Overleg met Brussel
over Airport Lelystad
Minder herrie in filmzalen
1922-2018
13
Selma Wijnberg was een van de
weinigen die een verblijf in Sobibor kon
navertellen. Dinsdag overleed de laatste
Nederlandse overlevende van het
concentratiekamp. „Ze was een heel
gezellige vrouw, ondanks al die ellende."
Selma
Wijnberg
t chrijf in godsnaam
I iets liefs over Selma",
zegt actrice Ellis van
Maarseveen. Ze slikt
een paar keer, kucht.
Ze klinkt ontdaan. Amper een
uur daarvoor heeft ze gehoord
van het overlijden. „Ach die lie
verd. Zo recht voor haar raap,
maar ook zo heerlijk nuchter."
Selma Wijnberg (96) overleed
dinsdag in de Verenigde Staten.
Ze was de laatste Nederlandse
overlevende van concentratie
kamp Sobibor in Polen. Daar
leerde ze niet alleen haar latere
man Chaim Engel kennen, maar
wist ze tijdens een opstand in
oktober 1943 ook te ontsnappen.
In 1987 werd daarover de speel
film Escape from Sobibor gemaakt,
met een hoofdrol voor Rutger
Hauer.
Van Maarseveen, toen 25 jaar
oud, speelde Wijnberg. „Zij en
Chaim, maar ook andere overle
venden, kwamen kijken op de
set. Stonden we daar oog in oog.
Dat maakte diepe indruk. Alleen
vond ik het raar dat ze er zo goed
mee om kon gaan. Dat hele kamp
was nagebouwd, zoiets grijpt je
toch aan? Maar ze zei: 'Het is
voorbij, ik heb het overleefd.' Bij
zonder hoe die ellende een plek
heeft gekregen. Ze vond zichzelf
een enorme bofkont."
Na de oorlog wilde Wijnberg
met haar Poolse echtgenoot een
leven opbouwen in Zwolle. Daar
had ze immers jaren met haar ou
ders gewoond. De autoriteiten
deden echter moeilijk over de
verblijfsvergunning van Chaim.
„Ze moesten zelfs onderduiken.
Kun je je dat voorstellen? Als je
zoiets hebt meegemaakt", zegt
Van Maarseveen. Het paar vertrok
naar Israël en later Amerika, waar
Chaim in 2003 overleed. Vanaf
die tijd was Wijnberg best een
zaam, weet Van Maarseveen. „Ze
werkte veel in de tuin en speelde
met de hond. Maar de kinderen
woonden redelijk ver weg."
Eerherstel
Voor Wijnberg had Nederland af
gedaan. Ondanks het eerherstel,
dat pas volgde in 2oro. Toen kreeg
ze een koninklijke onderschei
ding, die ze aanvankelijk wei
gerde. Van Maarseveen zet een
snibbige stem op: „Ze zei wel een
paar keer: 'Ze zijn gewoon te laat.'
Haar kleinkinderen hebben haar
overgehaald. Ze drukte mij bij de
ceremonie opeens haar dagboek
in handen. Ik moest voorlezen, ze
kon het zelf niet."
In die week was er een vul
kaanuitbarsting op IJsland, weet
de actrice nog. „Ze kon niet met
een terugvliegen, dus we hadden
extra tijd. Ik herinner me de
rondvaart in Amsterdam. Ze was
gewoon een heel gezellige vrouw,
ondanks al die ellende in haar
bagage."
Van Maarseveen heeft haar
leven lang contact gehouden, via
kaartjes en de telefoon. Wijnberg
en Engel waren ook in Amster
dam bij haar huwelijk met acteur
Robert Gwilyn, nota bene haar
tegenspeler in Escape from Sobi-
Haar grootste
verdienste is dat het
verhaal van Sobibor
bekend is geworden
AAMk
bor. Ze schrijft nu een toneelstuk
waarin het leven van Wijnberg
terugkomt. „Ik heb toestemming
gekregen van de familie om haar
verhaal te gebruiken. Maar door
dit zal het even in de kast belan
den. Ik vind het heel heftig."
Journalist Ad van Liempt, die
een boek over haar schreef en een
documentaire maakte, wist dat
het niet meer zo goed ging met
Wijnberg. „Ze herkende mensen
niet meer. Na zo'n zwaar leven is
ze toch nog 96 geworden. Dan
komt zo'n einde toch niet als een
schok."
Van Liempt heeft haar in 2009
uitgebreid geïnterviewd. „Ik ken
weinig mensen met zo'n bizarre
oorlogsgeschiedenis. Ze heeft
niet alleen zes maanden Sobibor
overleefd, maar door haar ont
snapping is het verhaal over het
kamp ook bekend geworden. Dat
was haar grootste verdienste."
Want Sobibor was bedoeld als
tijdelijk kamp dat met de grond
gelijk moest worden gemaakt, om
sporen uit te wissen. „Het moest
geheim blijven, maar al die ver
schrikkingen werden mede door
haar alsnog bekend."
Wreedheden
Wijnberg was een van de weinige
getuigen van de wreedheden.
Mede dankzij haar verklaring
konden 34.000 Joodse Nederlan
ders officieel dood worden ver
klaard. Veel nabestaanden bena
derden haar met vragen. Of ze
'die en die' nog had gezien in het
kamp. Dat heeft haar enorm aan
gegrepen, het werd gewoonweg
te veel, stelt Van Liempt. Dat ver
klaart in zijn ogen ook het vertrek
naar het buitenland.
Ook Van Liempt herinnert haar
als een heel gewone, nuchtere
vrouw, ondanks de wreedheden
waaraan ze was blootgesteld.
„Dat viel me het meeste op bij
haar, dat begrippen als geluk en
tegenslag vervagen. Die verliezen
betekenis. Ik zei ook steeds:
'Waarom zeg je nou dat je geluk
hebt gehad?' 'Maar ja, het is toch
zo', zei ze. 'Ik ben er nog."'
Van Nieuwenhuizen weigerde
gisteren tijdens een debat over
luchtvaart te vertellen waarom
Brussel haar plan voor een zoge
noemde verkeersverdelingsregel,
waarmee luchtvaartmaatschap
pijen naar Lelystad kunnen wor
den verplaatst, blokkeert. Omdat
ze nog in gesprek is met de Euro
pese Commissie over aanpassing
van haar voorstel, wil ze niets
kwijt over de motivering van de
afwijzing.
„Natuurlijk ben ik teleurge
steld dat de verkeersverdelings
regel het niet gehaald heeft. We
hadden voor de zomer goed over
leg met de Europese Commissie
en ik had er andere verwachtin
gen van. Mooier kan ik het niet
maken. Verder wil ik er nu niet
meer over zeggen. We zijn met
de Europese Commissie in ge
sprek over wat we moeten doen
om wél aan de regels te voldoen.
Zodra we daar uit zijn, zal ik de
Kamer informeren."
Het gebrek aan openheid
leidde vooral bij GroenLinks en
de SP tot irritatie. „Bij ons leeft
de sterke behoefte aan meer dui
delijkheid", zei Suzanne Kröger
van GroenLinks. „Waarom gaat
Europa niet akkoord? En hoe zit
Nederland in de onderhandelin
gen om het nu wel voor elkaar te
krijgen? Het is zo niet transpa
rant. Waar is dat voor nodig?"
Door de afwijzing dreigt de
opening van het nieuwe vakan
tievliegveld in Lelystad opnieuw
vertraging op te lopen. In juli
diende Van Nieuwenhuizen in
Brussel de verkeersverdelings
regel in. Door de verplaatsing
van vakantievluchten naar Lely
stad Airport komt er op Schiphol
ruimte voor duurdere interconti
nentale vluchten. Dat is een
harde voorwaarde van de Tweede
Kamer voor opening van Lely
stad Airport.
Laagvliegroutes
Over twee weken debatteert de
Tweede Kamer over Lelystad Air
port en de herindeling van het
luchtruim. Die herindeling moet
de bekritiseerde laagvliegroutes
boven Gelderland en Overijssel
uitwissen. Ook praat de Kamer
die dag over de uitkomsten van
de belevingsvlucht die voor Lely
stad Airport is gehouden. Uit
metingen tijdens die vlucht
blijkt dat er meer vliegtuigherrie
wordt geproduceerd dan in offi
ciële rapporten is berekend. „Ik
hoop tijdens dat debat meer dui
delijkheid te kunnen geven", al
dus Van Nieuwenhuizen.
DEN HAAG Bioscopen, stu
dentenverenigingen en fit
nesscentra draaien voortaan
minder harde muziek. Zo wil
len ze voorkomen dat bezoekers
gehoorschade oplopen. Vandaag
ondertekenen ze een convenant
met de overheid waarin ze belo
ven de volumeknop minder ver
open te draaien.
Daarmee sluiten de bedrijven
en verenigingen zich aan bij de
afspraken die poppodia en festi
vals eerder al maakten met de
overheid: het geluidsniveau
blijft onder de 203 decibel. Daar
naast zorgen ze ervoor dat hun
bezoekers makkelijk goede oor
doppen kunnen kopen.
Een woordvoerder van het
ministerie van Volksgezond
heid stelt dat de afspraken goed
worden nagekomen. Uit steek
proeven blijkt dat het geluids
niveau in het overgrote deel van
de metingen onder de norm van
103 decibel blijft.
Volgens verantwoordelijk
staatssecretaris Paul Blokhuis
moeten we 'zuiniger zijn op ons
gehoor'. „Schade door te hard
geluid is onherstelbaar." Hij
vindt daarom dat zo veel moge
lijk organisaties moeten mee
doen aan het convenant.
Het RIVM waarschuwt al
langer dat harde muziek blij
vende gehoorschade veroor
zaakt. Onderzoek van het Aca
demisch Medisch Centrum in
Amsterdam leverde op dat een
kwart van de jongeren tussen de
12 en 25 jaar gehoorschade heeft.
De Hoorstichting schat dat er
in Nederland 2 miljoen mensen
zijn met oorsuizen. Dat kan het
gevolg zijn van langdurige
blootstelling aan lawaai, maar
ook van afwijkingen aan het
gehoororgaan.
UlillfillïliÈI
donderdag 6 december 2018
PC
'Selma vond zichzelf
een enorme bofkont'
Marco van den Berg
Zwolle
-Ad van Liempt (journalist)
Selma Wijnberg met twee kleindochters, fotosachawunderink
De Tweede Kamer wil van
minister Cora van Nieuwenhui-
zen weten waarom de Euro
pese Commissie niet akkoord
gaat met haar plan om vakan-
tievluchten te verplaatsen van
Schiphol naar Lelystad Airport.
Paolo Laconi
Den Haag
