II
8
Het heldenverhaal van Oskar
Schindler is dankzij Steven Spielbergs
Schindler's L/sfalom bekend.
Onbekender, maar minstens zo
indrukwekkend is het verhaal van Jan
Zwartendijk.
HOLOCAUST OORLOGSHELD
hoed tovert. Hij wijst Zwartendijk op het gegeven
dat er voor de Nederlandse Antillen geen visum
nodig is. Dat de gouverneur van Willemstad wel
toestemming moet geven, laat hij gemakshalve
maar weg.
Curatjao was geen einddoel op zich, maar wel
een mogelijkheid voor de Joden om Litouwen te
ontvluchten. Daarbij was wel de hulp nodig van de
Japanse consul Chiune Sugihara in Kaunas. Als
ook die een doorreisvisum voor Japan zou ver
strekken, zouden Joden tijdens hun reis daarnaar-
toe door de Sovjet-Unie mogen reizen. „Heel bij
zonder", vertelt Rob Zwartendijk, de enige nog le
vende zoon van Jan Zwartendijk. „Want eigenlijk
was Japan ook de vijand. Net als onze vader besloot
Sugihara echter te helpen. Samen zijn ze verant
woordelijkvoor al die mensenlevens die gespaard
zijn."
Lange rijen
Het nieuws dat er bij de Nederlandse consul papie
ren voor een vlucht uit Litouwen te krijgen zijn,
verspreidt zich als een lopend vuurtje door het
land. Vrijwel direct ontstaan er lange rijen voor het
kantoor van 'Mr. Philips'. Dochter Edith, destijds
twaalf jaar, kan het zich nog herinneren. „Ze
moesten mensen tegenhouden bij de trap. Uit
angst dat die het onder druk van de massa mensen
zou begeven."
Binnen schrijft Zwartendijk in het Frans in de
oms heeft de werkelijkheid een dra
matiek die de regisseur van een film
niet zou bedenken. Het geldt zeker
voor het verhaal van Jan Zwartendijk.
Hij hielp in 1940 in Litouwen dui
zenden joden aan een zekere dood in
vernietigingskampen te ontsnappen. Een geheim
dat hij eenmaal terug in Eindhoven een leven lang
bij zich droeg, altijd met de vraag hoeveel van hen
de oorlog daadwerkelijk overleefd hadden.
Vandaag wordt er voor Zwartendijk in de stad
Kaunas een monument onthuld. In het bijzijn van
koning Willem-Alexander en Dalia Grybauskaite,
de president van Litouwen.
Een openbaar eerbetoon waar hun vader van zou
gruwelen, denken zoon Rob (79) en dochter Edith
(91) Zwartendijk. Toch zijn de twee erbij vandaag
in Litouwen. Rob: „Het monument is voor ons een
bewijs dat je altijd de keuze hebt om het goede te
doen. Ook als de protocollen iets anders voor
schrijven. Onze vader was bescheiden, maar wat
hij gedaan heeft, is zeker niet vanzelfsprekend."
Honorair consul
Het verhaal van Zwartendijk begint in 1938 in Kau
nas, de hoofdstad van het dan nog onafhankelijke
Litouwen. Zwartendijk is er directeur van het Phi-
lips-verkoopkantoor. In Europa hangt de dreiging
van een Duitse inval in de lucht en tienduizenden
Polen vluchten naar het buurland. Maar ook in Li
touwen is hun lot onzeker, want het land staat op
het punt geannexeerd te worden door de Sovjet-
Unie, iets dat in juni van 1940 ook daadwerkelijk
gebeurt. Zwartendijk is dan net een maand eerder
door de Nederlandse ambassadeur De Decker in
Riga gevraagd om honorair consul van Litouwen te
worden. Zijn voorganger is vanwege sympathie
voor de nazi's afgezet en Zwartendijk is eigenlijk
de enige Nederlander in Litouwen met status. Een
baantje van niks, zo wordt hem gezegd.
Door de inval van de Sovjet-Unie voelen veel Jo
den in Litouwen zich niet langer veilig, maar ze
zitten als ratten in de val. Een uitweg is er niet, tot
dat ambassadeur De Decker een konijn uit de hoge
Net als onze vader besloot de Japanse consul te
helpen. Samen zijn ze verantwoordelijk voor al
die mensenlevens die gespaard zijn
vrijdag 15 juni 2018
GO
De truc
van
Mr. Philips
Diede Hoekstra
- Rob Zwartendijk
