'Er is een keerzijde aan langer zelfstandig wonen'
16
'Het zijn niet de
mooie
overlijdens.
Heftig. Veel
gedoe, viezigheid
en emotie'
terdam. We vroegen: hoe kijkt u
naar de ouderen om u heen en wat
doet u als er iets opvalt? Ouderen
blijken elkaar goed in de gaten te
houden. Ze wisten vaak van de
hele galerij op de flat wie er woon
den en wat hun situatie was. 'Daar
woont meneer Janssen, die is net
weduwnaar geworden.' Maar nu
komt het: ze dóen niet altijd wat
met die wetenschap. Stel dat ze
opmerken dat meneer Janssen ver
eenzaamt of vervuilt, dan zullen
ze dat signaal niet snel doorspelen.
Dat voelt heftig. Privacy is
in Nederland een groot
goed. We zijn erg terug
houdend, uit angst als
bemoeizuchtig te wor
den ervaren." Er is on
der sommigen een 'in
tense wens om niet te
Van Dijk: ,,Van veel ouderen heb ik
teruggehoord dat het angstig
maakt, als je zulke dingen hoort op
het nieuws. Ergens in het achter
hoofd is er de gedachte: 'dat zal mij
toch niet
Het is een onprettig, maar niet
onrealistisch schrikbeeld. Foren
sisch arts Sjef Vrencken van de
GGD Zeeland: ,,Ik heb in de afge
lopen 27 jaar veel te maken gehad
met overlijdens van mensen die
twee, drie weken lagen voordat
men hen miste. Voor iemand die
een heel teruggetrokken leven
leidt, is drie weken niet lang. Voor
anderen, die continu contact heb
ben met kinderen en buren, is drie
uur al lang. Het komt heel vaak
voor dat iemand twee dagen niet
gezien is en dan pas gemist
wordt."
Huisarts
Bij een normaal overlijden, dat
snel wordt opgemerkt, zal meestal
de huisarts degene zijn die de
doodsoorzaak vaststelt. Vrencken:
Zodra een lichaam vier, vijf da
gen ligt, worden wij ingescha
keld. Een huisarts zal dan niet
meer zo gauw zelf durven
vaststellen of het om een na
tuurlijke dood gaat. Negen
van de tien huisartsen zeg
gen dan: laat de GGD maar
komen. Zelfs als het er
vrij onschuldig uitziet
en iemand in bed ligt.
Het lichaam begint
dan te ontbinden.
Dat durft niet elke
huisarts te onder
zoeken."
Hoeveel men
sen sterven een
stille - natuurlijke
- dood, pas veel la
ter opgemerkt? Dat
wordt nergens geregis
treerd. Vrencken doet
beeld. Ik kijk daar afstandelijk
naar, als professional zie ik een bi
ologisch proces, maar voor ande
ren kan het een traumatische er
varing zijn. Dus je kijkt naar kle
ren, lichaamskenmerken, tatoe
ages. Er zijn allerlei manieren om
de familie te traceren. In telefoons
kijken, in laptops, in politiesyste
men. Soms worden namen gevon
den van kinderen die elders in het
land wonen. Dan vragen we of de
politie daar het slechtnieuwsge-
sprek wil doen. Zoiets doe je in
principe niet telefonisch."
Forensisch onderzoek
Vrencken is de man die de lijk
schouw doet, die informeert naar
de medische achtergrond, die kijkt
naar letsels. De tactische recherche
staat al bij de buren te praten: heb
ben die iets gehoord? Had de over
ledene schulden? Werd hij be
dreigd? Wat voor mensen kwamen
er over de vloer? In huis staan
mannen en vrouwen in witte pak
ken - de forensisch rechercheurs.
Ze zoeken naar sporen van bloed,
van inbraak, vingerafdrukken.
Vrencken: ,,Samen bepalen we of
het om een natuurlijk of niet-na-
tuurlijk overlijden gaat. In het laat
ste geval: is er betrokkenheid van
derden en gaat het al dan niet om
een misdrijf? Als het huis over
hoop lag, er lijkt een vechtpartij te
zijn geweest, de portemonnee is
zoek en het slachtoffer is bekend
bij de politie, krab je je toch achter
de oren. Gerechtelijke sectie moet
ondanks de staat van ontbinding
uitwijzen of er letsels zijn aan het
lichaam: botbreuken, een klap op
het hoofd. Of toch een hartin
farct."
Zo'n driekwart van de Neder
landers overlijdt op natuurlijke
wijze, met hart- en vaatziekten,
kanker en ouderdom als belang
rijkste doodsoorzaak. Dan is er
heel lang niks. En dan, de infectie
ziekten en epilepsie.
Onder niet-natuurlijke dood -
het resterende kwart - vallen eu
thanasie, zelfdoding, huis-, tuin
en keukenongevallen (bijvoor
beeld achter de rollator), verkeers
ongevallen en als laatste: de mis
drijven. ,,Dat zijn er in Zeeland be
trekkelijk weinig", zegt Vrencken.
overleven. Een zware alcoholist
met een verschrompelde lever en
slechte bloedstolling hoeft alleen
zijn knie maar tegen een tafelpoot
te stoten of er ontstaat al een wond
die fataal kan worden. Zeker als je
niet gewend bent hulp in te roe
pen."
Universitair docent Hanna van
Dijk van de Erasmus School of He
alth Policy Management deed
onderzoek naar de 'signalerende
rol' van buren. ,,Mijn promotieon
derzoek ging over de vraag: hoe
kunnen zelfstandig wonende ou
deren ondersteund worden in de
eigen buurt? In het kader daarvan
heb ik gekeken hoeveel burenhulp
er eigenlijk is in Rotterdamse wij
ken. Heel uiteenlopende buurten,
van achterstandswijken tot welge
stelde. Je kunt de resultaten na
tuurlijk niet één op één naar Zee
land vertalen, maar een aantal
conclusies is toch ook interessant
voor de Zeeuwse situatie. Zo staat
een wijk in Rotterdam-Zuid,
Vreewijk, bekend om zijn dorpse
sfeer. Deuren kunnen daar nog
open staan, mensen kennen el
kaar. Heel uitzonderlijk voor Rot-
veel bij elkaar over de vloer te ko
men', ziet Van Dijk. Een beetje af
stand is ook prettig als je, zoals
Van Dijk in het dorpse Rotterdam
Zuid opmerkte, 'je vuile was niet
graag buiten hangt'. ,,Wat ik heel
vaak hoorde: 'Ik heb prima contact
met mijn buren, we zeggen elkaar
gedag, maar we gaan niet bij elkaar
op de koffie.'"
Hulp vragen
Oudere bewoners die zich bewust
werden van hun toenemende
kwetsbaarheid, vertelden dat ze
het moeilijk vonden hulp te vra
gen. Van Dijk: ,,Dat heeft vaak te
maken met angst om anderen te
belasten. Iedereen heeft het al zo
druk. Vroeger kwamen de kinde
ren zondags op de koffie. Dat is
niet meer vanzelfsprekend. Met
het ouder worden kun je niet meer
goed uit de voeten, je mobiliteit
neemt af, je kringetje wordt klei
ner. Als anderen in de buurt de rol
van die kinderen niet overnemen,
kan iemand achter de horizon
wegzakken."
'...heeft daar vermoedelijk al een poos
gelegen..'
Vereenzaming
Na zoveel jaar ervaring hoeft
Vrencken maar even om zich heen
te kijken om de tekenen van ver
eenzaming te zien. ,,Ik kijk altijd
even: hangen er foto's van de kin
deren, de kleinkinderen? Is er een
verjaardagskalender? Als de over
ledene net jarig is geweest, liggen
er kaartjes? Zijn er kranten? Het
zegt niet alles over het contact met
de omgeving, maar wel iets. Vaak
zien we vervuiling. Bij vereenza
ming is de vraag altijd: koos die
persoon er zelf voor, of had hij het
anders gewild? Je karakter, om
standigheden in je leven, een psy
chiatrische ziekte - dat kan er alle
maal toe leiden dat je mensen
schuw wordt. Verslaafden zijn
vaak zorgmijders. Ze glijden af,
zijn alleen nog maar bezig met
ZATERDAG 9 MAART 2019 GO
VERVOLG VAN PAGINA 15
Hannah van Dijk,
universitair do
cent aan de
Erasmus
School of
Health
Policy
Manage- -
ment,
deed on
derzoek naar de
'signalerende rol'
van buren.
Een over
volle brie
venbus...
...en gordij
nen die
nooit meer
open- of
dichtgaan:
tekenen
die kunnen
duiden op
een overlij
den.
