5
Joods leven in 8 millimeter
Rebecca van Wittene maakte twee
filmdocumentaires over joodse gezinnen, net
voor en in de Tweede Wereldoorlog. Ze verwerkt
daarin de bewaard gebleven 8 millimeter-films,
die Maurits Schaap en Max Peereboom in de
jaren 1930 van hun gezinsleven maakten.
Vader Salomon Schaap is
jarig, hij wordt tachtig.
De filmbeelden zijn
zwart-wit. Salomon
rookt een sigaar. We zien een
joodse familie tafelen aan de Wal-
lenburgerweg in Rotterdam. La
chende mensen. Dan horen we de
voice-over. Het is januari 1942.
Rotterdam ligt in puin. „Ons leven
eigenlijk ook", zegt de begelei
dende stem.
Daarmee raken we meteen de
kern van wat documentairemaak
ster Rebecca van Wittene ons dui
delijk wil maken. Wij, de kijkers
en de voice-over, weten hoe dra
matisch de oorlog verliep, hoe de
joden naar kampen werden afge
voerd en vermoord. De slachtof
fers zelf hadden in de eerste jaren
van de oorlog geen idee van de
gruwel die hen te wachten stond.
Ook al is niet lang geleden het eer
ste familielid opgepakt, voor de ca
mera viert Salomon Schaap zijn
verjaardag zoals hij dat heel zijn
leven heeft gedaan.
Deze week worden er op Om
roep Zeeland twee nieuwe docu
mentaires van Rebecca van Wit
tene vertoond: vrijdag 4 mei Een
echte Peereboom, en zaterdag 5 mei
Een achterhuis in Axel, waarin Salo
mon Schaap zijn verjaardag viert.
In Zeeland is Van Wittene (1963)
bekend van documentairefilms als
Passion in three Movements over vi
olist Mathieu van Bellen en De
schoolmeester van Sluis over woor
denboekenmaker Johan Hendrik
van Dale.
De nieuwe producties - 'Peere
boom' en 'Achterhuis' - zijn geba
seerd op het bewaard gebleven
materiaal van hobbyfilmers, die
vanaf de jaren 30 hun familieleven
vastlegden. De documentaires
kunnen worden beschouwd als
een vervolg op Van Wittenes in
2012 uitgebrachte film Met Pesach
eten we Matzes. Ze zegt: „Ik krijg
nog steeds vragen over die oude
film, waarin de uittocht van joden
uit de provincie op 24 maart 1942
de leidraad is. Het valt me elke
keer op hoe weinig mensen daar
van weten. Ik wilde dat verhaal
nog persoonlijker maken. Dat kon
met het bewaard gebleven film
materiaal dat ik nu als basis heb
gebruikt."
Een echte Peereboom is gebaseerd
op het materiaal van Max
Peereboom (1911-1942). Hij kwam
in 1929 in Vlissingen terecht, waar
hij bedrijfsleider werd bij manu-
facturenhandel Bouman en Noach
in de Lepelstraat. Met een 8 milli
meter-camera filmde hij zijn ge
zin, de winkel, het vooroorlogse
Vlissingen. Die historische beel
den worden in de documentaire
Wij zien joodse
mensen, die naïef
de oorlog ingaan
afgewisseld met een gesprek met
Florry, de in 1948 geboren dochter
van Max' jongere broer Simon. Zij
vertelt dat ze is vernoemd naar het
tien jaar eerder geboren dochtertje
van Max, dat de oorlog niet over
leefde. Ook de in 2003 overleden
Simon Peereboom komt ruim aan
het woord in de film. Daarvoor
zijn opnames gebruikt, die werden
gemaakt in het kader van het in
ternationale 'Shoah-project',
waarin joodse overlevenden wer
den geportretteerd.
Rebecca van Wittene zegt over
haar films: „In beide verhalen zit
een hele hoop emotie. Door een
opbouw te kiezen aan de hand van
het overgeleverde zwart-wit mate
riaal wil ik juist die emotie niet de
overhand laten krijgen. Wij zien
op die manier joodse mensen, die
volledig deel uitmaken van de Ne
derlandse samenleving. En die na
ïef de oorlog ingaan. Ik heb films
gemaakt, waarin het woord con
centratiekamp niet voorkomt."
In Een Achterhuis in Axel is het
alsof Maurits Schaap (1907-2001)
zelf de commentaarstem op zijn
eigen beelden heeft ingesproken.
'Dit ben ik', krijgen we te horen als
hij voor het eerst te zien is. De uit
Hulst afkomstige acteur Hugo
Metsers sprak de voice-over in. Re
becca van Wittene: „Om de film
zo persoonlijk mogelijk te maken,
laat ik het voorkomen alsof Mau
rits zijn eigen beelden becom
mentarieert. Hugo Metsers levert
daarvoor de perfecte, professionele
stem. Maurits Schaap werkte als
overlever van de oorlog mee aan
het Shoah-project. De teksten voor
de voice-over zijn vaak letterlijk
daaruit overgenomen."
Maurits Schaap wordt voor de
oorlog vanuit Rotterdam handels
reiziger. Zo komt hij ook regelma
tig in Axel, waar hij bevriend raakt
met winkelier Geleijn Naeije. Als
hij in 1943 moet onderduiken,
vindt hij met zijn vader Salomon
en een jongere broer boven diens
Axelse winkel aan de Noordstraat
62 een veilige schuilplaats. Ander
halfjaar zitten ze daar, tot de be
vrijding in het najaar van 1944.
Niet lang daarna filmt Maurits in
opdracht van het Militair Gezag de
verwoestingen in Zeeuws-Vlaan-
deren.
In de documentaire van Rebecca
van Wittene zien we ook Maurits'
zoons Eli en Eljakiem, die op be
zoek gaan bij Geleijns zoon Jac
Naeije in Axel. De woning boven
de winkel is verbouwd. Jac kan op
een plattegrond aangeven, waar de
schuilplaats was. De voice-over
zegt: „Moet je slim zijn om te
overleven? Moedig, sterk, stoer?
Nee, je moet gewoon mazzel heb
ben. Heel veel mazzel."
woensdag 2 mei 2018
PC
Maurits Schaap, foto familiearchief
De winkel van Max Peere
boom in Vlissingen, hoek Lepel
straat-Branderijstraat. FOTO GEMEENTEARCHIEF
VLISSINGEN
Max Peereboom met
zijn in 1938 geboren
dochter Florry op
de arm. Naast
hem zijn
vrouw Ans.
FOTO FOTOCOL
LECTIE FLORRY
PEEREBOOM
Je moet gewoon mazzel hebben
Jan van Damme
- Rebecca van Wittene,
filmmaakster
'Een echte Peereboom': vrijdag
4 mei om 20.30 en 22.00 uur op
Omroep Zeeland.
'Een Achterhuis in Axel': zater
dag 5 mei om 20.30 en 22.00
uur op Omroep Zeeland.
De films worden vervolgens op
genomen in het educatiepro
gramma van het Bevrijdingsmu
seum in Nieuwdorp.