Ook nadat Jan Brokken de laatste punt zette in 'De
rechtvaardigen' dacht hij weer: ik hou op met schrijven.
Hij verzamelt zoveel documentatie dat hij niet zelden
opnieuw moet beginnen, omdat nieuwe informatie
nieuw licht op de zaak werpt. 'Ik word er gek van.'
Er heerst een licht nerveuze sfeer
op de Vrijheidslaan in het Li
touwse Kaunas. Het is 15 juni
2018 en koning Willem-Alexan-
der is onderweg en zal straks het monu
ment van Jan Zwartendijk onthullen. Jan
Brokken (69), die de laatste hand legt aan
een boek over Zwartendijk, staat voor een
winkelpui. Drie personages die in De
rechtvaardigen voorkomen, zijn ook ter
plekke. Jan Zwartendijk redde als Neder
landse consul in Litouwen aan het begin
van de Tweede Wereldoorlog duizenden
Joden door visa uit te schrijven naar
Curacao. „Er blijft nieuwe informatie
binnenkomen", zegt Brokken met een
gekwelde blik. „Het houdt niet op."
Drie maanden later vertelt Brokken in
zijn Amsterdamse grachtenwoning over
zijn werkwijze. De meester van de lite
raire non-fictie lijkt op de alcoholist die
weer belooft te stoppen. „Na elk non
fictieboek zeg ik: ik doe het nooit meer.
Nu ook. Ik doe het niet meer! Ik word er
gek van. Als je mijn documentatie ziet.
Ik heb twintig cahiers van vijfhonderd
pagina's vol. Heel veel moet ik weggooien
omdat het niet goed in het verhaal past.
En alle feiten die je verzamelt, moet je
dubbelchecken. Dan blijkt er soms iets
niet te kloppen, mensen moeten zich
vergist hebben. Dat is een wérk! Je moet
je ook in al die grote geschiedenissen
graven. Hoe was de politieke situatie in
Litouwen van 1939-1940? Waarom heeft
Stalin persoonlijk toegestaan dat al deze
vluchtelingen naar Vladivostok gingen
met de Transsiberië Express?"
Jappenkamp
Vanaf 1988 is Brokken fulltime schrijver.
Zijn boeken voeren je de wereld over en
raken je tot op het bot. Bij vlagen word je
bij de keel gegrepen. In De droevige kam
pioen speelt een legendarische tafelten
nisser op de Antillen de hoofdrol; De ver
gelding gaat over een Duitse wraakactie
op willekeurige dorpelingen en Het huis
van de dichter over de Russische pianist
Youri Egorov. Het doet de vraag rijzen
wanneer Brokken op iets stuit dat hij tot
leven wil brengen.
„Er moet iets in zitten waarmee ik me
kan vereenzelvigen. Bij Jan Zwartendijk
vond ik het prettig dat hij uit Rotterdam
kwam. Ik groeide op in het nabijgelegen
Rhoon, ik ken de sfeer van Rotterdamse
zakenfamilies. In Baldsche zielen draait
het om vader-zoonconflicten. In andere
boeken over oorlogsverledens die blijven
doorzieken. Dat is in mijn familie ook
gebeurd. Mijn vader had een kampsyn
droom.
We kijken allemaal naar de geschiede
nis door wat onze ouders en grootouders
vertellen. Je wilt weten waar ze vandaan
komen, wat ze hebben meegemaakt."
Brokkens ouders en oudere broers
woonden tijdens de oorlog op Celebes en
kwamen in een Jappenkamp terecht. „Als
kleine jongen, geboren in 1949, moest ik
enorm mijn best doen me daar iets bij
voor te stellen. Waar ligt dat, wat is dat,
'de tropen'? En een kamp, waarin mijn
vader dwangarbeider was."
Het domineesgezin kwam kort na de
oorlog in het calvinistische Rhoon te
wonen en voor de dorpsbewoners waren
zij exotisch. Brokken hoorde er de
oorlogsverhalen. „Die moest ik me ook
allemaal indenken. Ik heb voortdurend
mijn inlevingsvermogen moeten trainen
om alles te kunnen begrijpen."
Het helpt hem als hij zijn onderwerp
heeft gekozen. Zijn mentale staat aan het
begin van een nieuw project? „Ik heb
honger en ben nieuwsgierig. Want je
ontdekt veel van mensen en van de ge
schiedenis. Hoe mensen zich verhouden
tot elkaar, wat ze met elkaar doen. Je kunt
ontzettend respect krijgen voor mensen,
maar je kunt ook gaandeweg vraagtekens
zetten bij sommige mensen. Alles komt
voort uit grote nieuwsgierigheid. Als ik
niet denk: hier wil ik meer van weten,
dan begin ik er niet aan."
Zijn sparringpartner is redacteur Emile
Brugman. Als een plan rijpt, gaat Brokken
met hem zitten. Het patroon is vaak het
zelfde. „Dit is het idee, het moet niet
zo groot worden. Ik denk 140 pagina's.
Dan begint Brugman al te glimlachen.
magazine 43
Q
'Alles komt voort uit
Tekst JANHOEDEMAN Foto's DESIREE SCHIPPERS
Lezen?
De rechtvaardigen
verschijnt bij Atlas
Contact 23).
WG
