Robbert Dijkgraaf
Dit zegt de wetenschap
Verkoudheidsvirussen zijn
nogal veranderlijke typetjes
t' Eureka!Wiskunde helpt bij kiezen
Enige remedie:
handen wassen en
niet telkens je neus
of ogen aanraken
23
schap. Neem genmanipulatie. We trap
pen daarbij op de rem, maar we hebben
ook de verantwoordelijkheid om zo veel
mogelijk mensen goed te voeden. Met
betere en grotere oogsten. Dan mag je de
vraag stellen: zijn we soms niet te bang?"
„In Nederland maken we vaak twee fou
ten: we maken ons of te klein, of te groot.
Maar in de wetenschap spelen we wel
degelijk een vooraanstaande rol. Neem
Ben Feringa, te gast in het tweede col
lege. Deze Nobelprijswinnaar is op het
gebied van nanotecimologie leidend in
de wereld."
„Wat ik charmant vind, is dat je er inder
daad niet alleen over kunt vertellen,
maar dat je het ook op een wervelende
manier kunt laten zien. De wetenschap
pers beleefden er net zo veel plezier aan
als ik. Zo stond Hans Clevers midden
tussen de stamcellen van zijn dna-on-
derzoek. 'Ik sta in mijn eigen onder
werp', zei hij dolenthousiast. Dat kan al
leen op televisie."
„Er is in vijftig jaar tijd ongelooflijk veel
gebeurd, maar nu staan we op het punt
dat het pas echt spannend wordt. We
moeten eraan wennen dat de weten
schap een atelier wordt waarin nieuwe,
baanbrekende technologie wordt ont
wikkeld. We gaan bijvoorbeeld snel me
ten hoe het met ons gaat. Met technolo
gie die naadloos in ons leven is ingepast.
We hebben al vullingen in onze tanden,
een gehoorapparaat, maar niemand wil
een chip in zijn hoofd. Toch zullen we
daar ook gemakkelijker mee omgaan.
Apparaten worden slim, gaan met elkaar
praten, zelfstandig communiceren. Het
wordt een vrolijke beestenboel van
slimme apparaten. Jongere generaties
weten dat prima te waarderen."
„Voor mij waren de colleges een wake-
upcall. De toekomst die we schetsen be
staat al voor een deel. Die constatering gaf
me hetzelfde gevoel als toen ik mijn eer
ste e-mail verstuurde. Ondanks de lauwe
reactie van anderen. Dat was volgens hen
iets voor een natuurkundige. 'Je kunt toch
ook gewoon bellen?' Kijk nu eens, hoe
veel e-mails elke dag worden verstuurd.
Ik ben heel trots op de colleges en op de
kans om die bij de publieke om
roep te presenteren."
Het is bijna winter en dus worden we massaal verkouden. Waarom is er eigenlijk nog
geen vaccin tegen verkoudheid?
Hatsjoe! Het verkoudheidsseizoen
is weer aangebroken en dat bete
kent keelpijn, snotteren en veel
zakdoeken. Kinderen zijn gemid
deld acht tot twaalf keer per jaar
verkouden. Volwassenen veel
minder, gemiddeld twee a drie
keer. De klachten verdwijnen
doorgaans vanzelf.
Verkoudheid is niet één virus, zo
als vaak gedacht wordt. Het zijn
ruim tweehonderd virussen die
ons laten hoesten en proesten. De
voornaamste boosdoener is het
rhinovirus, dat verantwoordelijk is
voor de helft van alle infecties.
Ook van het rhinovirus bestaan er
meer dan honderd varianten, zo
geheten serotypes. „En dat maakt
het ingewikkeld om een vaccin te
ontwikkelen dat al die verschil
lende stammen kan bestrijden",
vertelt Anke Huckriede, hoogle
raar vaccinologie aan de Rijksuni
versiteit Groningen.
Wat het extra moeilijk maakt, is
dat verkoudheidsvirussen con
stant van gedaante wisselen. Tij
dens het replicatieproces - het
proces van virusvermenigvuldi
ging - ontstaan mutaties, waar
door het virus telkens een tikje
verandert en dus lastig te bestrij
den is. „Een verkoudheidsvirus
evolueert in ons lichaam en van
gastheer tot gastheer", legt
Huckriede uit. „De buurman die je
hebt aangestoken heeft daardoor
wellicht al een andere variant on
der de leden."
Toch worden in laboratoria over de
hele wereld verwoede pogingen
gedaan een vaccin te ontwikkelen.
In het verleden werd geëxperi
menteerd met een cocktail van vi
russen, maar daar bleek ons im
muunsysteem slecht op te reage
ren. „Tegenwoordig worden vac
cins gemaakt die alleen bepaalde
eiwitten van de verschillende vi
russen bevatten", vertelt Huck
riede. „De eerste experimenten
zijn veelbelovend, maar het is nog
de vraag of het resulteert in een
bruikbaar vaccin."
Voorlopig blijft het dus nog even
wachten op een oplossing. Is er
dan niets dat een verkoudheid kan
voorkomen? „Gezond leven en
goed voor jezelf zorgen, maar ver
der niet veel", zegt Huckriede.
„Virussen zijn ongelofelijk klein
en dringen op allerlei manieren
ons lichaam binnen. Eén van de
weinige dingen die je kunt doen is
geregeld handen wassen en niet
telkens je neus of ogen aanraken."
Als je verkouden bent, heb je
vooral last van hoofd, neus en keel.
Hoe komt dat eigenlijk? Verkoud
heidsvirussen infecteren met
name het bovenste deel van de
luchtwegen, zegt Huckriede. Ze
geven de voorkeur aan lage tempe
raturen, zodat het replicatieproces
beter verloopt. In ons lichaam
heerst een temperatuur van circa
37 graden, maar in de bovenste
luchtwegen is dat circa 33 graden.
Die voorkeur voor lagere tempera
turen,verklaart mogelijk ook
waarom we in de winter vaker
verkouden zijn. „In koude en
droge lucht kunnen virussen zich
langer handhaven, blijven ze lan
ger infectieus en zijn ze dus langer
in staat mensen ziek te maken."
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Tim Baarslag
(35), onderzoeker
bij het Centrum
Wiskunde
Informatica.
„Een algoritme kun je het
beste vergelijken met een
kookrecept. Bijvoorbeeld
voor tomatensoep: de
tomaten, ui en vermicelli
vormen het uitgangspunt
en na een aantal voorge
schreven stappen heb je
de soep. Ik heb een algo
ritme ontwikkeld om te
helpen bij moeilijke be
slissingen, zoals een sala
risonderhandeling of een
bod op een huis. Bij welk
bod moet je wachten en
wanneer moet je een deal
accepteren?
Tijdens mijn promotie
was ik al met dit soort
vragen bezig en bij wis
kundigen stopt die ge
dachtegang nooit. Op de
universiteit, maar ook tij
dens het fietsen en onder
de douche was ik aan het
denken, puzzelen en
schuurde het.
Ik weet nog exact wan
neer het kwartje viel. Ik
was aan het praten met
een promovendus. Hij
vertelde een legende over
een Chinese keizer die
giften kreeg aangeboden
en niet wist hoe te kiezen
uit alle weelde.
Dat is het ontbrekende
puzzelstukje, wist ik met
een, en zo moet ik er ook
over nadenken. Het gaat
om de juiste balans tussen
exploratie en exploitatie:
hij moet niet te vroeg ja
zeggen, maar als hij te
lang wacht is de beste op
tie al gevlogen.
Verrassend genoeg kun
nen simpele regels heel
goed werken bij zulke in
gewikkelde beslissingen.
Zoals de 37 procent-regel.
Wijs de eerste 37 procent
af en kies daarna de eerste
optie waar je het beste ge
voel bij hebt. Stel dat je
kan kiezen uit vijf opties;
wijs dan standaard de eer
ste twee af, kies de derde
alleen als die beter is dan
de eerste twee, en anders
optie vier of vijf.
Mijn algoritme heb ik ge
bruikt bij het kopen van
mijn huis en gaf mij ad
vies voor het optimale
bod. Met succes. Als star
ter woon ik nu geweldig
in Amsterdam-Oost."
-Jim Jansen
GO ZATERDAG 15 DECEMBER 2018
Aan de namen van alle wetenschap
pers te zien spelen Nederlanders in
ternationaal aardig mee.
Bij colleges op televisie bieden tech
nische snufjes natuurlijk extra moge
lijkheden.
Om welke baanbrekende weten
schappelijke ontwikkelingen zit u zich
te verkneukelen?
Zo te horen blijft het niet bij deze drie
colleges.
i De drie colleges
van DWDD Uni-
versity 'De Toe
komst' worden
uitgezonden op
2, 9 en 16 ja
nuari 2019 om
20.30 uur bij
BNNVara op
NP01.
Kijk op de site
bij /wetenschap
FOTOSHUTTERSTOCK
KAJ VAN ARKEL
u.
Ook een vraag?
wetenschap@persgroep.nl
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NGWSCiBfltiSt en met J vanvnederland
