WIM HOFMAN
Komkommertijd
Kunstmestfabriek Yara sluit een tijdperk af
4
Cel voor
misbruik
kinderen
Monnikenwerk
Sinds het begin van dit jaar heb
ben we hier naast het huis een
moestuin. Er is een zieke linde
boom weggehaald en wat strui
ken zijn verplant. Nu staat er een kasje en
groeien er groenten en bloemen. We heb
ben een warme zomer en de grond is zo
droog dat ze barst. De regenbak is leegge
pompt en een andere ton hebben we ook
maar leeg gemaakt, anders wordt het een
kweekbak voor duizenden steekmuggen.
Bonen en lathyrus groeien aan stokken,
de courgetteplanten groeien breeduit over
de grond en doen het goed. Gisteravond
scharrelde er een egeltje onder de brede
bladeren. Maar door de felle zon en aan
houdende droogte hebben sommige plan
ten het moeilijk; zelfs de zonnebloemen
laten hun kop hangen.
Voor de komkommers heb ik met stok
ken een manshoge constructie verzon
nen, zodat de komkommerplanten flink
kunnen klimmen. Dat doen ze ook wel.
Ze maken lange uitlopers en dragen
mooie gele bloemen en hier en daar
vormt zich een komkommertje. Maar ook
die planten hebben het moeilijk in de
zon.
Australië
Ooit zag ik in Australië dat mensen met
doek een zonneschermpje boven hun
groentetuintje maakten. Om onze kom
kommerplanten wat uit de zon te houden
heb ik nu een oude paraplu aan een stok
bevestigd en zo houden we de komkom
mers wat uit de zon. De paraplu heeft een
damesachtig bloemmotiefje en dat mis
staat daardoor wel wat, maar we merken
dat het werkt. De bladeren verfrommelen
nu niet meer zo en de komkommers
groeien goed. Ze zijn donkergroen. Af en
toe eten we er een.
Die paraplu is echter wel een buitenis
sig ding in de tuin, want regenen doet het
maar niet.
MIDDELBURG De rechtbank in
Middelburg heeft gisteren de 63-
jarige Oost-Souburger H. D. con
form de eis een gevangenisstraf
van dertig maanden en tbs met
voorwaarden opgelegd.
Ook mag S. geen contact heb
ben met minderjarigen en is
hem een gebiedsverbod opge
legd. Daarnaast moet hij zijn
slachtoffertjes in totaal 16.000
euro schadevergoeding betalen.
D. misbruikte van 2013 tot
medio september 2016 drie zeer
jonge zoontjes van zijn beste
vriend. Toen hij zich aan de kin
deren vergreep, waren die vijf,
acht en tien jaar. Het Openbaar
Ministerie (OM) was er vanuit
gegaan dat S. met het seksueel
misbruik in 2011 was begonnen.
D. werd in 2016 al veroordeeld
voor het bezit van een paar dui
zend afbeeldingen met kinder
porno. Toen werd hij veroor
deeld tot onder meer een voor
waardelijke gevangenisstraf van
89 dagen. Die moet hij nu alsnog
uitzitten.
Wist u dat er ongeveer 1,3
miljoen christenmigran
ten in Nederland zijn?
Zo'n 800.000 hebben hun wortels
buiten Europa en er zijn er
500.000 afkomstig uit Europa",
staat te lezen in het blad Diakonia.
Bij migrantenkerken denk ik aan
grote steden, de Bijlmer en uit
bundige kleurrijke vieringen.
Maar dat er in de kerkzoeker van
de PKN twee migrantenkerken in
Zeeland te vinden zijn, dat had ik
niet verwacht.
Afgelopen zondag stapte ik op
mijn fiets voor een bezoek aan de
Geredja Indjili Maluku in Oost-
Souburg. Tijdens de eredienst
deed ds. Nikijuluw zijn intrede en
nam dominee Rutumalessy af
scheid van de Molukse gemeente.
Fietsend naar Vlissingen denk ik
erover na dat volgens de site de
voertaal Maleis/Nederlands is.
Hoezo dan? In 1951 kwam een
groep van ongeveer 12.500 Moluk-
kers tijdelijk naar Nederland. Vier
duizend militairen en hun gezin
nen waren door de souvereini-
teitsoverdracht aan de Republiek
Indonesië in de knel gekomen,
omdat zij in het Koninklijk Neder
lands-Indisch Leger dienden. Het
Nederlandse leger trok zich met
hen uit de archipel terug; Indone
sië werd zelfstandig. In Nederland
aangekomen werden de Moluk-
kers gehuisvest in kampen die tij
dens de Tweede Wereldoorlog een
andere duistere functie hadden
gehad. Ik besef dat ik nooit les heb
gehad over dit stukje vaderlandse
geschiedenis en mijn kinderen
evenmin. Die weten van oorlogen
in Europa en de Oranjes. Maar zo
eenvoudig is het allemaal niet. De
vaderlandse geschiedenis is ook
die van Nederland als kolonisator
en de gekoloniseerden. Ik fiets,
maar heb het idee dat ik mij op
glad ijs ga begeven.
Verbroken beloften
Wat weet ik ervan af? Molukkers
woonden bij mijn broer in Assen
om de hoek. Als kind werd ik in
Amersfoort op de trein naar Assen
gezet als ik bij hem ging logeren.
Iedereen was blij dat ik niet in de
trein zat die werd gekaapt. Althans
dat denk je als je zo jong bent dat
de wereld nog om jou draait. Als
kind had ik destijds vooral te doen
met de kinderen die in een school
werden gegijzeld. Nooit werd er
bij ons thuis met één woord ge
sproken over de vuile handen die
wij Nederlanders maakten tijdens
de politionele acties, maar ook in
al die eeuwen daarvoor. Om over
verbroken beloften maar te zwij
gen. Maar Maleis in 2018? Militai
ren in Nederlandse dienst zullen
toch ook Nederlands hebben ge
sproken en hun kinderen, klein
en achterkleinkinderen zijn in Ne
derland naar school gegaan.
Even later sta ik met een liturgie
in mijn handen. Ik begrijp niet wat
Liturgie Ibadah Serah - Terima
Penghentar Djemaat betekent. De
liederen zijn in het Maleis afge
drukt, de Bijbellezing wordt ook
in het Nederlands gedaan en nadat
predikant Nikijuluw het ambt
heeft aanvaard preekt hij afwisse
lend in beide talen. In deze PKN-
gemeente waan ik mij buiten Zee
land. De kleding van de dames is
extra feestelijk en ademt de sfeer
van een ander thuis en vroeger tij
den. Wanneer een kerkganger
achterom kijkt en met een knip
oog vraagt of ik het kan volgen,
breekt het ijs.
Na de eredienst volgen toespra
ken. Dominee Rutumalessy, die
bijna vijftig jaar als predikant ge
meenten heeft gediend, spreekt
tot slot over hoe hij als 26-jarige
werd bevestigd en zich omringd
en gedragen voelde door de oude
ren. Hij legt puzzelstukjes op zijn
plek met de zin 'dat de eerste ge
neratie alleen maar troost vond in
de eigen kerk' en ik schaam me
diep.
Min of meer noodgedwongen is dit
gebeurd. De Zeeuwse milieudienst
RUD eiste begin juni dat Yara op
basis van de geldende vergunning
de uitstoot van ureumstof moest
terugbrengen door de priltoren uit
te schakelen. De uiterste datum was
25 juli, op straffe van een boete van
één miljoen euro per week met een
maximum van vijf miljoen euro.
Yara liet twee weken geleden al
weten zich aan de datum te zullen
houden. Zo is het ook gegaan. Voor
iedereen die gisteren langs de
kunstmestfabriek reed, was het
zichtbaar. Uit de laatste werkende
priltoren kwam geen witte rook
meer.
Vijf van zulke torens heeft het
kunstmestbedrijf gehad. De eerste
is in 1957 in gebruik genomen, de
laatste in 1972. Ze tekenden het sil
houet van Yara, vanwege hun
hoogte (zeventig meter) en ver
schillende kleuren. De blauwe,
groene en oranje torens zijn inmid
dels afgebroken. Een rode en de
woensdag uit productie genomen
gele staan er nog. Wanneer die
weggaan, is nog niet bekend.
Een nieuwe fabriek, Ureum 8,
De priltoren ofwel
ureumfabriek stelde
het bedrijf in staat
met ureum
kunstmest te
produceren
neemt de productie over. Deze be
vindt zich na maandenlange vertra
ging in de proeffase. De bedoeling
is half augustus Ureum 8 op te star
ten. De nieuwe fabriek stelt Yara
Sluiskil in staat gespecialiseerdere
kunstmeststoffen te maken met
minder milieubelasting.
De priltechniek was in 1957 ook
een flinke vooruitgang. In het boek
Van Kiem tot Korrel uit 1979, uitge
geven bij het vijftigjarig bestaan
van toen de Nederlandse Stikstof
Maatschappij (NSM), staat waarom
dit zo bijzonder was. De priltoren
ofwel ureumfabriek stelde het be
drijf in staat met ureum 'een zeer
hoogwaardige kunstmest met een
hoog stikstofgehalte (46 procent) te
produceren, met name geschikt
voor warme landen als India en
Brazilië'.
Kritiek op de vrij hoge uitstoot
van het op zich ongevaarlijke ure
umstof uit de priltorens was er al
langer. In 1997 tekende de Zeeuwse
Milieufederatie (ZMf) bezwaar aan
tegen een vergunning voor gebruik
van de priltechniek, waarbij ure-
umdruppels via een soort
douchekop omlaag worden ge
sproeid en onderweg samensmel
ten tot kunstmestkorreltjes. De
ZMf verloor in 1997. Inmiddels zijn
de Europese normen voor de uit
stoot van ureumstof aangescherpt.
Yara heeft sinds 1979 ook een an
dere, minder belastende techniek
voor de kunstmestproductie in
huis. Dankzij Ureum 8 kan het pril-
torenboek helemaal dicht.
vrijdag 27 juli 2018
De wereld van Wim Hofman, schrijver/illustrator
tJiikuiiÜ
GO
Is uw enige troost de eigen kerk?
José Baars
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
Kunstmestfabriek Yara in Sluis
kil-Oost heeft in de nacht van
woensdag op donderdag een
tijdperk afgesloten. De laatste
van de ooit vijf priltorens is
exact om 23.45 uur buiten wer
king gesteld.
Harmen van der Werf
Sluiskil
