10
GEVOLGEN 100 JAAR NA EERSTE WERELDOORLOG
Overal in Europa staan mensen dit weekeinde massaal stil bij het einde van
de Eerste Wereldoorlog, morgen 11 november precies een eeuw geleden. Overal,
behalve in Nederland. Het is de oorlog waar we op school amper over leren, maar die
ons meer heeft beïnvloed dan we beseffen.
Rik Vandekerckhove zet van
avond zijn klaroen aan z'n
lippen. En als Rik niet kan,
dan is zijn broer Dirk er wel,
of een van de andere vaste
vrijwilligers die elke avond
stipt om acht uur in het Belgische leper
The Last Post blaast. En dat al zo'n negen
tig jaar lang. Het is een eerbetoon aan de
gevallenen in de Eerste Wereldoorlog.
En net als zo vaak staan ook deze avond
Brits schoolklassen met gebogen hoofd te
luisteren. Ze betuigen eer aan hun overle
den overgrootvaders. Dat zal ook morgen
zo zijn, als om 11.00 uur wordt herdacht
dat het precies honderd jaar geleden is dat
de wapens zwegen. En niet alleen in le
per. Overal in Frankrijk, België en Enge
land wordt trouw stilgestaan bij wat zij
De Grote Oorlog noemen. De Duitsers
hebben het ook wel over 'de oerramp van
de twintigste eeuw'.
De gevolgen van de Eerste Wereldoor
log worden er dan ook nog echt gevoeld.
Het is immers pas drie generaties geleden
dat een hele generatie mannen werd weg
gevaagd: tien miljoen soldaten en acht
miljoen burgers stierven, nog eens twin
tig miljoen mensen raakten gewond, vaak
zwaar verminkt.
Hoe anders is dat voor Nederlanders.
„Wij waren neutraal in 'i4-'i8. Hier waren
in tegenstelling tot elders geen massa
slachtingen", zegt Henk van der Linden
van Stichting Studiecentrum Eerste We
reldoorlog. „En gezien het enorme drama
dat later volgde met de Tweede Wereld
oorlog, is het logisch dat de Eerste We
reldoorlog hier minder aandacht krijgt."
Niet dat de Eerste Wereldoorlog hele
maal ongemerkt aan ons voorbij gaat.
Langs de zuidgrens spannen de Duitsers
stroomdraad om smokkel en spionage te
gen te gaan. Op de zogeheten Dodendraad
staat 2000 volt, waarin naar schatting zo'n
vijfhonderd slachtoffers blijven hangen.
Van der Linden: „Er zijn vergissingsbom
bardementen van de Engelsen op Zeeuw
se plaatsen zoals Zierikzee. Nederlandse
koopvaarders worden getorpedeerd, vis
sers komen om door mijnen in hun net
ten." Maar niemand herdenkt hen nog.
Toch constateert hij een groeiende be
langstelling voor die jaren. „Vijftien jaar
geleden kenden we de oorlog vooral van
de monumenten waar we langsreden als
we naar het zuiden op vakantie gingen.
Nu willen steeds meer mensen weten wat
er eigenlijk is gebeurd."
Logisch, zegt ook historicus Thomas
von der Dunk. „Om de huidige actualiteit
te begrijpen, is kennis van de Eerste We
reldoorlog onontbeerlijk." Vijf voorbeel
den van de verstrekkende - en soms posi
tieve - gevolgen van de moeder aller cata
strofes.
1. Vrouwenkiesrecht
Terwijl zo'n 65 miljoen mannen onder
de wapenen zijn, houden vooral vrou
wen thuis de landbouw en fabrieken
draaiende. Ter illustratie: in Frankrijk en
Duitsland is de helft van de mannen aan
het front, in Engeland ongeveer een
derde. Slechts wie te jong, te oud, of in
valide is, mag thuisblijven. Als de man
nen eind 1918 terugkeren, is de eigen
waarde van veel vrouwen zo gegroeid
dat ze zich niet meer als tweederangs
burgers laten behandelen. Overal in Eu
ropa krijgt de feministische beweging de
wind in de zeilen. In Engeland mogen
vrouwen voor het eerst stemmen in 1918.
2. Fascisme, communisme
De term 'oercatastrofe van de twin
tigste eeuw' is niet voor niks op de
Eerste Wereldoorlog geplakt. Het is
een breuk in de Europese geschie
denis waaruit veel meer narigheid
zou voortkomen. Tijdens de oorlog
willen de Duitsers afrekenen met
Rusland door daar een ander regime
neer te zetten. In 1917 sturen ze Le-
nin - die als banneling in Zwitser
land woont - terug naar Rusland,
om daar het revolutionaire vuurtje
op te poken. De communisten win
nen, de Sovjet-Unie ontstaat en zal
later het hele continent in tweeën
scheuren.
Na de oorlog leidt het Verdrag van
Versailles tot veel onvrede. Italianen
krijgen niet de gebieden die hen
zijn beloofd voor het meevechten,
waardoor het fascisme van Musso-
lini een kans krijgt. In Duitsland
profiteert Hitier met zijn nazi-partij
van de onvrede over de enorme
schadevergoedingen die het land
moet betalen.
3. Gemengd huwen
Hoewel Nederland neu
traal is tijdens de oorlog,
leidt de strijd ook bij
ons tot sociale verande
ringen.
Henk van der Linden
doet onderzoek naar hoe
we in de verschillende
delen van ons land de
oorlog hebben beleefd.
„In verzuild Nederland
werden na de oorlog
ineens duizenden ge
mengde huwelijken ge
sloten tussen bijvoor
beeld protestantse Frie
zen en katholieke Bra
bantse meisjes. Dat komt
doordat 200.000 man
nen worden gemobili
seerd. Zij worden gele
gerd in andere delen van
het land, om te voorko
men dat ze naar huis
gaan. Velen blijven daar
hangen."
4. Geneeskunde
Historici schatten dat een derde tot de helft van
alle militairen gewond of ziek is geweest, mede
door het inzetten van tamelijk nieuwe wapens zo
als mitrailleurs, gifgas en moderne granaten. Door
de gruwelijke wonden en verminkingen krijgt de
geneeskunde een impuls. Zoals de psychiatrie. Al
leen al in Groot-Brittannië zitten na de oorlog
65.000 vete
ranen in psy
chiatrische
ziekenhui
zen. Denken
officieren
aan het begin
van de oorlog
nog dat pa
tiënten laf
zijn en eindi
gen ze niet zelden voor het vuurpeloton, na ver
loop van tijd leren artsen nieuwe diagnoses stel
len, zoals shell shock. Ook ontstaat een enorme be
hoefte aan goede protheses voor mannen die ar
men of benen verliezen of een deel van hun gelaat.
In Londen legt de arts Harold Gillies de basis voor
plastische chirurgie, bijvoorbeeld door te experi
menteren met huidtransplantaties.
zaterdag 10 november 2018
Hans van Soest
