m
I
11
BIOGRAFIE JUDITH KOELEMEIJER
Ondanks de wereldwijde
belangstelling voor de brieven en
dagboeken van Etty Hillesum had nog
niemand zich gewaagd aan een biografie.
Binnenkort is dat verleden tijd.
Judith Koelemeijer, au
teur van literaire non-
fictie als Het zwijgen
van Maria Zachea en He
melvaart, werkt aan de
allereerste biografie over Hille-
sums leven en werk. „Wat voor
mens zat er eigenlijk achter de
halve heilige die er soms van haar
wordt gemaakt? Dat vind ik inte
ressant."
Koelemeijer las Hillesum als
student Nederlands. „Toen me ge
vraagd werd of ik een biografie
over haar wilde schrijven, heb ik
mijn editie van het Verzameld
Werk van Hillesum uit de jaren
tachtig eerst maar eens uit de kast
gepakt. Literaire jeugdhelden val
len vaak van hun voetstuk als je
ze herleest, maar ik was opnieuw
onder de indruk van hoe diepzin
nig en rijk de dagboeken en brie
ven zijn. Je kunt haar werk op ver
schillende manieren lezen; het
heeft zowel persoonlijke, psycho
logische als filosofische en ook
historisch interessante aspecten.
En het is heel goed geschreven, ze
ker de Westerbork-brieven. Die
vormen een belangrijke getuigenis
van de Holocaust. Als je haar werk
leest, voelt ze als een intieme
vriendin die alles met je deelt en
van wie je dus alles weet. Maar gek
genoeg weten we over het leven
van Etty Hillesum - vooral in de
tijd van vóór het dagboek - juist
opvallend weinig."
Megaklus
Vier jaar geleden begon Koelemei
jer aan haar werk. In 2020 komt de
biografie uit. „Het is een mega
klus. Etty leefde een kort maar rijk
leven. Elk spoortje kost veel tijd
om uit te zoeken. Er bestaat na
tuurlijk veel secundaire literatuur
over Etty, maar ik ben ook steeds
op zoek naar nieuw materiaal. Ik
heb gelukkig de meeste kinderen
van oude vrienden van Etty terug
gevonden, en ben soms verbaasd
over hoeveel zij nog weten - of
over wat ik bij hen op zolder nog
aantref aan documenten of corres
pondentie. Ik ben bijvoorbeeld
net naar Israël geweest. Daar heb
ik de dochters van Liesl en Werner
Levie opgezocht. Etty kwam in de
oorlog veel bij dit Joodse gezin
thuis. Vooral de oudste kon zich
nog belangrijke zaken herinneren.
Over Etty, over haar ouders, het
huis waar zij woonden, het be
zette Amsterdam en hun eigen de
portatie. Uit de dagboeken kennen
we Etty's verhaal over de Levies.
Maar de Levies hebben natuurlijk
ook een verhaal over zichzelf en
over Etty."
Perspectieven
Tijdens haar onderzoek is Koele
meijer steeds op zoek naar nieuwe
perspectieven - die het eigen ver
haal van Etty aanvullen, of soms
ook tegenspreken. „Ik vind juist de
contradicties in iemands leven erg
interessant. Denk aan Etty's be
sluit om niet onder te duiken ter-
wijl ze daartoe wel aangemoe
digd en uitgenodigd wordt. Ze
schrijft in haar dagboek dat ze 'het
lot van haar volk wil delen'. In
de literatuur over Etty Hillesum
wordt deze zinsnede eindeloos
herhaald, alsof het een onwankel
baar feit is. Maar ik vraag me dan
af: twijfelde ze nooit aan deze
Ik vind juist de
contradicties in
iemands leven erg
interessant
overtuiging? En wat zijn de achter
gronden van deze keuze? Wie be
greep het in haar omgeving, en
wie niet? En onder wiens invloed
stond ze op dat moment?"
Koelemeijer wil een verhalende
biografie schrijven, voor een
breed publiek. „Ik schrijf niet in
het bijzonder voor Hillesum-ken-
ners of zelfs -liefhebbers, maar
voor iedereen die geïnteresseerd is
in een heel interessant leven van
een heel interessante persoonlijk
heid. Wat de dagboeken en het le
ven van Hillesum laten zien is de
enorme kracht van de geest. Een
kracht waar je altijd op kunt te
rugvallen, onder wat voor om
standigheden dan ook. Als je
daarin durft te geloven, en als je je
erin traint, dan is er altijd een
plekje waar niemand je kan
raken. We leven in een tijd waarin
er zoveel op ons afkomt, we wor
den elke dag geconfronteerd met
enorm veel informatie en keuze
mogelijkheden. Dat brengt voor
velen onzekerheid en stress met
zich mee. Dan is het volgens mij
een heel belangrijke boodschap:
wat vind ik nu eigenlijk, waar sta
ik in dit verhaal, in deze wereld.
Hoe houd je onder zulke omstan
digheden vast aan je eigen over
tuigingen en kun je het goede
doen? Etty hield vast aan het
goede in een tijd die werd gedo
mineerd door haat. Zulke mensen
zijn er niet zo veel, die moet je
koesteren."
zaterdag 27 oktober 2018
GO
Etty Hillesum
leefde een
kort, maar
rijk leven
In 2020 verschijnt een bio
grafie over Etty Hillesum.
Eind november is het 75
jaar geleden dat Hillesum
in Auschwitz werd ver
moord. Ze was 29 jaar. De
in Middelburg geboren Hil
lesum liet dagboeken en
brieven na die in vele lan
den werden uitgegeven. In
aanloop naar haar sterfda
tum vertellen vijf mensen
over hoe het dagboek van
Etty Hillesum hen inspi
reert.
Vandaag aflevering 1: Bio
grafe Judith Koelemeijer.
Anna de Bruyckere
Judith Koelemeijer. fotoannaleenlouwes
-Judith Koelemeijer
