II
18
Het Parijse
theater Moulin
Rouge is haast net
zo'n icoon als de
Eiffeltoren. Bijna
niemand weet dat
het is ontworpen
dooreen Neder
lander: Eduard
Niermans. Nu wordt
hij geëerd met een
boek.
Hij weet het nog als de dag van
gisteren. Een zonnige dag aan de
Cöte d'Azur. Strakblauwe lucht,
palmbomen en een hotel met de
allure van een paleis. Jan Kees
Kokke, als journalist van nature
nieuwsgierig, loopt er binnen en
wordt geraakt door de grootsheid
en grandeur van hotel Negresco
aan de boulevard van Nice.
„Ik informeerde naar de naam
van de architect. Die zei me in eer
ste instantie niets. Niermans? M'n
eerste gedachte was: dat is een
Belg. Pas later hoorde ik dat hij uit
Nederland kwam. Een jongen uit
Enschede die het eerste grand ho
tel ontwerpt van de Cöte d'Azur:
ik zag meteen de mogelijkheden
voor een boek."
Nu, zes jaar later, is zijn verba
zing alleen maar groter gewor
den. „Niermans ontwierp be
roemde cafés en theaters in Parijs,
waaronder de Folies Bergère en de
Moulin Rouge. Maar ook grand
hotels en casino's in plaatsen als
Nice, Monte Carlo, Biarritz en Ma
drid. Franse kranten noemen hem
de 'grootmeester van de Art Nou
veau'. Maar als ik ga zoeken in het
Nederlands Architectuurinstituut
in Rotterdam, dan is er niets over
hem te vinden. Niemand in dit
land weet wie hij is."
Van Gogh
In zijn boek, dat in januari ver
scheen, vertelt Kokke het bijzon
dere levensverhaal van de man die
in 1859 als zoon van de stadsarchi
tect van Enschede werd geboren.
Hij zocht in archieven, ging op de
fiets door Parijs en stond op de
stoep van het huis in Montmartre
waar Eduard Niermans in 1883
ging wonen. „De Rue Lepic. Een
paar huizen verderop woonde Van
Gogh. Theo van Gogh, de broer
van Vincent, is later een goede
vriend geworden. Net als de schil
der Renoir."
Hij was de elfde uit een gezin
van twaalf, Eduard Niermans. De
familie woonde aan de Molen
straat. Een onbeduidend straatje
recht tegenover 't Bölke herinnert
nog aan de familie die hier in de
eerste helft van de 19de eeuw
kwam wonen. Het heette aanvan
kelijk 'Achter Niermans', tegen
woordig de Niermansgang.
„De vader van Eduard was aan
nemer en stadsarchitect. De tex
tielfabrikanten waren zijn voor
naamste opdrachtgevers. Na de
stadsbrand van 1862 kwam hij om
in het werk. Eduard kreeg het vak
met de paplepel ingegoten. Toen
hij op 8 mei 1881 met de trein van
tien over acht uit Enschede ver
trok naar Delft, wist hij dan ook
wat hij wilde worden: architect."
De opleiding aan de Polytechni
sche School was breed. Niermans
kreeg er lessen in schilderen, het
ontwerpen van interieurs en ar
chitectuur. Een Franse docent
zette hem op het spoor van Parijs,
de stad die in de late 19de eeuw
een onweerstaanbare aantrek
kingskracht uitoefende op intel
lectuelen en kunstenaars.
„Iedereen wilde ernaartoe. Nier
mans ook. Hij was een heel onder
nemende en zeer energieke man.
Meer ook dan de andere Nederlan
ders had hij het vermogen om zich
aan te passen. De meeste collega
kunstenaars kwamen en gingen
weer weg. Maar Niermans bleef.
Dat hij zich Edouard ging noemen,
zegt veel. Hij sprak Frans en
kleedde zich ook als een Frans
man. In verbazingwekkend korte
tijd wist hij een netwerk op te
bouwen dat hem ook aan opdrach
ten hielp."
Wereldtentoonstelling
Zijn eerste grote opdracht was het
Nederlands paviljoen op de grote
Wereldtentoonstelling van
1889. „Miljoenen mensen kwamen
daarop af. Ze konden er kijken
naar de Eiffeltoren, speciaal ge
bouwd voor dit grote evenement.
Ook het Nederlandse paviljoen
was heel bezienswaardig. Nier
mans bouwde onder meer een Ja
vaanse vleugel, die helemaal in het
teken stond van de koloniën."
In de jaren 1890 volgde zijn
echte doorbraak. Aanvankelijk met
de ontwerpen van lampen in art-
nouveaustijl en meubels, later met
grote opdrachten als café-interi
eurs en theaters. „Niermans wist
in contact te komen met de direc
teuren van de Folies Bergère en de
Moulin Rouge. Dat werd door hem
gemaakt tot het grote revuetheater
dat het nu is. Maar ook in het
Olympia en het Theatre des Capu-
cins heeft hij de hand gehad. Door
zijn huwelijk met een mooie ope
razangeres werd hij ook zelf een
bekende figuur. De ontvangsten
bij hem thuis werden beschreven
in de kranten."
Een Parijzenaar, door
een vergissing van de
natuur geboren in
Holland
Een groot deel van zijn ontwerpen
is nog altijd intact. De grote zaal van
de Moulin Rouge bijvoorbeeld, het
symbool bij uitstek van het Parijs
van de belle époque. Maar ook cafés
als Angelina aan de Rue de Rivoli of
Brasserie Mollard. Het portret van
Niermans hangt er bij de ingang.
„Blauw en goud. Dat is Edouard
Niermans", schreef een Franse
krant uit die tijd. „Een Parijzenaar,
door een vergissing van de natuur
geboren in Holland. Architect? O,
meer dan dat! Veelzijdig artiest die
zich nooit specialiseert. Een im
provisator in schoonheid. Een
jongleur met mozaïeken, koper,
keramiek, glas-in-lood en die -
hop - een wonder van decoratieve
kunst uit zijn hoed tovert."
Na 1900 volgden de grand travaux,
de grote bouwwerken in de steden
van de Cöte d'Azur, de Atlantische
kunst en zelfs Madrid, waar het
protserige Palace Hotel een ont
werp is van Edouard Nier
mans. „Een grand hotel, zei hij
ooit, moet zijn als het uurwerk van
een klok. Alles moet naadloos op
elkaar aansluiten. In het Negresco,
zijn meesterwerk in Nice, is dat
het beste gelukt. Het staat er nog
in volle glorie. De versieringen
zijn indrukwekkend en gedetail
leerd. Vrouwenfiguren, vogels,
wapperende haren: je wordt van
zelf vrolijk als je er binnenkomt."
Wijnchateau
In Enschede kwam Edouard Nier
mans nog maar zelden. De laatste
jaren van zijn leven sleet hij op
een eenzaam wijnchateau nabij de
Pyreneeën. Hij kreeg het na de
Eerste Wereldoorlog van een
schatrijke Rus„Het ligt verstopt
tussen de wijnvelden, vlakbij een
piepklein dorp. Er woont nog al
tijd een kleindochter van hem. Ze
is niet al te spraakzaam, maar
koestert de herinnering aan haar
grootvader."
Bij zijn bezoek aan het kasteel,
drie jaar geleden, viel voor Kokke
alles op zijn plaats. „Alles was er
nog. Onveranderd. Zijn slaapka
mer en werkkamer zijn nog pre
cies zoals hij ze in 1928 heeft ach
tergelaten. Zijn borstbeeld staat er.
Op het bureau liggen de potloden
en pennen waarmee hij werkte.
En dan is er nog de zolder. Vlak
voor mijn vertrek mocht ik die
zien. Daar, keurig opgerold, lagen
alle tekeningen en ontwerpen die
hij heeft gemaakt. Als ik de nabij
heid van Eduard Niermans ergens
heb gevoeld, dan was het daar."
zaterdag 3 maart 2018
GO
Moulin Rouge oer-Frans?
Welnee, made in Holland
Het wereldberoemde
Parijse revuetheater
Moulin Rouge, fotoepa
Herman Haverkate
Enschede
Eduard Niermans, die zich in
Frankrijk 'Edouard' noemde, met
zijn vrouw Louise in 1902.
FOTO JAN KEES KOKKE
- Een Franse krant
