9
triest. „Arctica heeft de strijd tegen
klimaatverandering verloren. De
Noordpool is niet meer het slachtof
fer, het is de drijvende kracht gewor
den achter klimaatverandering. 45
procent van het poolijs is al gesmol
ten, een gebied zo groot als Europa.
Dat ijs hield onze planeet koel. Het
witte ijs dat zonlicht terugkaatste
naar de atmosfeer, is veranderd in
zwart zeewater dat de warmte absor
beert. Daardoor smelt het overgeble
ven ijs nog sneller."
In het poolgebied zag ze meer van
zulke zichzelf versterkende, onom
keerbare effecten. Haar grootste zorg
is de ontdooiende permafrost. In de
toendra's van Siberië en Alaska zijn
enorme hoeveelheden methaan op
geslagen, een broeikasgas dat 23 keer
zo krachtig is als CO2. „Als dat vrij
komt, zijn de gevolgen niet te over
zien. Dan stevenen we af op een tem
peratuurstijging van 3 of 4 graden."
Een ander gevolg is de verande
rende straalstroom, de sterke wind
op zo'n 10 kilometer hoogte, die
grote invloed heeft op het weer. Die
ontstaat doordat koude en warme
lucht botsen, doceert Notenboom.
„Doordat de koude lucht steeds min
der koud wordt, verzwakt de straal
stroom. Hij gaat slingeren. Dat zorgt
voor extremen, zoals de droogtes en
bosbranden in Californië."
Zulke harde waarheden, waarmee
ze tijdens haar expedities en talloze
gesprekken met wetenschappers
werd geconfronteerd, hebben Noten
boom veranderd in een klimaatacti
vist - al spreekt ze zelf liever van kli
maatjournalist. Ze geeft lezingen
over klimaatverandering, maakte er
tv-series over en organiseerde drie
expedities naar Spitsbergen met
ceo's van grote Nederlandse bedrij
ven. Die maakte ze tijdens de reis be
wust van wat zij tegen klimaatveran
dering kunnen ondernemen.
Of de wereldleiders die bijeen zijn
op de klimaattop in Polen de Noord
pool - en ons klimaat - nog kunnen
redden? Notenboom heeft weinig
hoop daarop. „We zouden de VN
verantwoordelijk moeten maken
voor klimaatwetgeving. Democratie
is funest voor het klimaat. Kijk naar
Amerika. Obama had fantastische
plannen, Trump draait alles terug.
Het klimaat is te belangrijk om te la
ten afhangen van welke politici toe
vallig aan de macht zijn.
De temperatuur kan er in
de pikdonkere winter
gemakkelijk min 60
aantikken. Er groeit
niks, er leeft niks. Geen
vogel durft zich er te wagen. Het is
niet eens land: het noordpoolgebied
is een verzameling drijvende ijs-
schotsen, vol scheuren en ijsbergen,
waar een gure wind vrij spel heeft.
Op Bernice Notenboom heeft de
meest extreme, onbereikbare, on
heilspellende plek op aarde
een onweerstaanbare
aantrekkingskracht.
„Er is geen landschap
dat zo leeft, dat zo
piept, scheurt en
kraakt. Nergens
ben je zo op jezelf
teruggeworpen,
word je zo hard af
gestraft als je fouten
maakt. Zo'n land
schap dwingt respect
af. Ik ben verslaafd aan het
overweldigende gevoel van iso
latie dat je daar ervaart, het besef van
mijn eigen nietigheid. Je zwoegt van
ijsschots naar ijsschots. Continu
dreigt gevaar. Je bent er alleen bezig
met overleven."
Begin vorig jaar was ze er voor de
derde keer, en waarschijnlijk voor
het laatst. Door de opwarming van
de aarde is het ijs zo dun geworden,
dat het voor vliegtuigen die poolrei
zigers afzetten, bijna onmogelijk
wordt er te landen, vertelt ze. „Vorig
jaar was het basiskamp nog vijf we
ken open, dit jaar nog maar twee.
Dat is te kort om een echte expedi-
tietocht te maken van de pool naar
het land of omgekeerd. Als het ijs
gaat smelten en scheuren, kun je
niet meer wegkomen. Alleen korte
toeristentripjes zijn dan nog moge
lijk." Notenbooms voorlaatste expe
ditie, in 2014, moest ze 100 kilome
ter voor het einde afbreken, omdat
ze te ver waren weggedreven. Met
een vliegtuig werd ze geëvacueerd.
De Nederlandse poolreizigers Mare
Cornelissen en Philip de Roo had
den minder geluk: zij zakten een jaar
later tijdens een expeditie door het
ijs en kwamen om.
Notenboom hield aan haar expe
dities 'slechts' een bevroren
lip over, een paar gevoel
loze vingers en een
knie die na vijf ope
raties toe is aan ver
vanging. Dat heeft
ze met de Noord
pool gemeen,
schrijft ze in haar
boek Arctica. „We
zijn allebei bescha
digd." Arctica ver
scheen niet toevallig
aan de vooravond van de
klimaattop in het Poolse Kato-
wice. Met eigen ogen zag Noten
boom wat klimaatverandering met
het noordpoolgebied doet. „Het
duurt niet lang meer voor de pool
ijsvrij is. Wij zijn een nieuwe oceaan
van het gebied aan het maken."
Dat zorgt ervoor dat de Noordpool
meer dan ooit in de belangstelling
staat. Het gebied is van niemand,
maar 'buurlanden' Rusland, Noor
wegen, Denemarken (Groenland),
Canada en de VS (Alaska) ruiken er
economische en militaire kansen.
Naar schatting ligt een kwart van de
onontgonnen olie- en gasreserves in
het gebied. Ijsvrije vaarroutes schep
pen mogelijkheden voor vissers en
vrachtschepen. „De noordelijke zee
route is tien dagen korter dan de re
guliere vaarweg tussen Azië en Eu
ropa, dus besparen ze enorm op
brandstofkosten", zegt Notenboom.
„Cruiseschepen varen steeds verder
noordwaarts. Russische ijsbrekers
vervoeren voor veel geld rijke toeris
ten naar de Noordpool."
Een groter contrast met ontdek
kingsreizigers als Willem Barentsz,
over wiens Arctische avonturen in
een tijd zonder gps, satelliettele
foons en reddingshelikopters ze ook
schrijft in haar boek, is amper denk
baar. De plek die haar zo gelukkig
maakt dat ze er zelfs dichterbij is
gaan wonen - de helft van het jaar
woont ze in de Canadese Rocky
Mountains - maakt haar ook intens
dinsdag 4 december 2018
CANAEgfijg NP00L
RUSLAND
Annemieke van Dongen
Andijk
Herbevoorrading
door een vliegtuig
(foto boven) en an
dere beelden van de
de drie noordpoolex
pedities waaraan
Bernice Notenboom
(foto onder in een
tent en foto links)
deelnam. De foto's
komen uit Noten
booms boek Arctica,
uitgegeven door Pro-
metheus.
FOTO'S MARTIN HARTLEY
