14 WEE
Rebecca van Wittene maakt films, documentaires. Over kunstenaars en over joodse
mensen. In haar woning vlakbij Zoutelande zegt ze: „Binnen ons gezin was de oorlog
van mijn vader, niet van ons."
PORTRET REBECCA VAN WITTENE
Er spelen drama's
in joodse families,
die denderen door
tot de dag van
vandaag
Mijn interesse voor
de oorlog is
gegroeid met het
ouder worden. Je
wilt dingen weten
Het is even zoeken naar
een fotogeniek plekje.
We staan in de tuin van
haar huis aan de entree
van Zoutelande. Buiten
gebied, maar het dorp is in de loop
van de jaren wel dichtbij gekomen.
Als filmmaker ziet Rebecca van Wit
tene waar het licht mooi diffuus valt.
Daar, wat verderop onder de bomen,
bij het oorlogsmonument van haar
man Guido Metsers, beaamt ze de
suggestie van de fotograaf. De Geval
len Krijger, zo heet het beeld. Het
bronzen afgietsel staat op het Ravelijn
in Hulst. Hier in de tuin kijken we
naar de oorspronkelijke, bemoste ver
sie, die hij als zestienjarige in 1956
beeldhouwde.
„Ha", voegt Metsers er even later aan
toe, „in Hulst noemen ze het beeld de
Nondeju." Hij stapt de woonkamer in
om twee pakjes sigaretten voor zijn
vrouw op tafel te leggen: „Ze heeft
geen zwakke plekken, hoor. Alleen
rookt ze nog." Rebecca van Wittene
knikt. Echt serieuze pogingen om met
roken te stoppen, zover is het nooit ge
komen. Het maken van films brengt
nogal wat stress met zich mee. „Neem
de documentaire over kunstenaar Loek
Grootjans, die vorig jaar op Film by the
Sea in Vlissingen in première ging. Je
draait uren materiaal bij elkaar. Dat
moet je doorgronden. Een film maken
is een heel lang traject, dat - in dit geval
- moet uitmonden in een gestileerde,
poëtische, sobere film. Ook laagdrem
pelig, het is een uitdaging om een groot
publiek te bereiken."
In Zeeland is Rebecca van Wittene
bekend als maker van filmdocumen-
taires. Zoals Gevangen Licht, over de
zoektocht van kunstenaar Loek
Grootjans naar het Zeeuwse licht van
Mondriaan; Passion in threeMove-
ments, over violist Mathieu van Bellen
en Met Pesach eten we matzes, over het
gedwongen vertrek van de Zeeuwse
joden op 24 maart 1942 naar Amster
dam. Deze week zijn op Omroep
Zeeland haar nieuwste producties in
première gegaan, over joods gezinsle
ven net voor en tijdens de Tweede
Wereldoorlog: gisteren Een echte Peer
eboom, vandaag Een achterhuis in Axel.
„Mijn vader is joods. De zus van mijn
opa heette Rebecca, ik ben naar haar
genoemd. Als ik wel eens in de sjoel
in Middelburg kom, dan noemt me
neer Herz me Rivka - dat is Rebecca
in het Hebreeuws. Mijn moeder - ze is
elf jaar geleden overleden - was niet
joods. We waren dan ook geen joods
gezin. Er was wel een chanoekia, een
negenarmige kandelaar. Die stond
met kerst onder de kerstboom."
„Ik ben opgegroeid aan de Irislaan in
Vlissingen. We zaten in een huis op
de tweede verdieping. Er was een
speeltuin in de buurt, daar was ik
vaak te vinden. We waren met drie
kinderen, mijn zus Ingrid is de oud
ste, mijn broer Danny is de tweede. Ik
ben zes jaar jonger dan Ingrid. Mijn
vader zat in de horeca. Hij was acht
jaar toen de oorlog uitbrak. Na de oor
log zijn de ouders van mijn vader
gaan scheiden. Dat was opmerkelijk,
in die tijd. En ook het gevoel erbij, dat
ze samen de oorlog hebben door
staan. En toch gaat het mis. Ik denk
dat alle joden met een beetje ballast
uit de oorlog zijn teruggekomen. Een
zus van mijn vader was lenig en is het
circus ingegaan. Ze kwam in Amerika
terecht. Die ballast van de oorlog
merk je in joodse families. Florry, de
vrouw die in mijn documentaire Een
echte Peereboom zit, vertelde me dat ze
als kind niet aan haar ouders vertelde
als ze gevallen was, omdat die al zo
veel hadden meegemaakt. Er spelen
drama's in die joodse families, die
denderen door tot de dag van van
daag."
„Mijn vader heeft de ballast van de
oorlog niet op zijn kinderen overge
dragen. Hij was er open over, in te
genstelling tot veel andere overlevers.
Hij vertelde hoe het was en hoe het
voelde om tijdens de bezetting als
jood aangemerkt te worden en vanuit
Middelburg naar Amsterdam te wor
den gedeporteerd. Die openheid
maakte dat binnen ons gezin de oor
log van mijn vader was, en niet van
ons."
Er wordt gebeld aan de deur. Een
meisje levert een mandje met bloe
men af. Rebecca zegt 'oh, lief. Het is
een bedankje, ze heeft een vriendin
PASPOORT
van haar dochter naar het ziekenhuis
gebracht toen die haar arm had ge
broken. Eerst naar Vlissingen, toen
naar Goes.
Ze gaat verder: „Mijn vader zat vol
vragen over de oorlog. Hij ging er als
kind in en kwam er als volwassene
uit. Zijn vader Mouritz, mijn opa,
sprak er niet graag over. Die had al
tijd het verhaal dat hij als klarinettist
na 25 jaar uit het Middelburgs Mu
ziekkorps werd gezet, omdat hij
joods was. Het schuldgevoel, ze zijn
allemaal vermoord en ik niet, dat
sluimert. Bij mijn vader hoeft er
maar dit te gebeuren, of de oorlog
komt naar boven. Vandaag 5 mei, hij
is altijd blij als die datum weer voor
bij is. Je zou denken dat het trauma
slijt met de jaren. Dat is niet zo, inte
gendeel, het wordt erger. Joden en de
oorlog: het is een heel broos onder
werp."
„Mijn interesse is gegroeid, met het
ouder worden. Je wilt dingen weten.
De geschiedenis is niet zwart-wit.
Voor mijn documentaire Soldaat zon
der vijand heb ik in Zuid-Duitsland
een oude Wehrmachtsoldaat opge
zocht. Als jonge militair was hij op de
boerderij van boer Dekker in Koude-
kerke terechtgekomen. Er is een film,
daarop zie je hem pannenkoeken
bakken op het achterplaatsje. Ik heb
hem opgezocht met het idee zijn
oorlog te reconstrueren. Toen ik hem
trof, was hij op leeftijd en aan de
kwakkel. Ter plekke ontdek je de hef
tigheid van zijn verhaal. Hij was de
enige zoon op een boerenbedrijf en
moest de oorlog in. De verschrikke
lijkste dingen heeft hij meegemaakt.
Voor mij stond een man achter een
rollator in een Heidi-achtig land
schap. De oorlog van de andere kant,
heel aangrijpend. Inderdaad, je ziet
dat oorlog aan alle kanten waanzin is.
Ik heb met deze film in 2011 een NL-
Award gewonnen, de jaarlijkse prijs
voor de beste productie van de regio
nale omroepen."
Er wordt gebeld, nu de telefoon.
„Niet opnemen! Dat is een spammer.
Ik heb hem een speciaal riedeltje ge
geven, zodat ik weet dat ik niet moet
opnemen." We voeren geen rook
pauze in. „Leuk om op deze manier
over je leven te vertellen", zegt Re
becca van Wittene. Haar tijd op de
Pedagogische Academie komt voor
bij. Eenmaal aan het werk voelde ze
zich als een vis in het water. Ze had
de nu bekende muzikanten Danny
Vera en Marien Dorleijn in de klas.
Leuk. Tot de basisschool werd inge
voerd en de kleuterjuf voor groep 8
moest gaan staan en zij zelf voor de
kleuters. Onderwijsuitgeverij Zwij
sen in Tilburg bood uitkomst, daar
kon ze als freelancer aan een nieuwe
methode wereldoriëntatie werken.
„In 1985 werden overal in het land
screentests voor dat programma ge
daan. Daar ben ik uitgerold voor ra
dio en tv. Waarom ik daaraan mee
deed? Ik was altijd geïnteresseerd ge
weest in kleinkunst, ik ging veel naar
het theater. Op de Pedagogische Aca
demie had ik voor een werkstuk Ro-
bert Long geïnterviewd. Die stond
toen met Leen Jongewaard in het
theater met het programma Tot hier
toe heeft de heere ons geholpen. In SGP-
kring was daarover veel te doen. Ik
ging met zijn liedjes naar de SGP-
mensen toe om te horen wat hun be
zwaren waren. Ze gaven commentaar
op wat ze niet kenden, omdat ze het
programma niet hadden gezien. Ik
drukte op de knop van mijn cassette
recorder en dan klonk 'Jezus redt! Je
zus Redt! Alle mensen opgelet'. Nu
zou ik het niet meer durven. Het
werkstuk heb ik aan Robert Long la
ten lezen tijdens het interview. Hij
kon erom lachen."
In 1990 begon Omroep Zeeland.
Rebecca van Wittene zou er zeven
tien jaar aan verbonden blijven,
meest voor programma's over kunst.
Ze is nu elf jaar zelfstandig filmma
ker. Voor de omroep verzorgt ze het
nog steeds populaire programma
Trugkieke. Ze heeft het gevoel dat ze
daarmee dichtbij de mensen komt.
Haar kleurige jasje? Tunesië, zegt ze.
De ringen aan haar vingers? Die is van
Guido, met dat diamantje is haar
trouwring, die andere komt uit Istan-
bul. „We slepen heel wat mee als we
van vakantie terugkomen. De vele
beeldjes hier in huis, dat vloerkleedje,
het komt overal vandaan. Guido voelt
altijd aan dingen. 'Dat heeft iemand
gemaakt', zegt hij dan. Ik heb dat ge
voel langzamerhand ook ontwikkeld.
Maar soms moeten we wel eens rui
men."
zaterdag 5 mei 2018
GO
'De chanoekia stond
met kerst onder de boom'
Jan van Damme
In die verre van volledige opsom
ming zitten nogal wat documentai
res over joden en de oorlog. Dat is
vast geen toeval.
Geen joodse opvoeding. Wel een
joods gevoel?
Geldt dat ook voor het gezin waarin
u opgroeide?
Rebecca van Wit
tene is in 1963 ge
boren in Middel
burg; ze groeit op in
Vlissingen.
Opleiding: Rijks Pe
dagogische Acade
mie 1980-1983.
Werk: leerkracht op
onder andere de
Middelburgse Rijks
leerschool. Free
lance bureauredac
teur bij Uitgeverij
Zwijsen in Tilburg.
Van 1990-2007
werkt ze bij Om
roep Zeeland, waar
ze voor radio en tv
kunst- en cultuur
programma's
maakt. Sinds 2007
is ze zelfstandig
filmmaker.
Rebecca van Wit
tene woont en
werkt in Zoute
lande, is getrouwd
met beeldend kun
stenaar Guido Met
sers; samen heb
ben ze een dochter.
Maar heeft de oorlog u ook ge
raakt?
Ondertussen deed u bij de AVRO
mee aan het programma 'Minjon',
een kweekvijver van jong talent.