leven makkelijker
Dit zegt de wetenschap
Jaloezie geeft naar gevoel,
maar is ook een hulpmiddel
Eureka! Intuïtie wint van wiskunde
Hawking
'Grof gezegd: bij
afgunst wil je iets
hebbenbij jaloezie
wil je iets niet kwijt'
23
Welling
herdenkt
,,Nee, dat denk ik niet. We zitten
daar nog heel ver vanaf. Maar in
principe is het wel mogelijk. Naar
mijn gevoel is de mens namelijk
ook gewoon een robot. Maar dan
wel een heel speciale. Een robot
die wordt opgevoed, opgroeit en
op een heel speciaal type hardware
draait: biologische hardware. En
die bovendien een heel specifiek,
door onze genen en opvoeding be
paald algoritme gebruikt. Uitein
delijk zijn wij ook een informatie
verwerkend systeem. Dat idee
doet misschien geen recht aan alle
emoties die we ervaren, maar in
principe is het wel zo. Dus uitein
delijk moet het mogelijk zijn om
zoiets ook na te bouwen.''
,,Het is heel moeilijk om precies te
voorspellen hoe kunstmatige in
telligentie zich zal ontwikkelen.
De wereld zal er zo anders uitzien
wanneer dit gaat spelen, dat alles
wat je nu verzint tegen die tijd een
beetje verouderd is. Wie weet
blijkt in de toekomst wel dat er al
lerlei beperkende factoren zijn die
voorkomen dat een superintelli
gentie kan ontstaan. Misschien is
daar wel helemaal niet voldoende
computerkracht voor.
Op de heel lange termijn ver
moed ik dat we als mens eerder
onderdeel van dit proces zullen
zijn dan dat we tegenover robots
komen te staan die we moeten be
vechten. Wat ik nu zie, is dat alles
dat we ontwikkelen het doel heeft
ons leven te vergemakkelijken. Dat
leidt dan eerder tot implantaten
en dat soort dingen. Dat we stuk
jes kunstmatige intelligentie op
ons lijf gaan dragen. Er zal dus eer
der een co-evolutie ontstaan waar
bij wij mee ontwikkelen met onze
technologie.''
,,Die liggen veel dichterbij en heb
ben niks te maken met superintel
ligentie, maar met mensen die dit
soort technologieën op een ver
keerde manier inzetten. Als je
kijkt naar wat er is gebeurd rond
Facebook en Cambridge Analytica,
dan zie je dat je mensen in groten
getale een andere richting op kunt
duwen door het subtiel verande
ren van informatiestromen. Wij
zijn makkelijk te manipuleren.
Dat soort dingen, samen met
bijvoorbeeld het privacyprobleem,
vind ik het échte gevaar. Een hy
pothetische superintelligentie is
nog veel te ver weg. Het is een
beetje alsof je op het dak van een
brandend huis staat en je er zorgen
over maakt dat je op je 80ste
alzheimer kunt krijgen. Dat is
geen onredelijke gedachte, maar
niet iets waar je op dat moment
mee bezig moet zijn.''
Je kent het vast wel, dat knagende
gevoel als je collega een mooie
promotie maakt. Of als je partner
een grappig verhaal vertelt over
een vroegere geliefde. We voelen
allemaal weleens afgunst of jaloe
zie. Maar waarom eigenlijk?
Die vraag kan Bram Buunk,
hoogleraar evolutionaire sociale
psychologie aan de Rijksuniversi
teit Groningen, wel beantwoor
den. Maar eerst moet hij iets recht
zetten. Want hoewel afgunst en
jaloezie gelijkenissen vertonen,
zijn ze niet hetzelfde.
„Bij afgunst benijd je een ander
om dingen die je zelf niet hebt, zo
als een mooie auto of een goede
baan", legt Buunk uit. „Bij jaloezie
heerst het gevoel dat een ver
meende of werkelijke minnaar je
partner zal afpakken. Heel simpel
gezegd: bij afgunst draait het om
willen hebben, bij jaloezie om niet
willen kwijtraken."
Volgens Buunk dient jaloezie
een evolutionair nut. Anders dan
veel andere diersoorten, vormen
mensen paarrelaties. We stichten
een gezin en zorgen samen voor
het nageslacht. „Als er een derde
in het spel komt, bedreigt dat deze
kwetsbare balans en worden we
instinctief jaloers, ofwel bescher
mend."
Bij mannen heeft jaloezie een
andere achtergrond dan bij vrou
wen. Mannen zijn vooral bang dat
hun partner vreemdgaat. Ook dat
is verklaarbaar uit evolutionair
perspectief, aldus Buunk. „Als een
vrouw overspelig is, kan zij zwan
ger raken van haar minnaar. Hier
door loopt de man het risico zijn
rh or
tijd en vermogen te investeren in
andermans nageslacht. Maar nog
erger: hij geeft zijn eigen genen
niet door."
Vrouwen vrezen vooral dat hun
partner verliefd wordt op een an
der en hen vervolgens in de steek
laat. In de prehistorie was een al
leenstaande vrouw met jonge kin
deren aan de goden overgeleverd.
„Een vrouw had de steun van een
man nodig om samen met haar
nakomelingen te kunnen overle
ven. Het was bedreigend als een
man zijn aandacht en middelen
aan een andere vrouw besteedde."
Volgens Buunk zijn er ook nu nog
primitieve stammen waar vrou
wen die hun partner verliezen
door de overige groepsleden wor
den verstoten. „Enerzijds omdat
men niet voor de vrouw en haar
nakomelingen wil zorgen, ander
zijds omdat men bang is dat de al
leenstaande ervandoor gaat met
de man van een ander."
Net zoals jaloezie, geeft afgunst
een naar gevoel. Maar ook dit heeft
een evolutionaire functie, vertelt
Buunk. Het motiveert ons om te
streven naar wat een ander bezit of
heeft bereikt. In het verleden hielp
deze impuls ons in de strijd om
voedsel en dus om te overleven.
Maar helemaal positief is af
gunst zeker niet. Het vertaalt zich
vaak in roddelen of achterklap.
Door opzettelijk slechte dingen
over iemand te vertellen, proberen
we zijn of haar status binnen de
groep naar beneden te halen.
,,Een front is een over
gangsgebied tussen twee
zones. Een klassiek voor
beeld uit de biologie is het
volgende. Neem een groot
eiland, vol met konijnen,
en zet daar een paar vos
sen uit. Die vermeerderen
zich snel. Hoe snel zal het
gebied waar veel vossen
zijn, zich uitbreiden? Dus:
hoe snel verplaatst het
front zich, oftewel het
overgangsgebied dat het
deel met veel konijnen
(maar zonder vossen)
scheidt van het gebied
mét vossen en konijnen?
Begin jaren 80 was er een
uitgebreide wiskundige
analyse voor het simpelste
model. Maar ik had rond
1987 ontdekt dat een for
mule die een intuïtieve
basis had, in feite een sim
pele uitdrukking gaf voor
de snelheid die de wis
kundigen berekenden.
Toen ik mijn formule op
de computer testte voor
allerlei gecompliceerde
modellen bleek mijn uit
drukking vaak heel pre
cies de snelheid van het
front te voorspellen! Maar
waardoor?
De uitdaging was om
mijn intuïtieve formule
een solide basis te geven.
Na vele vergeefse pogin
gen was ik met een collega
in 1995 in staat mijn oor
spronkelijke intuïtieve
beeld te vertalen in een
systematische analyse.
Die voorspelde heel pre-
cies hoe de snelheid van
het front heel langzaam
naar zijn uiteindelijke
waarde toe kroop. Deze
methode was toepasbaar
voor enorm veel modellen
en leverde allerlei nieuwe
concrete voorspellingen.
Toen we die voorspellin
gen numeriek testten
voor verschillende front
vergelijkingen en de nu
merieke simulaties lieten
zien dat onze voorspellin
gen in alle details klopten,
was er een echt eureka-
moment. We hadden een
algemene, maar uiterst
krachtige methode ont
wikkeld om het meer dan
zestig jaar oude frontpro
bleem op te lossen.''
-Jim Jansen
GO ZATERDAG 23 FEBRUARI 2019
Kijk op de site
bij /wetenschap
gen dan wij onszelf kunnen ge
ven.''
Sommige mensen waarschuwen
voor de ontwikkeling van een
'superintelligentie' die de mens
het nakijken geeft. Is dat een
realistische gedachte?
Maar toch gaat het niet gebeu
ren?
Waar liggen dan de echte geva
ren?
Max Welling.
FOTO BOB BRONSHOFF
Max Welling is op 13
maart samen met Erik
Verlinde en Wieger
Wamelink te gast in
TivoliVredenburg
Utrecht bij een bijeen
komst ter nagedach
tenis van Stephan
Hawking, die op 14
maart 2018 overleed.
De wetenschappers
zullen antwoord geven
op vragen die
Hawking zichzelf
stelde, zoals 'wat zit
er in een zwart gat' en
'zal kunstmatige intel
ligentie slimmer wor
den?'
Zie newscientist.nl
voor meer informatie.
We zijn het allemaal weleens: afgunstig of jaloers. Waar komen die emoties vandaan?
KAJ VAN ARKEL
FOTO 20TH CENTURY-FOX
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment.
Deze keer Wim
van Saarloos (63),
hoogleraar
theoretische
natuurkunde en
voorzitter van de
Nederlandse
Koninklijke
Akademie van
Wetenschappen.
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewStientiSt en met l f vanvnederland
