Consul berispt om
redden van Joden
8
Jan Brokken verlangt postume excuses
DOE MAAR 40 JAAR
Meisjes waren ze nog, op deze foto uit
1983. Uitzinnige meisjes. Op verzoek
van deze krant kijken Linda (47), Edith (50)
en El les (51) bij de 40ste verjaardag van
Doe Maar terug op deze foto, dit moment en
hun allesomvattende kalverliefde voor de
beste Nederlandstalige band ooit'.
Briefje van Stalin
Zijn hele leven is Zwartendijk gespitst geweest
op berichten dat door zijn visa Joden de oorlog
hadden overleefd. Niet lang voor hij in 1976 zou
sterven, kreeg hij een levensteken van drie
Joden die het hadden gered. Daarna werd hij
gekweid door de gedachte dat hij de overigen
met een vals visum de dood in had gejaagd.
Tragisch voor hem kwam een week na zijn
overlijden in de zomer van 1976 bij zijn nabe
staanden een bericht binnen van het Holocaust
Research Center. In de brief werd gesteld dat 95
procent van de Joodse vluchtelingen aan wie
Zwartendijk een visum had gegeven, de oorlog
had overleefd.
„Wat echt vaststaat, is dat er 3080 Joden zijn
gered van wie de namen bekend zijn", zegt Jan
Brokken. Hij verwijst daarnaast naar het
Wiesenthal Centrum, dat berekende dat zes
duizend Joden zijn gered. Dan weet hij nog van
drie andere serieuze schattingen die op tien
duizend uitkomen.
De route die Zwartendijk bedacht voor
Poolse Joden die aan het begin van de oorlog
naar Litouwen waren gevlucht, liep via de
Trans Siberië Express van Wladiwostok naar
Japan. Zwartendijk schreef visa uit en werkte
samen met de Japanse consul. Vanuit het
Japanse Kobe konden de Joden de oversteek
maken naar Curaqao of naar Shanghai.
De Russen hielden het consulaat van
Zwartendijk en ook het Japanse consulaat in de
gaten, blijkt uit het KGB-dossier van Zwarten
dijk, waarop Brokken de hand wist te leggen. In
de archieven van het Politbureau bevindt zich
wezen, kwamen er allerlei emoties
los. Intense emoties.
Elles: „Mijn eerste gevoel toen ik
deze foto zag: oh, wat waren we
jong. En gek. En onbezorgd. En:
wat is dat een tijd geleden."
Linda: „Hoe ik erop sta! Ogen
dicht, mond open, een en al over
gave en dat ik nu precies weer voel
wat ik toen voelde. En dat haar!
We hadden het allemaal kort met
scheerschuim erin: we wilden net
zulke stekels als zanger Henny
Vrienten. Waarschijnlijk hebben
we hier, vanwege de hitte, net een
ek genoeg had
den vriendinnen
Linda, Edith en
Elles uit Deven
ter deze foto zelf
nog nooit gezien.
Sterker, ze wisten niet eens dat er
een fotograaf rondscharrelde
tijdens dit Doe Maar-optreden dat,
vermoedden ze, in 1983 in het
Gelderse Lochem plaatsvond.
Toen ze er een tijdje terug via een
internetforum op werden ge-
Schrijver Brokken vindt dat Buitenlandse Za
ken de nog levende kinderen van Zwartendijk
in een brief excuses moet aanbieden. „Dat je op
je donder krijgt voor het red
den van Joden, is onge
kend." D66-Kamerlid en
oud-diplomaat Sjoerd
Sjoerdsma steunt Brokken.
Hij zal minister Blok vragen
stellen over de kwestie.
„Zwartendijk verdient geen
reprimande, maar een
standbeeld."
Zwartendijk, die de bij
naam Engel van Curagao
kreeg, schreef aan het begin
van de Tweede Wereldoorlog
in korte tijd minstens 2139
visa uit met als eindbestem
ming Curacao en creëerde zo
een vluchtroute voor uit Polen
gevluchte Joden. Daarmee liep
zijn eigen leven groot gevaar.
Schattingen van het aantal Joden dat
hij redde, lopen uiteen van drie- tot tien
duizend.
Zwartendijk werd na de oorlog door een
topambtenaar van minister Joseph Luns te
verstaan gegeven dat hij niet conform de
consulaire richtlijnen had gehandeld en dat hij
daarom niet in aanmerking kwam voor een
lintje. Zijn dochter Edith Zwartendijk (91) zag
hem aangeslagen thuiskomen. Ze zegt daarover
in het boek: „Die onderscheiding kon hem niks
schelen. Maar dat hij een uitbrander kreeg,
vond hij vernederend."
een persoonlijk briefje van partijleider Stalin
over de vraag wat ze moesten met al die
Litouwse Joden met de Trans Siberië Express
reisden. 'Toestaan', schreef hij. Brokken: „In
april 1940 werd door de Russen al gezegd: hier
valt geld aan te verdienen."
Opgewonden bracht Brokken zijn redactrice
op de hoogte. „Jeetje, wat een vondst!" was
haar reactie. Zelf mailde hij direct de kinderen
Zwartendijk. Zij vroegen zich al decennialang
af waarom de Sovjets de exodus toestonden.
Brokken was op de door Moskou in Litouwen
geplaatste volkscommissaris Dekanozov
gestuit. Hij schreef op 21 april 1940
aan de Russische minister van
Buitenlandse Zaken Molotov
dat hij zeker 1,5 miljoen
Amerikaanse dollars kon
incasseren van Joodse vluch
telingen. Nog later gaf Stalin
persoonlijk toestemming
'voor het recht op doorreis via
de USSR'.
De Russen waren in oorlog
en hadden dollars nodig.
Voor een enkele reis naar
Wladiwostok met de Trans
Siberië Express vroegen ze
400 dollar. Als de schattin
gen kloppen en tienduizend
Joden die via het Japanse en
Nederlandse consulaat zijn
gereisd, hebben de Russen
vier miljoen dollar binnengekregen. Volgens
Brokken kochten ze daar wapens en medicij
nen van.
Brokken heeft ook nog onomstotelijk bewijs
gevonden dat Zwartendijk na sluiting van het
consulaat doorging met het uitschrijven van
visa. „Zelf beweerde hij dat hij gestopt was
toen hij op last van de Sovjet-autoriteiten het
consulaat sloot op 3 augustus. Hij zou toen alles
hebben vernietigd, ook de stempels. Dat blijkt
dus niet waar. Hij is doorgegaan en heeft nog
honderden visa uitgegeven. Vooral in die laat
ste weken van zijn verblijf in Litouwen heeft
hij alles geriskeerd, met inbegrip van zijn le
ven, om zo veel mogelijk mensen te redden."
Zwartendijk
verdient geen
reprimande,
maar een
standbeeld
woensdag 3 oktober 2018
Jan Zwartendijk,
1896-1976.
'Oh, wat
waren
we toen
jong en
onbezorgd'
Eefje Oomen
Jan Zwartendijk, tijdens de Tweede Wereld
oorlog de Nederlandse consul in Litouwen,
heeft voor het redden van duizenden Joden
een reprimande gekregen van het ministerie
van Buitenlandse Zaken. Dit staat in het
boek De Rechtvaardigen van Jan Brokken.
Jan Hoedeman
Den Haag
- Sjoerd Sjoerdsma,
