lans voor nut cijfers Dit zegt de wetenschap
VBflM
1% 33
Boven land waait het veel
minder hard dan vroeger
Eureka! Meten met een waadpak
StsSts^Safc^U
W *"9Wu.- i
r*
23
lik 1.
,è*JEs, T
De wind vindt door
de verstedelijking
meer hindernissen
op zijn pad*
Als je een baby twee poppen laat
zien en er daarna één weghaalt,
dan verwacht de baby dat er nog
maar één pop over is. Als je in
plaats daarvan twee poppen laat
zien en er na het weghalen nog
steeds twee staan, is de baby heel
verbaasd. Hij lijkt te snappen dat
2-1=2 niet klopt. De baby heeft
door dat er uit het niets een pop bij
is gekomen."
'Wiskunde haalt het gokwerk uit
het bouwen', schrijft u. Geldt dat
ook voor het dagelijks leven?
„Een klein beetje. Het leven is wel
een stuk moeilijker dan bouwen.
Het is te lastig om er alle onzeker
heid uit te halen. Die onzekerheid
hoort ook bij het leven. Maar met
wiskunde kun je wel beter voor
spellen, zij kan meer zekerheid ge
ven."
Mensen worden overladen met
nepnieuws en cijfers. Neemt het
belang van wiskunde daarmee
toe, voor het bewaken van waar
heid en feiten?
„Ik denk het wel. Er wordt zo ge
goocheld met cijfers uit statistie
ken. Wiskunde kan een rol spelen
als corrector. Maar ook de weten
schap is niet puur. De formules
zijn feitelijk, maar de interpretatie
van de uitkomst is en blijft men
senwerk.
„Zeg nooit nooit, maar ik acht de
kans klein dat we met behulp van
de grafentheorie (een tak van wis
kunde die gebruik maakt van pun
ten, knopen die met elkaar zijn
verbonden, red.) automatisch
nieuws kunnen filteren op on
waarheden. Dan moet er een vorm
van wiskunde komen die zoekre
sultaten kan lezen en interprete
ren. Om bijvoorbeeld het onder
scheid te maken tussen satire en
laster."
Tot die tijd telt Stefan Buijsman
zijn knopen. „Oké, in je gewone
dagelijkse bestaan kom je nauwe
lijks berekeningen tegen, maar
juist nu ons bestaan complexer
wordt, hebben we iets nodig om
het behapbaar te maken. Dat is
precies wat de wiskunde doet, en
ook nog eens op een manier die
een stuk begrijpelijker is dan we
7"1*1
Goed nieuws voor fietsers, maar slecht nieuws voor de planeet: boven land zwakt de
wind af. Hoe komt dat?
KAJ VAN ARKEL
Heel simpel gezegd ontstaat wind
door de zon. Als die flink schijnt,
wordt de lucht namelijk warmer.
Warme lucht is lichter en stijgt
daarom op, net zoals een luchtbal
lon stijgt als je de lucht erin ver
warmt met een gasvlam. Gedu
rende de weg omhoog koelt de
lucht af, waardoor die zwaarder
wordt en weer begint te dalen.
Deze beweging van lucht zorgt er
voor dat het waait.
Maar dat waaien doet het boven
land steeds minder, constateren
wetenschappers. Naar schatting is
de windsnelheid sinds de jaren 70
wereldwijd met 25 procent afgeno
men. Ze hebben het griezelige fe
nomeen zelfs een naam gegeven:
the stilling, wat vrij vertaald 'het
bedaren' betekent.
Waarom de wind boven grond
steeds meer afzwakt, is de weten
schap vooralsnog een raadsel. On
derzoekers zien meerdere oorza
ken, zegt meteoroloog Arjan
Droste van de Wageningen Uni
versiteit. Droste bestudeert wind
in de stad, een onderwerp waar
over nog maar weinig bekend is.
Een mogelijke reden is de verru
wing van het landoppervlakte
door toenemende bebouwing en
groeiende steden. Hoe meer flats
en huizen, hoe meer wrijving en
hoe meer de wind wordt afge
remd. „Nederland is de afgelopen
decennia flink verstedelijkt", legt
Droste uit. „Daardoor ondervindt
de wind meer hindernissen op
zijn pad, met als gevolg dat het
minder hard is gaan waaien."
Er zijn ook wetenschappers die de
dalende windsnelheid wijten aan
klimaatverandering. De stijgende
temperaturen zouden het lucht-
circulatiesysteem van de aarde
doen wankelen.
Anderen suggereren dat het ligt
aan verouderde meetinstrumen
ten die onnauwkeurige resultaten
opleveren. Het zou dus allemaal
wel meevallen.
Wat het allemaal niet makkelijker
maakt, is dat satellietmetingen la
ten zien dat boven zee de wind
snelheid juist is toegenomen. Dat
is voor wetenschappers lastig te
rijmen met hun constateringen
boven land en zorgt voor onzeker
heid in het debat rondom the
stilling.
Minder wind betekent vooral
slecht nieuws voor wie in de stad
woont, denkt Droste. Als de boel
niet lekker doorwaait, blijven uit
laatgassen hangen en gaat de
luchtkwaliteit in steden er verder
op achteruit. „Maar een fris briesje
helpt ook het hoofd koel te hou
den tijdens een hittegolf', zegt de
windexpert. „En met hittegolven
krijgen we door het veranderende
klimaat waarschijnlijk vaker te
maken."
Dat geldt ook voor stormen, voor
spellen dezelfde klimaatmodellen,
al zal de wind per saldo niet toe
nemen. „Het is zaak onze steden
daar beter op in te richten", waar
schuwt Droste. „Maar dat is mak
kelijker gezegd dan gedaan. Door
alle hoeken en gaten kan de wind
per straat verschillen."
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer natuurkundige
Rolf Hut (37), die
een broek bedacht
om de temperatuur
van water te
meten.
„Wetenschappers en in
genieurs lossen proble
men verschillend op. We
tenschappers beantwoor
den vragen die nog nooit
iemand beantwoord
heeft. Ingenieurs zijn
meer probleemoplossers.
Als Delftse ingenieur op
een universiteit combi
neer ik dat. Mijn manier
om tot oplossingen of uit
vindingen te komen, is
niet alledaags.
Onder collega's en vrien
den word ik wel een
MacGyver-onderzoeker
genoemd - inderdaad een
geuzennaam - omdat ik
consumentenelektronica
of gebruiksartikelen om
bouw tot iets waar
voor het oorspronkelijk
niet bedoeld is. Een Wii-
remote heb ik bijvoor
beeld getransformeerd tot
waterniveaumeter en in
een waadbroek heb ik
sensoren gefabriceerd zo
dat ze de temperatuur van
water kunnen meten.
Ik weet nog precies waar
ik dat idee bedacht. Na
een congres stond ik met
een collega een biertje te
drinken en we hadden het
over meten van tempera
turen op de bodem van
een rivier. Dat doen we
vaak met glasvezel. Maar
die moet je, terwijl je hem
aanbrengt, ijken met een
klassieke thermometer.
Toen viel het kwartje. Als
je de sloot in gaat, draag je
een waadbroek, was mijn
redenering. Boor er gaat
jes in, stop er sensoren in,
dicht kitten en klaar is
Kees. Doordat dit een vrij
simpel idee was, kon ik
meteen aan het prototype
beginnen en uittesten of
die werkte. Dat bleek.
Op deze manier hebben
we data verzameld over
temperatuur in verschil
lende waterlichamen op
verschillende plekken.
Dat helpt ons te snappen
waar koud grondwater bij
het warme slootwater
komt en om de waterwe
reld weer een stukje beter
te begrijpen."
NewScientist i/
GO ZATERDAG 10 NOVEMBER 2018
Kijk op de site
bij /wetenschap
t:s-y.
m
Plussen en minnen, Stefan Buijs
man, De Bezige Bij, 208 blz., €19,-
- v-r.
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met
UNIVERSITEIT
VAN NEDERLAND
