II
De scholen waere wi behonne
9
Zuiderburen
Middenin het
Rubensjaar is bij
toeval een bijzondere
tekening uit het atelier
van de Vlaamse
meester opgedoken.
Het is een portret van
een Italiaanse
markiezin, die Rubens
zelf nooit gekend kan
hebben.
Isabella d'Este (1474-1539) was
markiezin van de Italiaanse
stad Mantua. Daar verzamelde
ze een leger van bekende
schilders, beeldhouwers en musici
om zich heen. Kortom, een toon
aangevende tante tijdens de Itali
aanse renaissance. Maar bij ons
toch lang niet zo bekend als haar
schoonzuster, Lucrezia Borgia: de
vrouw die de boeken in ging als de
gifmengster en intrigante die er
een incestueuze relatie met haar
vader en broer op nahield.
Reputatie
Althans, zo gaan de verhalen. Enig
bewijs daarvoor is nooit geleverd.
Maar die verhalen waren genoeg
om Lucrezia een in beton gegoten
reputatie te bezorgen, die later nog
veel schrijvers en filmmakers zou
inspireren. Zo sterk is de reputatie
van haar schoonzuster Isabella
d'Este niet, maar onderschatten
moeten we haar evenmin. De
grote renaissanceschilder Titiaan
ONTDEKKING TEKENING UIT ATELIER RUBENS
vereeuwigde haar in een indruk
wekkend portret dat vandaag nog
te zien is in het Kunsthistorisches
Museum in Wenen.
De Vlaamse meester Peter Paul
Rubens maakte ook een portret
van de markiezin. Dat deed hij aan
het hof van Mantua. Een beetje
vreemd is dat wel. Rubens vertrok
in 1600 naar de Italiaanse stad, Isa
bella was toen al zo'n zestig jaar
dood: de twee hebben elkaar dus
nooit ontmoet. Maar Rubens had
de markiezin ook niet nodig om
zijn schilderij te maken. Aan het
hof hing nog steeds het portret dat
Titiaan van haar maakte. De jonge
Rubens schilderde het minutieus
na als eerbetoon aan zijn grote in
spirator. „Toen hij in 1608 terug-
Ik herkende de
compositie meteen
als Rubens, maar dit
blad had ik nog nooit
gezien
keerde naar Antwerpen, is die ko
pie meegekomen", zegt Bert Sche
pers van het Centrum Rubenia
num in Antwerpen, dat zich toe
legt op Vlaamse kunst uit de zes
tiende en zeventiende eeuw. „Ru
bens koesterde het schilderij
waarschijnlijk in zijn eigen collec
tie. Niet bedoeld om gezien te
worden, maar wel om het via een
gravure te verspreiden." Wat ons
bij de kern van dit verhaal brengt.
Een gravure was het werk van
een graveur. Die maakte - vaak in
opdracht van een schilder - een te
kening van het schilderij. Die ont
werptekening werd na goedkeu
ring op (meestal zacht) metaal
aangebracht, waarna alle lijntjes in
het metaal werden gegraveerd.
Met die metalen plaat konden ver
volgens talloze prenten gedrukt
worden. Voor een schilder dé ma
nier om zijn werk ook buiten de
landsgrenzen te verspreiden. Een
beetje schilder had in die tijd dan
ook een graveur in zijn atelier
rondlopen. Rubens moet ergens
rond 1618 de jonge en zeer getalen
teerde Lucas Vorsterman op het
spoor gekomen zijn. Zo kwam de
in Zaltbommel geboren graveur in
het Antwerpse atelier terecht. Ze
ker is dat Vorsterman een gravure
maakte van Rubens' portret van
Isabella d'Este: er zijn immers ver
schillende prenten van gemaakt.
Zeker is dus ook dat er voor die
gravure in het atelier van Rubens
een ontwerptekening gemaakt is,
maar die tekening was weg. Dacht
men...
Bert Schepers was afgelopen
voorjaar in het Stadsmuseum Lier.
Samen met een collega van het
Rubenianum bestudeerde hij er
een honderdtal Vlaamse tekenin
gen uit de zeventiende eeuw. „Bij
het doornemen en fotograferen
van al die tekeningen viel mijn oog
op dit blad. Ik herkende de compo
sitie meteen als Rubens, maar het
blad had ik nog nooit gezien." Veel
wijst erop dat dit de originele ont
werptekening is die Lucas Vorster
man in Rubens' atelier maakte
voor de gravure. Internationaal
vermaarde experts bevestigen dat.
Het Rubenianum houdt nog wel
een slagje om de arm en rubriceert
het werk als 'Atelier Rubens toe
geschreven aan Vorsterman'. „Het
getekende werk van deze graveur
is nog niet zo goed bestudeerd",
zegt Schepers. „In die zin is deze
tekening een belangrijke nieuwe
vondst."
Verloren
Overigens, aan de samenwerking
tussen Vorsterman en Rubens
kwam na enkele jaren al een
einde. Het boterde niet tussen de
twee. Had alles met rechten te
maken en wie zich meester over
het werk mocht noemen. De
schilder of de graveur? Het portret
dat Rubens maakte van Isabella
d'Este ging verloren. Het is hoe
dan ook aan de graveur te danken
dat het vandaag nog als prent te
zien is.
Langzaemerand ore de spandoe
ken mee de tekst: 'De scholen
bin wi behonne' opgeruumd.
Me bin lang genoeg geweze op het feit
da wi vee huus iedere dag op pad en
baene bin nae de zeumervakantie.
Ons bin wi gewend gerocht an de
groepen huus op de fiets die, vanuut
ulder durp, nè 'stad hae. En de huus
raeke gewend an met naeme de over
gang van de kleine durpsschole, wi ze
te voet nè toe hienge, nè de 'schoolfa-
brieken' wi onderde andere, voral ou-
were, in het begin vee ontzag ingeboe
zemd ebbe. Zeker bie de huus die nog
een groeischeute moete kriehe en
mee tassen lope, die 'nè ulder leven'
stae, zó hroót bin ze. Jae, het is een êle
veranderinge vö de huus, die op de ba-
sisschole 'de baas' waere en d'r eihen
noe, as 'brugpieper'eêl klein voele. En
bie 't fietsen heen en weer nè schole
ebbe d'r vee moeite mee het d'r eihen
te ouwen an de verkeersregels. Dat on-
dervinde vee ouwere weg- en voral
fietspadgebrukers.
Toch ebb'ik het gevoel dat het vroe
ger nog een hrótere overhang was dan
noe. Ik dienke noe even an m'n eihen.
Drie jaeren lang éên en dezelfde
meêster, hetzelfde lokaal, drie klassen
bie meakore mee aol dezelfde gezich
ten. De kennismaeking mee de Chris
telijke Hogere Burgerschool an de El
zenlaan in Middelburg was nie niks, a
waere d'r toen vee minder (nood)lo-
kalen. Voraf waere me d'r éên keer ge
weest. Dat was om toelaetingsexamen
te doen. Onze meêster op de laohere
schole ao ons gedrild vó dat examen,
wibie d'n, eêl opbeurend, aolmè riep
da'k beter nè de mulo kon hae. Dan
kon'k temissen nog wat bluve voet-
balie. Ik zou 't wè nie aele dat examen,
zöas 'n zövee huus 'zó klein mogelijk'
ieuw. Laeter bleek dat z'n pedagogi
sche anpak te wezen. Vó mien was 't
de beste doping, mè nie vó iedereên.
De dag van het toelaetingsexamen
weet ik nog eêl goed. Een gymzaal vol
zesdeklassers, wè onderd. Saemen
mee m'n maat Kees zwoegde ik d'n êle
dag op de vakken rekenen, taal, aard
rijkskunde en geschiedenis. Me
zouwe tuus bericht kriehe of me ge
slaagd waere. En dat waere me. Mee
hlans. Onze meêster beperkte z'n ei
hen tot het vertellen dat het noe pas
begon en da me nie moeste dienke dat
het zó simpel bleef
De eeste weken viele nie mee. Me
maekte kennis mee een lesrooster en
aode ieder uur een andere leraar (het
woord 'meêster' verviel). Iedere dag
tien kilometer heen en terug fletse en
voral het gekrioel nae ieder lesuur.
De meêste indruk bie de overgang
nè 'de stad' maekte op mien het ken
nis maeke mee het begrip 'hin orde
kunne ouwe'. Ik zat in een joengers-
klasse, de schrik van de schole en ik
was nie eêns een 'meeloper', mè ik zag
leraren en leraressen naebie brullend
vó de klasse stae. Ze waere goed, te
goed, vó dit vak en ik dienke dat het
ienkele mensen in ieder geval d'r ge
zondheid ei gekost. Zouwe de huus,
die noe een paer weken de middel-
baere schole bezoeke ook nog zukke
leraren antreffe? Ik ondekte toen dat
het vó de klasse staen nooit leuk zou
weze as je hin orde ao! En ik ope dat er
hin leraren bin die bie het zien van
de spandoeken gedocht ebbe 'Het
pesten hae wi beginne'. Zoek dan mè
wat anders.
dinsdag 2 oktober 2018
In de rubriek Zuiderburen
werpen we wekelijks
een blik over de Belgische
grens. Deze week: Bijzonder
werk uit Rubens' atelier
duikt op in Lier.
Peter van den Assem
Antwerpen
De onlangs ontdekte tekening
van Isabella d'Este (1474-1539),
toegeschreven aan Rubens.
FOTO PETER NICOLAI
Eerbetoon aan inspirator I itiaan
- Bert Schepers, Centrum
Rubenianum in Antwerpen
Frans van der Heijde
In deze rubriek
belichten we
wekelijks een
Zeeuws dialect.
Deze keer een
verhaal van
Frans van der
Heijde in het
Walchers. Beluis
ter de gesproken
rubriek op
pzc.nl/streektaal.
