II
Met Waterstaatskerken bleef de vrede bewaard
10 ZEELAND
EXPOSITIE PAUL MAHEKE IN VLEESHAL MIDDELBURG
De tentoonstelling van Paul Maheke
in de Vleeshal in Middelburg is zowel
decor als verhaal. Zowel sfeer als beeld.
Juist dat is de kracht van zijn werk.
Monnikenwerk
dend golven klanken je oren bin
nen. Ze zetten de toon voor een
beleving die nauwelijks in woor
den is te vatten. Ik ben toeschou
wer en acteur tegelijk in een sym
bolisch universum. Als vaker
speelt de Vleeshal zelf ook mee, als
architectonisch kader, verbinding
tussen aarde en hemel. Met aan de
wand de door God gegeven
machthebbers die toezien op hoe
wij ons als stervelingen door ons
leven bewegen.
Dit is één van de vele lijnen die
Paul Maheke door zijn werk heeft
geweven. In een performance die
twee keer per week wordt opge
voerd, voegt hij een specifieke vi
sie toe. Drie personages zetten ge
concentreerd een associatief ver
haal neer. Waarin aspecten van
mens zijn en identiteit zichtbaar
worden. Een vrouw, 'Party Girl',
hedonistisch verslingerd aan het
leven. Een man, jongen, androgyn,
danst binnen zelf aangebrachte
kaders, die hij wanhopig lijkt te
willen verlaten. Het derde perso
nage, een geest, verbindt zich let-
terlijk met het oneindige zwart
van het universum en spreekt na
mens allen die ooit waren en nog
zullen komen. Over gedoemd zijn
en bevrijding, over eenzaamheid
en gemeenschappelijkheid. De
man gevangen in zijn eeuwige
rondtollen, is iedereen. Eenzaam
en tegelijkertijd deel van alles.
Paul Maheke (1985, Birve-la-
De man gevangen
in zijn eeuwige
rondtollen, is
iedereen
Gaillarde, Fr. woont en werkt in
Londen. Maatschappij, kunst, we
tenschap en spiritualiteit zijn sa
menhangende inspiratiebronnen.
Hij noemt zijn installatie: Afire cir
cle for a public hearing. De cirkel
van vuur als magisch kader. De
hoorzitting als moment van sa
menkomst. Om met elkaar te kij-
ken waar we staan. Pauze in een
reis met onbekende bestemming.
Maheke maakte een rijpe en ge
laagde installatie, waarin de balans
tussen aanreiken en activeren uit
stekend is neergezet. Dit is nu ty
pisch een tentoonstelling, die je
nergens anders vindt dan in de
Vleeshal.
Zwarte gordijnen delen
de ruimte in. Aan de
onderzijde ervan
vlamt vuur. Soms her
innert een fragiele lijn
aan de grens van land en water.
Water en vuur: scheppen en ver
nietigen. Langs een deel van de
wanden hangen witte gordijnen,
met aan de onderkant sporen van
koffie en thee. Herinneringen aan
een koloniale geschiedenis. Op de
vloer enkele metalen cirkels, opge
bouwd uit ritmische patronen.
Symbolen van kosmische kracht.
Metalen bollen zweven door de
ruimte. Planeten, in een vaste baan
bewegend. Ook op de vloer liggen
er enkele. De materialisatie van
het universum, met de zwarte gor
dijnen als het oneindige duister en
de witte als sluiers van licht. Op
één ervan hangt een scherm. Een
man tolt in cirkels om zijn eigen
as. Als een deeltje in oneindige be
weging. Er is meer. Lang aanhou-
Soms verdwaal ik of raak ik
de weg kwijt. Zo reed ik
laatst in Wolphaartsdijk
vast bij een rondje Veerse Meer en
vond een kerk. Een typische. Je
ziet ze wel meer, maar dit was de
eerste die ik in Zeeland zag. Ame
rikaans zou je op het eerste gezicht
zeggen. Wit op een groen gras
veld. ,,Daar kan ik wat over schrij
ven!", riep ik manlief toe, die al
weer verder reed. Ik fotografeerde,
scande een QR-code op het hek en
las wat eerste informatie. Deze
week kon ik niks daarvan terug
vinden.
Mijn geheugen liet me in de
steek tot ik iets las over het Water
schap en toeristenbelasting. ,,Het
is een Waterstaatskerk", riep ik te
gen mijn boeken. Zij trokken zich
niets aan van deze gedachte-
sprong, maar vertelden wel hun
verhaal over Waterstaatskerken.
Dat begint in 1795 toen Nederland
geschiedenis schreef op het gebied
van godsdienstvrijheid. Wie zich
tot een andere dan de (her
vormde) staatskerk rekende,
moest tot die tijd zijn godsdienst
ondergronds beoefenen. Met
godsdienstvrijheid was veel ge
wonnen, maar de ontvlechting
van kerk en staat creëerde ook
nieuwe problemen. Nu kreeg men
bij politiek en bestuur niet alleen
te maken met notabelen uit Ne
derlands Hervormde kring, maar
bijvoorbeeld ook met katholieken.
Die hadden immers dezelfde rech
ten gekregen. En katholieken wil
den hun gebouwen terug, die de
hervormden zich eerder hadden
toegeëigend.
Oké, zei de overheid, we kijken
wie er in een plaats de meeste le-
den heeft en die krijgt de kerk. In
de praktijk leidde dat tot maat
schappelijke onrust. Hervormden
waren niet altijd bereid waarde
volle kerk en goed terug te geven,
terwijl krotten van kerken wel
makkelijk van de hand werden ge
daan. 'Om 's lands interne stabili
teit te bewaren stelde Willem I in
1824 een subsidieregeling in wer
king voor het herstel van oude en
de bouw van nieuwe kerken', lees
ik in een proefschrift van M.J. Mel-
chers over kerkarchitectuur. 'Van
wege hun provinciale aanwezig
heid hielden beambten van het
ministerie van Waterstaat tot 1868
wettelijk toezicht op de kerkbouw,
dat wil zeggen dat zij goedkeuring
moesten verlenen aan de bouw
plannen. Om zekerheid te verkrij
gen over de goedkeuring en subsi
die kozen met name armlastige
katholieke kerkbesturen voor een
ontwerp van een bij het ministerie
werkzame ingenieur.' Met staats
steun werden zo'n 500 katholieke
en 284 hervormde 'Waterstaats
kerken' gebouwd en de vrede bleef
bewaard.
Laten we het erop houden dat
het in de 19de eeuw mode was om
kerken vorm te geven in een neo
classicistische stijl. Zo verschenen
er kerken met een versierde voor
gevel met zuilen en een timpaan
met daarboven een kleine, meestal
houten, klokkentoren. Maar voor
geen cent teveel! Het kerkje in
Wolphaartsdijk heeft misschien
wat stijlkenmerken van een Wa
terstaatskerk, maar is niet onder
deze regeling gebouwd. De
Nieuwe Kerk in Zierikzee en de
voormalig Nederlands Hervormde
kerk in Heinkenszand wél. En na
zoveel eeuwen zijn die in onder
andere IJzendijke, Sluis, Goes en
Middelburg verdwenen.
Het is toch wat, al eeuwen gele
den werd er subsidie gegeven om
maatschappelijke conflicten te
voorkomen. En ik vraag me af of
we met de kennis van toen nu nog
wat kunnen. Zou wie bang is voor
bekostiging van moskeeën door
buitenlandse partijen bijvoorbeeld
een tijdelijke regeling voor de
bouw van Waterstaatsmoskeeën
kunnen bepleiten?
zaterdag 23 februari 2019
Pauze in een
reis met
onbekende
bestemming
Nico Out
Zwarte gordijnen in de Vlees
hal. FOTO NICO OUT
Still uit video van en met
Paul Maheke. foto nico out
T/m 17/3. Vleeshal, Markt, Middel
burg. Wo. t/m vr. 13.00-17.00 uur.
Za. 11.00-18.00 uur, zo. 11.00
17.00 uur. Performance: za. 17.00
en zo. 12.00 uur.
Middelburg
Performance in de expositie van Paul Maheke. foto gunnar meier
José Baars
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
