opvolger
kW
Dit zegt de wetenschap
Gevoelstemperatuur
is meer dan een gevoel
t' Eureka! Het staafje bewoog ineens
'Om de kou op
gang te houden
moet het echt
flink waaien'
23
nog hun handen vol aan de LHC. Na de onder
houdsperiode begint in 2021 de derde run,
daarna volgt een nieuwe upgrade, die ervoor
zorgt dat onderzoekers tien keer zo veel botsin
gen tegelijk kunnen analyseren.
Maar over een jaar of tien zit de LHC aan de
taks van zijn mogelijkheden. Dan is er iets
nieuws nodig. Maar wat? Momenteel bespre
ken alle bij Cern betrokken instituten, waaron
der het Nationaal instituut voor subatomaire
fysica (Nikhef) in Amsterdam, de toekomst van
het Europese deeltjesonderzoek.
Wat wordt de opvolger van de LHC? Een nog
grotere deeltjesversneller? Cirkelvormig, zoals
nu, of in een lange rechte lijn? Volgens Gianotti
draait deeltjesfysica om meer dan alleen ver
snellers. „Natuurlijk is een nieuwe versneller
iets wat we serieus overwegen. Tot dusver heb
ben versnellers een sleutelrol gespeeld in de
deeltjesfysica, met de LHC als vlaggenschip.
Maar de openstaande vragen zijn zo divers, dat
één instrument niet genoeg is. We gebruiken
bijvoorbeeld nu ook al ondergrondse detecto
ren en telescopen."
Het streven is in elk geval dat Europa voorop
blijft lopen in het deeltjesonderzoek. Waarom
eigenlijk? Als een nieuwe ontdekking in Japan
of de VS wordt gedaan, is dat toch ook goed?
„Uiteraard zijn we heel blij met elke nieuwe
ontdekking", zegt Gianotti. „Maar het is ook
een kwestie van trots dat Europa excelleert in
fundamenteel onderzoek. We hoeven niet de
wereldleider te zijn, maar wel een wereldleider.
Als we voorop blijven lopen, leidt ons onder
zoek bovendien tot de allernieuwste technolo
gie, waar de Europese industrie van profiteert.
Daarnaast is Cern wereldwijd een voorbeeld
als het gaat om vredige samenwerking. Mensen
van 110 nationaliteiten en allerlei instituten
werken samen. Dat is in de huidige maatschap
pij een heel goed teken."
Het woord zal komende tijd weer vaak vallen in de weerpraatjes: de
gevoelstemperatuur. Maar wat is dat eigenlijk? En hoe meten we die?
„De gevoelstemperatuur is de
temperatuur die we voelen onder
windrijke omstandigheden", defi
nieert Michiel van den Broeke,
hoogleraar polaire meteorologie
aan de Universiteit Utrecht„Met
andere woorden: hoe harder het
waait, hoe meer kou we ervaren."
De wind zorgt er namelijk voor
dat het lichaam extra afkoelt, zelfs
als we winddicht zijn ingepakt.
Eenzelfde effect doet zich voor als
we lucht uitblazen boven een hete
kom soep. De beweging van de
lucht zorgt ervoor dat de warmte
efficiënter wordt afgevoerd, waar
door de soep sneller afkoelt.
Het bepalen van de gevoelstem
peratuur is geen nattevingerwerk,
verzekert Van den Broeke. „Het
woord heeft een subjectieve la
ding, maar je kunt het effect objec
tief meten. De gevoelstempera
tuur is een wetenschappelijke
maat met bijbehorende formules
en tabellen."
Het KNMI gebruikt de JAG/TI-
methode. Dat staat voor Joint Ac-
tion Group on Weather Indices.
Daarbij wordt de gevoelstempera
tuur berekend uit een combinatie
van de werkelijke luchttempera
tuur en de gemiddelde windsnel
heid. Als het buiten bijvoorbeeld 5
graden vriest en de wind waait
met 45 kilometer per uur (wind
kracht 6), dan is de gevoelstempe
ratuur -15 graden. Het voelt onder
die omstandigheden dus net zo
koud aan als bij -15 graden op een
windstille dag. In beide situaties is
het warmteverlies even groot.
Het effect van de zon wordt in
het berekenen van de gevoelstem
peratuur niet meegenomen, maar
die speelt zeker een rol, stelt Van
den Broeke. „In de zon krijg je het
door de verkregen warmte minder
snel koud. 'sNachts koel je bij de
zelfde kou en wind sneller af."
Waarom is het van belang dat
we de gevoelstemperatuur meten?
Lage temperaturen kunnen snel
leiden tot onderkoeling of, erger
nog, bevriezing, verklaart Van den
Broeke. „Het is dus belangrijk dat
we mensen daarvoor waarschu
wen en dat ze warm aangekleed
en goed beschermd de koude bui
tenlucht instappen."
Het KNMI geeft vanaf een ge
voelstemperatuur lager dan -15
graden de waarschuwing 'code
geel'. Bij een gevoelstemperatuur
van -20 graden volgt 'code oranje'.
Volgens het weerinstituut kunnen
gevoelstemperaturen onder de -15
graden al na een uur tot onderkoe
ling leiden. Temperaturen onder
de -20 graden vergroten na een
halfuur de kans op bevriezings
verschijnselen, ook als je goed
bent ingepakt.
Volgens Van den Broeke is van
dergelijke gevoelstemperaturen in
Nederland zelden sprake. „Om de
kou op gang te houden moet het
echt flink waaien. Hooguit een
paar dagen per jaar staat er vol
doende wind en is het zo koud dat
de gevoelstemperatuur onder de
-15 graden duikt."
Dat blijkt ook uit de weercijfers
van het KNMI. Een jaar telt ge
middeld drie dagen met een ge
voelstemperatuur lager dan -15
graden. Eens in de twee jaar zakt
de gevoelstemperatuur een keer
onder de -20 graden.
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment.
Dit keer Nobelprijs
winnaar Ben
Feringa (67) over
zijn moleculaire
motor.
„Mijn bèta-voorliefde
ontbrandde op de middel
bare school. Meneer Op
de Weegh gaf scheikunde
en hij was niet alleen een
goede docent, hij kon ook
moeiteloos een link leg
gen naar toepassingen.
Door hem ben ik onder
zoeker geworden. Ik pro
moveerde bij hoogleraar
Hans Wijnberg en daar
maakte ik mijn eerste
nieuwe molecuul. Dat
moment vergeet ik nooit
meer. Ik was er zo poepie-
trots op, omdat ik iets had
gemaakt wat niemand
ooit eerder had gemaakt.
Hier ontdekte ik ook de
kracht van chemie; het
gaat over creativiteit, ont
dekken, inzicht en inno
vatie. Het wordt niet voor
niets de creating science ge
noemd.
In mijn carrière heb ik al
veel geweldige dingen
meegemaakt, maar mijn
eurekamoment was er
gens in 2005, om kwart
over vijf. Toen werd ik
door studenten naar het
lab gedirigeerd: 'Je moet
nü komen.' Ze lieten me
zien dat het was gelukt
om met een moleculaire
motor een staafje, dat
tienduizend keer groter
was dan de motor, te laten
bewegen. We zagen de
beweging die ontstond
door licht op een mole
cuul te laten schijnen. We
konden echt iets laten
draaien. Uit mezelf val ik
niet snel stil, maar vijf mi
nuten lang was ik totaal
perplex.
Dik elf jaar later had ik dat
weer, toen ik hoorde dat
ik de Nobelprijs had ge
wonnen voor de ontwik
keling van moleculaire
machine. Daarna raakte
mijn leven in een stroom
versnelling. Ik reis de we
reld rond om te vertellen
over mijn onderzoek. Gis
teren stond ik nog op een
school in Zwolle en nu
ben ik onderweg naar Ca
nada. Ik vind het leuk en
eervol om mijn enthousi
asme voor wetenschap en
fundamenteel onderzoek
over te brengen op zo veel
mogelijk anderen."
-Jim Jansen
GO ZATERDAG 24 NOVEMBER 2018
Cern:
Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire
Europese raad voor kernonderzoek
FRA B ZWI
ITSERLAND
Genève
Kijk op de site
bij /wetenschap
FOTO ROBIN UTRECHT
KAJ VAN ARKEL
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NCWSCiClltiSt en met j vanvnederland
