Het verhaal achter Stille nacht
Het meest vertaalde en gezongen kerstlied ter wereld is Stille nacht,
heilige nacht. Op kerstavond 1818 klonk het voor het eerst in een kleine
dorpskerk in Salzburgerland. Dat 200-jarige bestaan viert Oostenrijk
dezer dagen met exposities, evenementen en speciale trips.
Sneeuwvlokjes dwarrelen op het
Stille Nacht Museum in Oberndorf, vlakbij
Salzburg in de Oostenrijkse deelstaat
Salzburgerland. Het is er rustig, ingetogen;
de permanente expositie over de makers
van Stille nacht, de tijdgeest van begin 19de
eeuw en het dorpsleven in die tijd, komt
bescheiden en prettig over.
„Joseph Mohr schreef het gedicht, de
tekst van het latere lied, in 1816", vertelt
Lisa Müller, die het bezoek rondleidt. „Na
de Napoleontische oorlogen lag Europa in
puin. Er heersten armoede en hongersnood.
Mohr, een hulppriester van 24 jaar, propa
geerde broederschap en verbondenheid.
Hij wilde de mensen moed inspreken."
In 1816 kende Europa geen zomer; daar
over hoor je niet vaak. In april 1815, kort
voor de Slag bij Waterloo, had de zwaarste
vulkaanuitbarsting tot dusver ooit gemeten
plaatsgevonden. Dat was in Nederlands-
Indië, op het eiland Sumbawa. De asregen
die de Tambora uitspuwde, verspreidde
zich over grote delen van de aardbol en
beïnvloedde het klimaat drie jaar lang. In
Europa bleef het in 1816 donker en koud,
het regende aanhoudend. Müller: „Sombere
tijden. Oogsten mislukten, er was onzeker
heid, verwarring. Mohr woonde toen nog in
Mariapfarr. Daar schreef hij die zes simpele
coupletten."
Op een paneel zitten knopjes waarmee je
diverse uitvoeringen kunt beluisteren. In
verschillende talen, met koor, zonder, met
orkest of alleen orgel. „Dit is de meest
pure", zegt de gids. Helder klinkt twee
stemmig mannengezang, begeleid door
gitaren. Briljant in z'n eenvoud, dit lied,
weemoedig en toch hoopvol. Lisa Müller:
„Het heeft iets van een slaapliedje. Er is een
theorie dat het zo ook is bedoeld, als een
wiegelied voor de pasgeboren Jezus."
Theorieën genoeg, maar veel is er
niet bekend over de wording van het lied,
dat in een paar decennia, zonder Facebook
of Instagram, met zelfs nog nauwelijks
kranten, de wereld zou veroveren. Joseph
Mohr (1792-1848) werd in 1818 in Oberndorf
als hulppriester aangesteld, en pas toen be
sloot hij de regels op muziek te laten zetten.
Daarvoor vroeg hij onderwijzer, koster en
organist Franz Gruber (1787-1863). Die
woonde in Arnsdorf, 4 kilometer verderop.
De school staat er nog, met de werkkamer
en het bureau waaraan Gruber de onsterfe
lijk geworden muziek schreef. Het is nog
steeds een school, maar ook deels een mu
seum, een van de liefst dertien Stille nacht-
locaties.
Beheerder Max Gurtner laat de werktafel
zien. „De kamer waarin Gruber werkte is
gewoon in gebruik, want die hoort bij de
school. Hij heeft later meer muziek gecom
poneerd, maar die is nooit erg bekend ge
worden."
Een eenmalige explosie van genie leidde
tot die eerste uitvoering op 24 december
1818. Het verhaal gaat dat Joseph Mohr kort
voor die dag ontdekte dat het orgel van de
Sankt Nikola Kirche in Oberndorf niet goed
werkte. Een muis had een van de balgen
Meer dan
een kerstlied
TEKST EGBERT JAN RIETHOF ILLUSTRATIE ANNE STALINSKI
ZATERDAG 15 DECEMBER 2018 29
