13
INTERVIEW HISTORICUS IAN KERSHAW
Als iemand
Europa de maat
kan nemen, is het
lan Kershaw. De
historicus stortte zich
op honderd jaar
Europese
geschiedenis, van
1914 tot 2017. „Het
medicijn voor
Europa? Orde op
zaken stellen."
Na vele geroemde
publicaties over
Adolf Hitier en
nazi-Duitsland is
sir lan Kershaw
toe aan een andere
vette historische
kluif: Europa. De studie is veeleisend.
Hij maakt eerst De afdaling in de hel
(van 1914 tot 1949), en stapt vervol
gens in Een naoorlogse achtbaan (van
1950 tot 2017, recent verschenen). Met
zo veel kennis en ervaring is de vraag
meer dan gerechtvaardigd: hoe staat
Europa er nu eigenlijk bij?
Als hij een dokter was en Europa
zijn patiënt, wat zou de diagnose
zijn? Heeft het last van een verkoud
heid? Een flinke griep? Of kan het
meteen door naar de intensive care?
„Laat ik het houden op een ernstige,
maar geen fatale ziekte", oordeelt
'dokter' Kershaw (75). „Europa maakt
nu de ernstigste crisis door sinds de
Tweede Wereldoorlog. Ik zie niet
meteen hoe Europa zich hieruit kan
redden, maar het gaat er niet aan ten
onder. Europa is een zo nauw ver
vlochten netwerk dat het de grootste
moeite zou kosten het te laten omval
len. Het vertoont wel erg zwakke
plekken, waaronder de eurozone."
Het is een diagnose die opge
stroopte mouwen verdient. Voor een
reis door Europa, vanuit twee com
fortabele fauteuils in het Ambassade
Hotel in Amsterdam. „Iedereen die
bij Europa betrokken is, kent de ernst
van de situatie. Het is in crisis door
aanzwellend anti-Europees verzet.
Het populisme vreet zich een weg
door het continent. Niet alleen de
'nieuwe' Oost-Europese lidstaten
worden erdoor getroffen, ook de lid
staten van het eerste uur. In een van
de zesfoundingfathers, Italië, zijn de
populisten zelfs aan het bewind",
zegt de Brit.
Zijn medicijn? „Hervormingen.
Stel orde op zaken, leg uit tot hoever
de eenwording gaat. Breng verenigd
IAN
KERSHAW
Europa bij de burger. Maak het be
lang ervan duidelijk. Behalve de
Franse president Emmanuel Macron
hoor ik daar niemand over. Van de
andere grote Europese motor, Duits
land, hoefje met de verzwakte posi
tie van Angela Merkel - nu zij aan
geeft dat haar politieke carrière er
bijna op zit - niet veel meer te ver
wachten."
„Dat klopt. Het verenigde Europa is
op die liberale democratie gegrond
vest, op het principe van nooit-meer-
oorlog. Daar is het zeer succesvol in
geweest. Vrede is gewoon geworden.
Maar het slaagt er niet in om zich
echt te ontdoen van twee grote crises:
de financiële crisis in 2008 en de
vluchtelingencrisis in 2016. Crises die
worden uitgebuit door het popu
lisme om de bijl te zetten in de wor
tels van het verenigd Europa. De
brexit, het vertrek van Groot-Britta-
nië, is een symbool van die onder
mijning van de Europese Unie."
Dat vraagt om een tegenreactie, al
dus Kershaw. „Maar het blijft te stil.
De unie en haar leiders laten de aan
vallen van populisten en gestaalde
nationalisten te veel over zich heen
komen. Met slogans als 'We moeten
Populisme
vreet zich
een weg door
het continent
weer baas worden in eigen huis', zo
als gebruikt door de voorstanders van
de brexit, maken zij van de EU een
karikatuur: een log, duur, bureau
cratisch, zelfingenomen machtscen
trum dat zich alle nationale soeverei
niteit toe-eigent. Maar dan doe je
haar ernstig tekort. Pareer dat met
een goed overzicht van wat de unie
heeft gepresteerd. Schets het anti-
Europese alternatief: natiestaten die
elkaar om de oren slaan. Dan wordt
de EU alsnog snel aantrekkelijk."
Voor uw eigen land, Groot-Brittan-
nië, komt dat te laat. Voor het eerst
in de geschiedenis verlaat een lid
staat de EU. Uw oordeel is snoei
hard: 'De grootste zelfpijniging in
de naoorlogse geschiedenis.'
„Brexit splijt het land. Bij dinertjes,
feestjes, straks met Kerstmis, kun je
het onderwerp beter mijden, want de
emoties kunnen hoog oplopen. Men
sen zijn het uitwisselen van argu
menten voorbij. Wij verkeren in het
stadium van zwart-wit. Ook als de
brexit achter de rug is, zijn de proble
men niet opgelost. Deze verdeeld
heid blijft nog jaren opspelen. Al die
nieuwe handelsverdragen die Groot-
Brittannië bijvoorbeeld door het ver
trek moet afsluiten, zijn er niet van
de ene op de andere dag."
Volgens Kershaw is het verzet te
gen de unie ook niet onoverkomelijk.
„Populistische partijen worden
vooral gevoed door protest en als het
beter gaat in Europa, is er minder
reden om te protesteren. Dan zouden
die partijen weieens een stuk kleiner
kunnen worden en daarmee ook het
anti-Europese sentiment. Bovendien
zien veel jongeren de voordelen van
een open wereld zonder verlies van
de nationale identiteit en soevereini
teit. Dat je zonder problemen in een
ander land kunt werken, gemakkelijk
kunt reizen. Zij zien ook de nadelen
van populistisch bestuur: ondermij
ning van de rechtspraak, van de vrije
meningsuiting. De bouw van muren,
het sluiten van grenzen. Dat is een
heilloze weg, een terugkeer naar
vooroorlogse tijden.
„Waarschijnlijk wordt het doormod
deren zoals nu. De EU is een uniek
bouwwerk dat dringend onderhoud
behoeft, maar niemand wil daarover
fundamentele beslissingen nemen.
Tot die tijd blijft het bij deelbeslui-
ten, bij halve besluiten om, zoals ver
enigd Europa voortdurend heeft ge
daan, van crisis naar crisis te leven."
„Dat gaat te ver. Het Europa van mor
gen zal een levendige, culturele enti
teit zijn. Met een variatie aan lidsta
ten met een eigen gezicht en een ge
meenschappelijke toekomst. Europa
zal overleven en zijn plek vinden
tussen andere machtsblokken."
woensdag 14 november 2018
<30
'Europa is ernstig ziek,
maar niet terminaal'
Hans van Zon
Amsterdam
EEN NAOORLOGSE
ACHTBAAN
EUROPA I95O-2OI7
Eigenlijk is niet Europa in crisis,
maar de liberale democratie.
- lan Kershaw,
Brits historicus
Hoe ontwikkelt Europa zich?
Wordt Europa ooit het grootste
museum ter wereld, met een
vergrijsde, in zichzelf gekeerde
bevolking?
