ZEELAND GEBOEKT
Middelburg wacht nog op de Frank Zappastraat
Land waar
het leven nog
altijd goed is
ZEELAND 21
Wie zich aangevallen voelt, sluit de gelederen. In Nederland hebben we al eeuwenlang
een gezamenlijke vijand, die tot eensgezindheid aanzet: het water.
HET
WATER
Lotte Jensen (1972) is hoogleraar aan de
Radboud Universiteit in Nijmegen met
de leeropdracht Nederlandse literatuur-
en cultuurgeschiedenis. Vorige maand aan
vaardde ze die leerstoel met de rede Wij tegen
het water. Een eeuwenoude strijd. Die rede is nu
onder dezelfde titel in een handzaam boekje
verschenen.
In haar toespraak betoogt ze (pagina 50) dat de
strijd tegen het water „bepalend is geweest
voor de wijze waarop Nederlanders door de
eeuwen heen zichzelf zagen en vooral wens
ten te zien." Ze verwijst naar de verwoestende
Sint Elisabethsvloed van 1421, de grote kerst
vloed van 1717. En de watersnoodramp van
1953: „Deze zou uitgroeien tot hét ijkpunt in
de Nederlandse geschiedschrijving over na
tuurrampen." Het succes van een televisiese
rie Als de dijken breken in 2016 is volgens haar
veelzeggend: bijna twee miljoen kijkers zagen
hoe de Randstad onderwater liep. Ze kregen
het idee aangereikt dat 'de strijd tegen het wa
ter bij uitstek een Nederlands verschijnsel is'.
Kranten, tijdschriften, film en televisie speel
den een belangrijke rol in het creëren van een
- al dan niet nationaal - saamhorigheidsgevoel.
Mensen hoeven elkaar niet persoonlijk te ken
nen om zich, aldus Jensen, „onderling toch
verbonden te voelen dankzij het feit dat ze de
zelfde nieuwsberichten, teksten en beelden
tot zich nemen."
Als het om de strijd tegen het water gaat, wa
ren het in vroeger eeuwen vooral ooggetui
genverslagen die tot de verbeelding spraken.
Verhalen over op daken gevluchte drenkelin
gen, ronddobberende lijken en verdronken
vee vonden gretig aftrek. In Middelburg publi
ceerde J. de Kanter in 1808 lijsten van overle
den personen en verdronken vee in Natuur- en
geschiedkundige beschrijving van den watervloed,
tusschen den 14 en 15 januarij, 1808. Vaak namen
ook minder feitelijk ingestelde schrijvers de
pen ter hand. In het treurspel Ewoud van Lo-
dijke of de ondergang der Zeeuwsche stad Ro
merswaal - eveneens verschenen in 1808 -
werd met hulp van God een baby gered, waar
bij de vader niet in de gaten had dat het zijn
eigen kind was. Op dat soort geschriften
kwam veel kritiek. „De ijdelheid en eigen
liefde van de watersnooddichters was ronduit
stuitend", werd er geconstateerd.
Koningen
Nederlandse koningen en koninginnen speel
den volgens Jensen een sleutelrol in de vor
ming van het wij-gevoel. Lodewijk Napoleon
was in 1808 de eerste koning die zich bij een
grote overstroming in Zeeland als 'vader van
het volk' profileerde. Koningin Juliana op kap
laarzen in het verdronken Zeeland in 1953 ligt
verser in het geheugen. Liefdadigheid werd
binnen het kader van watersnoodrampen als
een typisch Nederlandse karaktereigenschap
gezien. Al in de 18e en 19e eeuw werden er na
overstromingen grote, nationale hulpacties
opgezet.
Tenslotte noemt Lotte Jensen 'het gedeelde
verleden' belangrijk voor groeps- en identi
teitsvorming. Gedenkstenen en monumenten
horen daarbij. Pagina 47:
„Te denken valt ook aan
het prachtige multime
diale kunstwerk ter na
gedachtenis aan de
slachtoffers in 1953 in het
Watersnoodmuseum in
Ouwerkerk: hun namen
drijven in blauw laser
licht rond."
Tot slot zegt de schrijf
ster (pagina 50): „De ge
schiedenis is onmisken
baar door de strijd tegen het water bepaald,
maar het zijn de terugkerende verhalen en
beelden die het tot een typisch nationale aan
gelegenheid maken en een wij-gevoel tot
stand brengen, tot op de dag van vandaag."
Peter Sijnke (1951) is histori
cus en was als archivaris
verbonden aan het Zeeuws
Archief. Hij schreef over de ge
schiedenis van Middelburg en
Zeeland. Minder bekend is dat hij
regelmatig publiceert over de ge
schiedenis van de popmuziek, on
der meer als medewerker in Pla-
tenblad. Hij heeft meerdere mu
ziekboeken op zijn naam staan, zo
als Nederpophelden (2006), Dragon-
fly (2008), Holland Pop Festival 1970
(met Marcel Koopman, 2010 en
2013) en TheMotions (2015).
Nu voegt Sijnke een bijzonder
deel aan zijn oeuvre toe: Zappa,
controversieel componist. Het boek is
opgenomen in de serie Rockklas-
siekers van Uitgeverij Verbum.
De Amerikaan Frank Zappa
(1940-1993) slaagde erin op geheel
eigen wijze vernieuwende muziek
te maken met elementen uit de
rock, psychedelica, jazz en eigen
tijds klassiek. Sijnke noemt hem
'een icoon van de twintigste
eeuw'. Als 17-jarige scholier dook
hij in de 'underground' en stuitte
op Freak Out!, de eerste lp van Zap-
pa's band The Mothers of Inven-
tion: „Het bleek het begin van een
levenslange verslaving."
In het boek gaat de meeste aan
dacht uit naar de muzikale carrière
van Zappa, van 1966 tot begin ja
ren negentig. Die was bij tijd en
wijle stormachtig, met relletjes
over seksueel getinte teksten en
censuur. Eind jaren zestig over
woog de componist zich in Am
sterdam te vestigen, maar zo ver
CONTROVERSIEEL COMPONIST
kwam het niet. Wel trad hij vanaf
1967 vrijwel jaarlijks in Nederland
op, onder meer in het Amster
damse Concertgebouw en Ahoy'
Rotterdam.
Zappa wordt gekenschetst als
een workaholic, een zakenman,
een niet zo vriendelijke nogal dic
tatoriale man, een multi-instru-
mentalist. Hij beschouwde al zijn
muziek als één groot Gesammt-
kunstwerk.
Sijnke heeft als lid van de Mid
delburgse straatnamencommissie
voorgesteld een Frank Zappastraat
op te nemen in een nieuwe wijk
met jazz-, blues- en popstraatna
men. Dat advies is overgenomen.
„Helaas zijn er", schrijft Sijnke,
„mede door een temporisering in
de bouw vanwege de kredietcrisis,
nog geen huizen aan die straat ver
rezen en haalde Tilburg in 2016
met een Zappastraat Middelburg
in."
Zeeuwse schrijvers
Een paar jaar geleden sprak ik
de hoop uit dat Carolijn Vis
ser eens een heel boek aan
Zeeland zou wijden. Dat boek is er
nu, Zeeuws geluk (19,99 euro, Uit
geverij Augustus), een boek dat in
geen enkele Zeeuwse boekenkast
zou mogen ontbreken.
De schrijfster reisde voor een
keer niet naar Vietnam maar naar
Veere, ging naar Middelburg in
plaats van Mongolië. Het begon
met een verzoek van S VRZ, de
Stichting voor Regionale Zorgver
lening. Ze logeerde in enkele
Zeeuwse verpleeghuizen en sprak
met bewoners, aanhang en mede
werkers. Meteen een terugkeer
naar het land van haar jeugd. Haar
ouders waren als leerkrachten in
Zeeland gaan
carolijn visser werken, en het
7 11 \i/ eerste adres
van het gezin
was in het Ve-
benabos, on-
r Klji deraan de dui-
^"r nen tussen
Dishoek en
Vlissingen. Te
rug naar de
streek van haar herinnering. Maar
door de gesprekken in de verpleeg
huizen wordt ze ook deelgenoot
van andermans herinneringen. Zo
ontstaat een in nostalgische tinten
geschetst portret van een eeuw
Zeeland, Walcheren vooral, het
land waar het leven goed was. En
misschien, ga je denken door dit
boek, nog altijd goed is.
Het lijkt een onmogelijke lite
raire onderneming, maar Carolijn
Visser weet het persoonlijke en
het algemene op een vanzelfspre
kende manier te mengen. Daar
door is haar boek in zekere zin het
boek van alle Zeeuwen geworden.
Hoe dat werkt? Vermoedelijk kan
ze zich de herinneringen van de
bewoners van de verpleeghuizen
overtuigend eigen maken omdat
haar eigen herinneringen zo in
tens zijn. Waar ze ook ter wereld
is, 'vaak verschijnt het uitzicht van
de Westkappelse vuurtoren voor
mijn ogen.'
De overgang wordt vloeiend
door de proloog en de epiloog,
waarin ze een ander verpleeghuis
bezoekt, dat van haar moeder, die
haar niet meer herkent maar aan
wie ze graag haar Zeeuwse verha
len wil vertellen. Haar eigen ver
halen, bijvoorbeeld hoe ze rond
fietste met de kip Katrien. En ver
halen die ze in de Zeeuwse ver
pleeghuizen te horen krijgt, onder
meer over het bombardement op
Westkapelle: 'aól puun'.
We gaan met Carolijn Visser
voorbij de gevreesde gecodeerde
deuren. Daarachter heerst niet al
leen ontreddering en ontluiste
ring, maar ook geluk, onvervalst
Zeeuws geluk.
maandag 17 december 2018
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Het woeste water bindt
Jan van Damme
Lotte Je
FOTO VANTILh
Lotte Jensen: Wij tegen het water. Een eeu
wenoude strijd-Uitgeverij Vantilt, 64 pagi
na's, 13,50 euro.
Jan van Damme
Cover van Zappa.
Mario Molegraaf
