer krijgt
voor het feit
dat VVD en
CDA het kli
maatbeleid
omarmen. De
gretige Jetten
moet de ko
mende tijd zijn
leiderschap
bevestigen.
■4 Bij de Tweede Kamerverkie
zingen van 2017 stemden
nog 216.000 Nederlanders op Denk,
nu zijn het er slechts 135.000. Daar
mee loopt partijvoorzitter Selcuk
Öztürk de door hem verwachte se
naatszetel mis. De lage opkomst lijkt
de Denk-opmars te hebben gestuit.
De lokroep van Forum laat
ook SGP-kiezers niet onberoerd. In
bastions Urk en Staphorst verliest Van
der Staaij& Co terrein aan Baudets
partij. Al moet worden aangetekend
dat de SGP, met haar trouwe achter
ban, last heeft van een lage opkomst.
De sleutel van de meerder
heid in de senaat zou in han
den komen van GroenLinks,
beloofde Jesse Klaver zijn
achterban. Maar er zijn
woensdag meer sleutels uit
gedeeld. De coalitie kan wél
om GroenLinks heen.
Hanneke Keultjes
Den Haag
