Hij mag
trouwens
gewoon naast
Jezus staan
Op mijn schouw staat een wezen met
een mannenlichaam, die niettemin borsten
heeft en daarbij het hoofd - of misschien
moet ik zeggen de kop - van een geit. Ook
heeft hij vleugels, en hij zit in een soort
serene lotushouding, net als de Boeddha.
Op zijn voorhoofd staat een pentagram.
Zijn naam is Baphomet. En ik hou van hem.
(Ofhaar.)
'Maar dat is toch een satanisch figuur?'
vroeg de redactie van dit magazine me
bezorgd, want dat was niet wat ze zochten.
Liever wat minder grimmig, niet zo eng.
Maar Baphomet is niet eng. Of nou ja,
Baphomet is niet eng als je openstaat voor
onze dierlijke aard, voor de aanwezigheid in
ons van zowel kwaad als goed, zowel rede
als drift, zowel man als vrouw, zowel god
als beest, zowel donker als licht. Baphomet
is alleen eng als je het donkere, het dierlijke,
het kosmische en het mystieke ziet als iets
fouts, iets wat er niet mag zijn en er niet
bijhoort. Als iets wat gevaarlijk
is. Ja, dan is Baphomet een bedreiging, dan
rammelt hij aan je ordelijke wereldbeeld.
Op de vraag van de redactie wilde ik geen
ja zeggen, want dan had ik misschien dit
stuk niet mogen schrijven en daar had ik nu
juist zo'n zin in. Dus antwoordde ik: 'Een
occult figuur, dat zeker, maar niet satanisch,
en gewoon hartstikke sympathiek'.
De waarheid, echter, is ingewikkelder. Er
is namelijk niet één waarheid omtrent Ba
phomet. Zijn verhaal is - zeer toepasselijk -
in nevelen gehuld, het resultaat van mythe
vorming en folklore. Zo wordt gezegd dat
een hele zwik Franse tempeliers in het jaar
1307 van ketterij is beschuldigd en ter dood
is veroordeeld vanwege hun aanbidding
van Baphomet. Er zijn historici die beweren
dat hun doodstraf inderdaad te maken had
met hun aanbidding van een heidense af
god (ook zouden ze op een crucifix hebben
gespuugd). Het was Filips IV van Frankrijk
die het bevel gaf, maar, zo zeggen de histo
rici, het is goed mogelijk dat deze koning de
kruisvaarders als bedreiging zag en toch al
van hen af wilde, en dat hij die beschuldi
ging van ketterij er dus maar met de haren
bij sleepte.
Overigens verschilt het uiterlijk van de
desbetreffende afgod per bekentenis en per
(gemartelde) tempelier. In sommige verha
len zou het om een hoofd met drie gezich
ten gaan, in andere om een kat. (Een zwarte
kat met één oog, hoop ik dan, op z'n minst.)
Hoe dan ook, dat de tempeliers werden
beschuldigd van ketterij en daarom ter
dood werden veroordeeld, heeft ervoor
gezorgd dat het voorkomen van Baphomet
in de eeuwen erna een cultstatus kreeg en
werd omarmd door occultisten, satanisten,
blackmetalbands en mensen als ik: licht-
filosofische mijmeraars met een hang naar
het mystieke.
Baphomet in zijn huidige verschijnings
vorm is echter verre van oud. Zijn nu vrij
bekende afbeelding werd pas in de 19de
eeuw getekend door een Franse filosoof en
mysticus, Éliphas Lévi, en was een illustra
tie in zijn boek Dogme et Rituel de la Haute
Magie.
Enfin, voor mij doet het er niet toe hoe
de afgod van de tempeliers eruitzag, of het
hier al om Baphomet ging en welke oor
sprong Baphomet nu werkelijk heeft. Wat
voor mij telt, is dat een christelijke koning
die mannen ter dood veroordeelde voor het
omarmen van een afgod, oftewel van een
symbool dat niet was goedgekeurd door
een instituut dat meende op de hoogte te
zijn van Gods wensen. Hoe dogmatischer
een overtuiging of geloof en hoe meer
macht eraan is gekoppeld, hoe strenger
wordt opgetreden tegen afgoden, tegen in
nerlijke wijsheid, autonomie, originaliteit.
'Mystiek is het antiserum tegen funda
mentalisme', las ik laatst ergens, en daar
ben ik het wel mee eens. Fundamentalisme
ontstaat wanneer denkbeelden over het
bestaan niet meer in twijfel mogen worden
getrokken, en mystiek gedijt juist als men
compleet openstaat voor de overweldigen
de raadselachtigheid van het bestaan.
Zeker, Baphomet vertegenwoordigt
mystiek. Met één hand wijst hij naar boven,
met de andere naar beneden, wat zoiets be
tekent als: zoals het boven is, zo is het be
neden. Er is geen verschil tussen hemel en
hel, tussen goed en kwaad; het zijn slechts
keerzijdes van dezelfde medaille. Op zijn
rechterarm staat solve, Latijn voor 'apart', en
op zijn rechterarm coagula, wat 'verenigen'
betekent. Alles is apart en alles is één, het
een kan niet zonder het ander, licht bestaat
alleen omdat donker bestaat, leven alleen
vanwege de dood, aan bestaat niet zonder
uit, mannelijk niet zonder vrouwelijk, de
realiteit niet zonder bewustzijn. De vlam
tussen zijn hoorns (waarop ik, zoals op de
foto te zien is, een echte geitenhoorn heb
geplaatst) staat voor intelligentie en het
streven naar kennis.
Als God blijkt te bestaan, dan denk ik dat
hij eruitziet als Baphomet, maar conserva
tieve gelovigen zullen hem juist als een
freak zien. Dat is natuurlijk de crux. Zijn de
conservatieven aan de macht, zoals Filips IV
van Frankrijk en velen voor en na hem, dan
wordt Baphomet, en alles wat hij vertegen
woordigt, bestempeld als gevaarlijk en
slecht.
Daarom staat hij dus op mijn schouw. Ik
kijk naar hem en voel een soort troost. Juist
door het mysterieuze dat hij uitstraalt zorgt
hij voor een zekere mate van acceptatie van
dat mysterie. Hij is de kosmos, het leven,
de dood, creatie en vernietiging. Hij is de ja
loezie en haat die ik soms voel, evenals de
liefde en het geluk. Hij is mijn zwakke kant
en mijn sterke. Hij is zowel de zorgzame va
der als het driftige beest.
In zekere zin, denk ik, kun je jezelf pas
echt accepteren als je in Baphomet iets
moois ziet. En juist nu, in deze tijden van
polarisering, moralisme en woede, van
hakken in het zand en rotsvast geloof in
eigen identiteit, zou het mooi zijn als Ba-
phomet bij meer mensen op het altaar kon
staan. Hij mag er trouwens gewoon staan
naast Jezus, of naast de chanoekalamp, en
als hij in het zicht staat tijdens het bidden
naar Mekka is dat ook goed. Ook kun je hem
prima gebruiken als boekensteun voor je
filosofieverzameling. Want Baphomet wijst
niet af, Baphomet omvat. Als je de donkere
kanten van jezelf accepteert, als je eerlijk
durft te zijn over je eigen hypocrisie, ego
isme en ijdelheid, dan wordt het steeds
moeilijker om geen begrip voor de ander te
hebben. Volgens mij kunnen we dat ware
begrip voor onszelf en de ander momenteel
wel gebruiken. Ik in ieder geval wel.
Een beeldje van Baphomet is bovendien
ook nog eens hartstikke low maintanance.
Een maandelijks offer van één schoteltje
bloed volstaat, en dat hoeft niet eens het
bloed van een geit te zijn. Je kunt gewoon
een beetje van je kat aftappen, of van je kin
deren.
16
