8
VRIJHEIDSICOON 100 JAAR
In de 27 jaar dat Nelson Mandela
vast zat, schreef hij honderden brieven.
Ze tonen hem als strijder en liefhebbende
gezinsman. De brieven die hem op de been
hielden, zijn nu gebundeld. Vandaag is
zijn honderdste geboortedag.
De controle
op de
brieven
was wreed
eventien jaar na zijn
vrijlating zat de brief
aan zijn jongste
dochter Zindzi nog
keurig opgevouwen
in een witte envelop
in het gevangenisar
chief. Nelson Mandela vertelt over
oude boksmaten en schoolvrienden.
Maar daar zou de brief niet over
moeten gaan, schrijft hij veront
schuldigend.
'Hij is bedoeld voor een lieve jon
gedame aan wier gezicht ik al
tijd denk, een doorzetter die
Mum mij gevaarlijk trots
maakt op ons ouderschap. Terwijl
ik deze brief schrijf, staan haar foto
en die van haar zus op de boeken
kast links van me, terwijl de lijstjes
elkaar raken met een eenvoudige
blauwe rozenkrans als versiering
om ze heen.'
De brief van 9 december 1979 is,
zonder dat hij het wist, nooit ver
stuurd vanuit de gevangenis op
Robbeneiland. Daar had Mandela
geen toestemming voor, staat in een
aantekening van een gevangenis
functionaris.
Bijna veertig jaar later wordt de
brief alsnog 'bezorgd'. Niet aan
Zindzi, maar aan de hele wereld, in
het boek Brieven uit de gevangenis.
In deze bundel van niet eerder ge
publiceerde brieven noemt Sahm
Venter, onderzoekster van de Nel
son Mandela Foundation, de brief
aan Zindzi een 'uitgestoken hand
van een vader die naar zijn dochter
verlangt'. „Die brief, die haar had
moeten bereiken voor haar negen
tiende verjaardag, was afkomstig
van de vader die ze kwijt was ge
raakt toen ze nog een peuter was
van twintig maanden oud. Zo arbi
trair en wreed was de willekeurige
controle over de correspondentie
van de gevangenen."
Mandela zat 10.052 dagen vast in
vier gevangenissen. Hij viel tien jaar
lang onder het zwaarste regime met
de grootste beperkingen. Commu
nicatie met de buitenwereld was
schier onmogelijk. De eerste jaren
mocht Mandela elk halfjaar slechts
één brief van maximaal 500 woor
den sturen. Later werden dat er drie
per maand, en pas vanaf 1973 zes.
Elke brief ging langs de censor.
Die controleerde of Mandela geen
namen van medegevangenen
noemde of iets schreef over politiek
en de omstandigheden in de gevan
genis. Brieven werden soms zo ge
censureerd dat ze onbegrijpelijk
werden.
Al zijn brieven schreef Mandela
eerst over in notitieblokken, zodat
hij precies wist wanneer hij wie wat
had gestuurd. Brieven werden met
vertraging of nooit verstuurd. Man
dela wist een paar brieven de gevan
genis uit te smokkelen. Hij verborg
ze in spullen van gevangenen die
vrijkwamen.
In 1976 schreef Mandela in een of
ficiële klachtenbrief:
en ervoor kan zorgen dat mijn
dochter de nooit ontvangen ver
jaardagskaarten alsnog ontvangt
en dat ze tot haar plezier weet dat
haar Pa van haar houdt, aan haar
denkt en pogingen doet haar te be
reiken wanneer dat maar nodig is.'
„Het geeft aan hoe onmenselijk het
systeem was en hoe racisme ingrijpt
in het persoonlijke leven", zegt
Conny Braam (70), destijds voorzit
ter van de Anti-Apartheidsbewe-
ging Nederland. „We waren ons er
van bewust hoe belangrijk contact
met de buitenwereld voor hem was.
Brieven speelden daarin een grote
rol. Daarmee kon hij zichzelf en an
deren ook in gevaar brengen."
Hoe wreed en vernederend het
regime ook was, Mandela hield de
rug recht. Zijn inkt droogde nooit
op, zijn woordenstroom raakte niet
uitgeput. Mandela werd een pro
ductieve brievenschrijver. Hij
schreef aan advocaten, gevangenis
autoriteiten, medeactivisten en
vrienden.
Hij streed voor meer rechten en
vrijlating van gevangenen. Maar ook
voor kleinere zaken, zoals studie
materiaal, reparatie van een kapotte
leesbril en behandeling van ontsto
ken tandvlees.
Het meest hartverscheurend zijn
de brieven aan zijn vrouw Winnie
en zijn vijf kinderen. Vooral eind ja
ren 60 had Mandela het zwaar. In
korte tijd overleden zijn moeder en
oudste zoon, en belandde Winnie in
woensdag 18 juli 2018
GO
Mandeia's
brieven
van troost
en hoop
Tonny van der Mee
'Soms wens ik dat de weten
schap wonderen kan verrichten
-Sahm Venter
(onderzoekster)
April 1977: Nelson Mandela poseert voor fotografen die door het Zuid-Afrikaanse apartheidsre'
gime zijn uitgenodigd om te laten zien dat politieke gevangenen op Robbeneiland goed worden
behandeld, foto nelson mandela prison archive, national arohives and records service of south africa
