r
Juliana, Beatrix en Irene waren onderweg naar Canada 40 uur 'kwijt' op zee
8 NIEUWS
In de oorlogskronieken van Loe de Jong is het een bijzin.
Een ronkend reisverslag dat het Nationaal Archief begin dit jaar
openbaar maakte, rept er met geen woord over. Maar de
overtocht van de prinses Juliana en dochters naar Canada, in
juni 1940, verliep niet probleemloos. Een reconstructie.
Opwinding maakt
zich van de beman
ning meester als in
de baai van Milford
Haven (Wales) een
sloep de Hr. Ms. Sumatra nadert.
„Verrek, we krijgen wijven aan
boord!'' roept een matroos. Daarna
valt iedereen stil. Die 'wijven' blij
ken van koninklijke bloede te zijn.
Prinses Juliana betreedt als eer
ste het marineschip, gevolgd door
prins Bernhard met de 2-jarige
Beatrix op zijn arm en verzorgster
Sophie Feith met de 10 maanden
oude Irene. Iedereen springt in de
houding, bemanningslid Arie van
der Toorn speelt op zijn accordeon
het Wilhelmus.
Lichtmatroos Adriaan Kanne-
gieter (20) en roerganger Wietse
de Vries (26) zien het ontroerende
tafereel. Het is 2 juni 1940. De
stemming is 'grimmig', beschrijft
Kannegieter later. ,,Er vlogen
Engelse vliegtuigen om ons heen
en dan weer richting zee. Later
hoorden we, dat op nog geen
50 mijl van de haven een onder
zeeboot was verkend.''
De Duitsers zijn opgerukt naar
het Kanaal. Het lot van Engeland,
waarnaar de koninklijke familie is
gevlucht, is onzeker. Koningin
Wilhelmina wil uit voorzorg
dochter Juliana - de enige troon
opvolger - en de prinsesjes Beatrix
en Irene naar Canada evacueren.
De Hr. Ms. Sumatra en de Hr.
Ms. Jacob van Heemskerck krijgen
deze taak. De twee marineschepen
zijn na de Duitse inval halsover
kop naar Engeland gevaren. De
Heemskerck is nog niet afge
bouwd. Het schip verlaat de werf
met enkele noodvoorzieningen en
een krappe, onervaren beman
ning. ,,Het schip stelde niet veel
voor'', schrijft C.F.C. Thoms,
officier van de technische dienst,
in zijn memoires. ,,Het was in
feite nog maar een lege huls zon-
De Heemskerck
was een
schip dat geen
strijd kon voeren
der bruikbare bewapening.''
In Engeland wordt de beman
ning op sterkte gebracht. Het
schip krijgt dieptebommen en een
'degaussingkabel', die de romp
demagnetiseert tegen zeemijnen.
Ook de Sumatra, waar de ketels en
het kabelnet in slechte staat zijn,
wordt opgeknapt.
Koningin Wilhelmina bereidt in
het diepste geheim de reis voor
met Johan Furstner, Bevelhebber
der Zeestrijdkrachten. De minis
ters weten van niets. Dat zorgt
voor een rel. Defensieminister
Adriaan Dijxhoorn wil dat de twee
schepen aan de ketting blijven
zolang ze niet klaar zijn. Furstner
verzwijgt dat de schepen klaar
gestoomd worden voor een reis
naar Canada.
Telegram
Commandant C.H. Brouwer van
de Sumatra krijgt per telegram in
structies: 'Na aankomst Milford
Haven geheel volladen met brand
stofolie - stop - Reken op vertrek 2
juni 20.00 24 mijl vaart - stop-
Operatiebevel wordt te Milford
Haven overhandigd - stop -
Wendt u tot Senior Britsch Naval
Officer aldaar voor route-instruc
tie - stop - 2 juni ongeveer 19.30
embarkeert prinses Juliana met
drie dames, drie kinderen, drie de
tectives en Sbn de Vos van Steen-
wijk ter overvoer naar Halifax -
stop -'
Vlak voor vertrek worden enkele
officieren van de Sumatra overge
plaatst naar de Heemskerck, zodat
de koninklijke gasten hun hutten
kunnen gebruiken. Naast de com
mandant en eerste officier weet
slechts één ander bemanningslid
wat er aan de hand is. Kannegieter:
,,De hofmeester van de comman
dant moest onder strikte geheim
houding voor de kinderen brood
beleg, kindermeel, snoepjes enz.
op de wal gaan inkopen.''
's Avonds loopt Kannegieter
oorlogswacht op het dek. Rond
tien uur komen Juliana en Bern-
hard naar buiten. Ze nemen bij de
loopplank afscheid, waarna Bern-
hard van boord gaat. Een half uur
later vertrekken de twee schepen
met geblindeerde patrijspoorten.
,,De meesten van ons konden hun
emoties niet bedwingen. Toen de
prins met een Engelse barkas weg
voer, hebben we met de prinses
hem ten afscheid toegezwaaid.''
Een dag voor vertrek waar
schuwt admiraal Furstner in een
geheim bericht aan de comman-
danten voor Duitse onderzeebo
ten, kruisers en mijnen. ,,Bij ont
moeting met vijandelijke strijd
krachten gevecht zoo mogelijk
vermijden, indien dit niet moge
lijk is, moet Heemskerck gevecht
aanvaarden en Sumatra trachten te
ontwijken.''
Kanonnen
De Sumatra heeft enkele kanon
nen, maar is niet geschikt voor
gevechtstaken. Op de Heemskerck
ontbreekt een vuurleiding, de
kamer van waaruit de kanonnen
bestuurd worden. De kanonnen
hebben nog nooit een granaat af
gevuurd. Alleen de snel geïnstal
leerde mitrailleurs zijn bruikbaar.
,,Het was een schip dat geen strijd
kon voeren'', schrijft maritiem
historicus K.W.L. Bezemer in 1954.
Bovendien heeft het schip alleen
een magnetisch kompas, dat min
der nauwkeurig is. Aan boord is
wel een gyrokompas, maar er is te
weinig tijd om dat te monteren.
Desondanks is commandant
Edzard van Holthe vol vertrou
wen. ,,'t Sal waerachtig wel gaen.''
De schepen koersen 'zigzag
gend' over de Atlantische Oceaan.
Op de Sumatra vermaken Beatrix
en Irene zich met speelgoed. De
CANADA
ENGELAND
dinsdag 12 maart 2019
GO
oos in de mist
Koningin Wilhel-
Prinses Beatrix
Prinses Juliana
mina en prinses
vermaakt zich
wandelde veel
Juliana aan boord
prima tijdens de
over het schip
van de Hr.Ms.
overtocht naar
en praatte met
Sumatra.
Canada.
bemanningsleden.
FOTO NATIONAAL ARCHIEF
FOTO NATIONAAL RCHIEF
FOTO HANS KRAGT
Tonny van der Mee
Den Haag
-K.W.L. Bezemer,
maritiem historicus
120319/TU
Schip verdwenen
nacht 7 op 8 juni 1940
Aankomst
Halifax
11 juni
Vertrek
Milford Haven
2 juni
