14 ZEELANI
TAAL LEESTEKENS EN EM0TIC0NS
Het gebruik van
meerdere vraag- en
uitroeptekens is
een 'verrijking' voor
de taal en komma's
heb je bijna nooit
nodig om een tekst te
begrijpen. Dat meldt
de Taalunie. Oké, de
taal is een levend en
dynamisch fenomeen,
maar er zijn grenzen.
ij het lezen van de visie
op leestekens en emoti-
cons van Hans Bennis,
secretaris van de Ne
derlandse Taalunie BN
DeStem, 7 mei) viel ik bijna van mijn
stoel van verbazing en ellende. Vol
gens Bennis kunnen emoticons ook
prima in serieuze krantenartikelen
worden gebruikt omdat het herken
nen van bijvoorbeeld ironie voor le
zers zo moeilijk is. Het gebruik van
meerdere vraag- en uitroeptekens is
een 'verrijking' voor de taal en kom
ma's heb je bijna nooit nodig om een
tekst te begrijpen. Verbazing en el
lende.
Als taaltrainer Nederlands bij een
taleninstituut coach ik dagelijks
hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend,
buitenlandse professionals, van jong
tot ouder, bij het verwerven van en
het effectief communiceren in het
Nederlands, zowel mondeling als
schriftelijk.
Mijn twintigjarige ervaring in de
advocatuur is daarbij een pluspunt.
Wij vragen onze cursisten bij het
bepalen van hun leerdoelen met wie,
en waarover, ze willen kunnen com
municeren. Sociaal gebruik van het
Nederlands, met collega's bij het kof
fieapparaat, vraagt een ander aanbod
dan het professioneel kunnen verga
deren in het Nederlands. Het schrij
ven van korte e-mails vraagt iets an
ders dan het kunnen schrijven van
meer complexe verslagen. Het zijn
verschillende taaisegmenten.
Tegen deze achtergrond kan ik zeg
gen dat ik me terdege bewust ben
van het feit dat taal een levend en dy
namisch fenomeen is.
Het is niet meer dan logisch dat
taal zich ontwikkelt op het getij van
veranderende tijden en dat nieuwe
communicatiemiddelen een nieuw
gebruik van de taal meebrengen.
Dat laat onverlet dat differentiatie
in taalgebruik noodzakelijk blijft en
dat het niet alleen gemakzuchtig is
om alles op één hoop te gooien maar
ook naïef. Het is ook bepaald niet be
vorderlijk voor effectieve communi
catie.
Komische voorbeelden
De opmerking van Bennis dat onder
andere komma's bijna nooit nodig
zijn om een tekst te begrijpen, vind
ik, met name gezien zijn functie,
bijna niet serieus te nemen. Er zijn
talloze komische voorbeelden van
wat er met een zin kan gebeuren bij
verkeerd gebruik van een komma:
'Schiet op Griekenland!' (in het kader
van het Griekenland manen tot
spoed bij het aflossen van schulden
aan de EU), 'Time to eat children' (bij
een introductie tot het eten van in
secten), 'I lovefucking college guys!'
(bij het uiten van blijdschap over de
universiteit).
Komma's vergroten dus niet alleen
het leesgemak maar zijn ook mede
bepalend voor de betekenis van een
zin.
Bij de huidige redactie van een zin
als De meester zei Pietje is een
etterbak!!!!!!!!! is het bijvoorbeeld on
duidelijk of de meester Pietje een et
terbak vindt (De meester zei: 'Pietje is
een etterbakof Pietje de meester ('De
meester', zei Pietje, 'is een etterbak').
Een ander bekend voorbeeld is het
volgende:
- de arts zei mij, nog eens een foto
te laten maken;
- de arts zei mij nog, eens een foto
te laten maken;
- de arts zei mij nog eens, een foto
te laten maken.
Door het verplaatsen van de
komma hebben alle drie de zinnen
een andere betekenis.
WhatsApp
Dat in het WhatsApp-verkeer geen
leestekens worden gebruikt, lijkt me
geen probleem nu de communicatie
via WhatsApp zich doorgaans be
perkt tot korte, praktische berichten.
WhatsApp is een specifiek taaiseg
ment dat een ander gebruik van het
Nederlands vraagt dan meeromvat
tende teksten. Het laten verdwijnen
van de komma in andere, meerom
vattende, teksten lijkt me ronduit on
zinnig. Het is een problematische be
perking die iedere taalgebruiker ver
oordeelt tot jip-en-janneketaal: heel
korte zinnen die door hun simpel
heid geen komma's nodig hebben.
Datzelfde geldt voor dubbele punten.
Het door Bennis genoemde
'nieuwe' gebruik van vraag- en uit
roeptekens is wat mij betreft bepaald
geen 'verrijking' maar een regel
rechte verarming.
Ik vergelijk het met de ontwikke
ling van de staande ovatie na een cul
turele voorstelling. Tot een aantal jaar
geleden gaf een publiek na een voor
stelling een staande ovatie om te la
ten zien dat men de voorstelling uit
zonderlijk goed of mooi had gevon
den. Bij een niet heel bijzondere
voorstelling werd geapplaudisseerd
en uit het enthousiasme waarmee
dat gebeurde, kon het gezelschap af
leiden hoe het publiek de voorstel
ling had gewaardeerd. Tegenwoordig
is het publiek al uit de stoel opge
sprongen voor het doek is gevallen of
de laatste noot is gespeeld en klapt
men zich zonder uitzondering
wezenloos. Ik trotseer met enige re
gelmaat dodelijke blikken wanneer ik
niet opsta omdat ik de voorstelling
niet bijzonder vond, wat ik overigens
geen enkel probleem vind omdat niet
alles in het leven bijzonder hoeft te
zijn.
Door deze ontwikkeling is het
moeilijk geworden om te laten blij
ken dat je een bepaalde voorstelling
daadwerkelijk uitzonderlijk vond. Ik
heb me maar aangewend om,
staande, luid 'Bravo!' te roepen.
(Wellicht als gevolg daarvan wordt
soms al in het programma aangege
ven wat de toegift zal zijn waarbij er
dus, nogal voorbarig, vanuit wordt
gegaan dat het publiek wel behoefte
aan een toegift zal hebben.)
Ook in het spraakgebruik is deze
ontwikkeling te zien: superlatieven
zijn gemeengoed geworden. Veel
mensen kunnen blijkbaar geen ge
noegen nemen met zaken die 'ge
woon' mooi, leuk of interessant zijn.
Alles is 'fantastisch', 'heel bijzonder',
'geweldig', 'waanzinnig' of'uniek'.
Dat leidt ertoe dat iedere middelma
tigheid wordt verheven tot uitmun-
Komma's
vergroten dus
niet alleen het
leesgemak
maar zijn
medebepalend
voorde
betekenis van
een zin
tendheid en dat er, letterlijk, geen
woorden overblijven om aan te ge
ven dat iets echt bijzonder of daad
werkelijk uniek is en dat is objectief
gezien een verarming.
Precies datzelfde geldt voor het
gebruik van meerdere vraag- of uit
roeptekens. De functie van een uit
roepteken is toch als zodanig al het
nadruk geven aan een zin of een
mededeling? Hoeveel vraag- of uit
roeptekens zijn er nodig om welke
mate van verwondering en verbijs
tering uit te drukken? En we zijn
toch niet altijd heel erg verwonderd
of verbijsterd? Soms toch ook ge
woon verwonderd of verbijsterd?
Ik adviseer mijn schrijfcursisten
standaard om zich te onthouden
van een overkill aan vraag- en uit
roeptekens omdat dit de geloof
waardigheid van de afzender aan
tast. Op dezelfde manier waarop dat
gebeurt wanneer advocaten aanvoe
ren dat iets 'volstrekt' of'apert' on
juist is. Iets is juist of onjuist en
wordt door de genoemde toevoe
gingen niet méér onjuist.
Tenslotte het gebruik van emoti
cons. In het Whatsapp-segment is
het gebruik daarvan standaard en
dat is niet onlogisch. Bij WhatsApp
gaat het, nogmaals, doorgaans om
uit zichzelf korte en praktische be
richten en daar zijn emoticons
prima voor. (Daarbij is overigens
vaak sprake van een overkill aan
emoticons wat helaas zelden iro
nisch bedoeld is.)
In meeromvattende segmenten,
zoals het door Bennis genoemde in
terview in een krant, vind ik het ge
bruik van emoticons ronduit een
zwaktebod en daarbij denigrerend
en infantiliserend, zowel voor de
schrijver als voor de lezer. Doe maar
geen moeite om bij het redigeren
van de tekst tot uitdrukking te
brengen dat iets ironisch is bedoeld,
plak er maar gewoon een leuke
emoticon tussen. De lezer zal de
ironie toch wel niet begrijpen dus
zet er maar een smiley achter.
Sprakeloos
Ik sluit af met een cliënt uit mijn
advocatentijd die zeer nadrukkelijk
'sprakeloos' was over ongeveer ie
dere beweging van het universum
waarbij hij zijn zin niet kreeg. Hij
was dus bij voortduring 'sprake
loos', ook over de werknemer die
niet zonder slag of stoot zijn dienst
verband wilde opgeven. In zijn cor
respondentie met de werknemer
was hij herhaaldelijk 'sprakeloos'
met, inderdaad, de nodige uitroep
tekens. Ook tijdens de rechtszitting
benadrukte hij 'sprakeloos' te zijn.
De advocaat van de werknemer
leunde op enig moment geamu
seerd achterover in zijn stoel en zei,
met een knipoog, dat die voortdu
rende sprakeloosheid wel lekker
rustig was. De ironie ontging mijn
cliënt volledig.
Wellicht had een smiley daar ver
andering in kunnen brengen. Dit is
ironisch bedoeld hoor
donderdag 31 mei 2018
.ZV
De komma blijft. Punt!
Marjolein Kuperus
GASTOPINIE
Marjolein Kuperus uit Vught is
taaltrainer Nederlands bij een
taleninstituut.
