16 WEE
Hij komt uit een streng gereformeerd gezin en was voorbestemd om boer te worden.
Maar het psalmenboek van Calvijn leidde Daan Manneke naar de atonale muziek van
Stravinski. „Ik heb geen talent voor orthodoxie."
PORTRET DAAN MANNEKE
Dit is een van de
weinige stukken
die ik niet in
opdracht heb
geschreven. Een
opdracht verplicht
Er is één koepel die
alles bij elkaar
houdt. Het is
moeilijk uit te
leggen wat dat is. Ik
denk dat ik dat ben
iwee steile trappen
leiden naar de werk
kamer in zijn statige
herenhuis in Breda.
„Die loop ik dagelijks
toch wel een keer of
negen op en neer",
zegt Daan Manneke. „Dat scheelt een
gang naar de sportschool." De in
Kruiningen geboren componist
wordt volgende maand 79, maar voelt
zich nog fris als een hoentje. „Naar
mijn gevoel is iemand die de tachtig
nadert hoogbejaard. Die leest zijn
krantje, drinkt een kopje koffie en dat
is het dan. Dat idee is natuurlijk ge
heel misplaatst. Zo zien mijn dagen
er in ieder geval niet uit."
Manneke heeft het afgelopen jaar
hard gewerkt aan de compositie Grote
Archipel, die op 12 oktober haar pre
mière beleeft in de Concertzaal in
Middelburg. Het is een stuk voor zes
pianisten. Met een van hen, Geoffrey
Madge, werkt Manneke al zijn hele
carrière samen. „In 1967 kreeg ik de
Aanmoedigingsprijs voor Jong
Zeeuws Talent. Dat was de eerste
keer dat die prijs werd uitgereikt.
Madge speelde toen een stuk van mij.
Dat was ook een première in de
Zeeuwse Concertzaal."
De cirkel is dus rond, in meer dan
één opzicht. In Grote Archipel blikt
Manneke terug op zijn oeuvre, dat
bestaat uit meer dan 300 composities.
De zes delen zijn opgedragen aan zes
pianisten die hij goed kent en met
wie hij is bevriend. Ieder komt in
Middelburg zijn eigen deel spelen.
Hoewel Grote Archipel een abstract
klankstuk is, verwijst de structuur
ook naar Mannekes afkomst. Hij is
geboren en opgegroeid op Zuid-Be
veland, één van de zes eilanden van
de Zeeuwse archipel. Het klokgelui
van de watersnoodramp in 1953 is te
horen, en er zijn fragmenten gebruikt
van de Zeeuwse dichter J.C. van
Schagen en het gedicht Reimerswaal
van Gerrit Achterberg. De compositie
mag gerust als zijn magnum opus
worden aangeduid, vindt Manneke.
„Zeker. Ik heb wel meer monu
mentale stukken geschreven. Babel is
een compositie voor zes orkesten, zes
paukenisten en drie tamtamspelers.
Plenum is in Friesland uitgevoerd in
een grote bezetting, met een orkest,
een koor en een harpiste. Grote Archi
pel is geschreven voor zes pianisten,
maar ze spelen na elkaar. Het zou dus
ook door één pianist kunnen worden
uitgevoerd. Dat lijkt bescheiden,
maar de piano is een heel omvattend
instrument. In de Romantiek werden
hele symfonieën samengevat voor pi
ano. In tegenstelling tot veel compo
nisten heb ik veel voor orgel geschre
ven, niet voor piano. Dit stuk is inge
geven door de musici, te beginnen
Geoffrey Madge. Hij heeft me van be
gin af aan aangespoord een substanti
eel pianostuk te schrijven, maar het is
er vijftig jaar niet van gekomen. Dit is
een van de weinige stukken die ik
niet in opdracht heb geschreven. Een
opdracht verplicht. Dat wilde ik niet.
Ik had geen deadline, ik had geen af
gebakende afspraken. Ik heb er de tijd
voor genomen. Die tijd was natuur
lijk niet eindeloos. Ik mag me dan
niet oud voelen, het leven wordt wel
bepaald door eindigheid. Ik vond dat
dit stuk nog gemaakt móest worden.
En het is misschien een beetje kin
derlijk, maar als ik iets maak, wil ik er
ook graag bij zijn als het wordt uitge
voerd. Dus ik ben blij dat het klaar is."
„Ik kom uit een orthodoxe familie. Ik
groeide op in een villa in Kruiningen.
Huize Jenny, het staat er nog. Ik had
nauwelijks vrienden, er kwam nooit
iemand spelen. Een radio hadden we
niet. De zondagsheiliging was heel
belangrijk. Een woord als 'jeetje' of
'goh' kon je echt niet in de mond ne
men. Maar er was wel muziek in huis.
Mijn moeder speelde heel mooi op
het harmonium. Mijn vader had een
boerenbedrijf, maar hij werd later
ook onderwijzer. En hij had een vi
ool. Die heb ik hier nog in mijn werk
kamer staan. Ik ben opgegroeid met
het Geneefs Psalter, het psalmenboek
van Calvijn. Dat is de bron van al
mijn muziek. Ik zong heel graag. Ik
was het jongetje dat iedere maandag
ochtend een psalm voorzong in de
klas. Hoewel ik geen talent had voor
orthodoxie, leed ik er ook niet erg on
der. Het was voor mij geen beper
kende, maar een bepalende factor. Ik
wist lang niet wat ik miste, want wat
je niet kent dat mis je niet."
PASPOORT
„Hier moet ik de naam noemen van
een belangrijk persoon, Adriaan
Kousemaker. Hij zetelde in een roze
huis aan de kade in Goes. Hij had een
uitgeverij, Ars Nova, en was een
schoolmeesterachtige figuur die veel
voor me heeft gedaan. Van hem
kreeg ik muziekles. Hij zorgde er
voor dat ik op mijn achttiende
staatsexamen piano deed. Op mijn
vijftiende begon ik te componeren
en dat moedigde hij aan. Hij gaf mijn
muziekstukken uit. Welke jongen
van 17 kan zeggen dat hij een compo
nist is van wie zijn muziek wordt
uitgegeven? In die tijd bezocht ik
clandestien een concert. Dirigent
Eduard Flipse kwam met het Rotter
dams Philharmonisch Orkest naar
de Grote Kerk van Goes met de mu
ziek van Mahler. Daar moest ik bij
zijn. Ik herinner me nog de nachte
lijke fietstocht, terug door het Zuid-
Bevelandse landschap. Ik was zo in
tens gelukkig dat ik erbij was. Zo'n
eerste keer bestaat maar één keer, al
moet ik zeggen dat mijn eerste Mat-
thaus Passion ook enorme indruk
maakte. Die concerten resoneren een
leven lang."
„Nee. Mijn vader associeerde een be
roepsmuzikant met een accordeonist
in een café. Dat was niet de bedoe
ling. Ik moest het boerenbedrijf van
mijn vader overnemen, daar was ik
voor gepredestineerd. Ik ben wel de
middelbare landbouwschool in Goes
gaan volgen. Daar kwam ik niet on
deruit. Maar ik besefte dat het onom
keerbaar zou zijn als ik op de boerde
rij terechtkwam. Dan was de muziek
verdwenen. Ik ben een absoluut per
soon. Muziek was voor mij geen
hobby. Dat leidde tot een breuk met
mijn vader. Ik ben naar het conser
vatorium gegaan en kwam in aanra
king met de muziek van moderne
componisten. Via Ton de Leeuw
leerde ik Olivier Messiaen kennen.
Van hem heb ik geleerd dat je in je
composities alles kunt gebruiken.
Gregoriaans gezang, atonale muziek,
koralen van Bach. Er is geen beper
king, zij het dat ik wel vasthoud aan
het gebruik van traditionele instru
menten. Er is eigenlijk maar één
genre waarin het altijd al gebruike
lijk was om zulke veelsoortige, hete
rogene dingen bij elkaar te zetten.
Dat is de opera."
„De archipel is voor mij een compo-
neerconcept. Het draait om veelsoor
tigheid en veelzijdigheid. Ik kan din
gen naast elkaar plaatsen. Het zijn ei
landen. Ze hebben geen verband,
maar ze kunnen wel een verband
met elkaar aangaan. Maar ze kunnen
ook geïsoleerd blijven. Er is wel één
koepel die alles bij elkaar houdt. Het
is moeilijk uit te leggen wat dat is. Ik
denk dat ik dat zelfben."
„Als Zeeuw moest je vroeger een
boottocht ondernemen van eiland
naar eiland. Ik ervoer de verschillen
tussen de eilanden. Het protestantse
Noord-Beveland en de katholieke
Zak van Zuid-Beveland, zandgrond
tegenover kleigrond, Walcheren met
zijn adel en zijn handelssteden Veere
en Middelburg. Eén woord kan in
drie verschillende streken verschil
lend worden uitgesproken. Dat pa
troon gebruik ik in mijn composi
ties. Ik combineer elementen die
verschillend zijn van elkaar, of zelfs
tegengesteld. Onderdeel A kan een
verbinding aangaan met onderdeel
B, maar ik kan onderdeel A ook ge
ïsoleerd houden."
„De bruggen en dammen tussen de
Zeeuwse eilanden bieden mogelijk
heden tot uitwisseling, maar je hoeft
ze niet te gebruiken. De componist
als ingenieur die de Deltawerken
aanlegt tussen de eilanden... Ik vind
het wel een mooie metafoor."
Muziekpodium Zeeland heeft de
uitvoering van Grote Archipel van
Daan Manneke gepland op vrijdag 12
oktober om 20.00 uur in de Zeeuwse
Concertzaal in Middelburg. De pia
nisten zijn Geoffrey Madge, Ralph
van Raat, Hannes Minnaar, Jelena
Bazova, Daniël Kramer en Keivin
Grout. Zij spelen ook werken van
componisten die Manneke hebben
beïnvloed, zoals Claude Debussy en
Ton de Leeuw.
zaterdag 29 september 2018
GO
Ik was het jongetje dat in
de klas de psalmen zong
Ernst Jan Rozendaal
U bent een boerenzoon uit Kruinin
gen. Hoe heeft die ooit in de voet
sporen kunnen treden van experi
mentele componisten als Stra
vinski en Messiaen?
Daan Manneke is
op 7 november
1939 geboren in
Kruiningen.
Hij studeerde
compositie en
orgel aan het Bra
bants Conservato
rium in Tilburg en
bij Kamiel
D'Hooghe in
Brugge en Brus
sel.
In 1972 werd hij
docent aan het
Amsterdamse
Sweelinck Con
servatorium.
Hij is oprichter van
het kamerkoor
Cappella Breda.
Daan Manneke is
getrouwd en
woont in Breda.
Hij heeft twee
dochters, een
zoon en drie klein
kinderen.
Toch heeft u op enig moment
meer muziek ontdekt.
Maar het was niet de bedoeling
dat u musicus werd.
Is Grote Archipel ook zo'n vergaar
bak aan stijlen?
Grote Archipel bestaat uit zes ei
landen, net als Zeeland.
Zoals de Deltawerken de Zeeuwse
eilanden verbinden, zo verbindt u
uiteenlopende muzikale stijlen in
uw composities?
