6
Wie in het verzet 'zat' en wie niet,
is een kwestie van definitie. Want
telt de moeder die een extra
aardappel schilde voor een
onderduiker wel of niet mee?
geen type dat als verlichte verschijning de geschie
denisboeken is ingegaan.
Voor koningin en vaderland
Hoe anders is dat - zo is ons van jongs af aan in
geprent - bij de mannen en vrouwen die het waag
den zich tussen t940 en t945 tegen de bezettende
macht te keren. Zij gelden nog altijd als de bloem
der natie, moedige verzetshelden die hun daden
dikwijls met hun leven moesten bekopen. Voor
koningin en vaderland, zoals dat destijds niet zon
der pathetiek heette.
„Toch", zegt Kromhout, schrijver en redacteur
van Historisch Nieuwsblad, „is het beeld van 'het
verzet' voortdurend aan verandering onderhevig.
„In de jaren na de oorlog leek het duidelijk. Er
was, luidde het, sprake van een brede verzetsgeest
die tijdens de oorlog door heel het Nederlandse
volk werd gedragen. Verzetsstrijders hadden, als
ware patriotten, de eer van het vaderland gered.
Daar kon je op voortborduren, de toekomst met
een rechte rug tegemoet treden. Pas in de jaren 6o
ging dat beeld aan diggelen."
Kromhout doelt op de breuk met de doctrine die
historicus Loe de Jong in de televisieserie De Bezet
ting uit de jaren 6o uitdroeg en waaruit het beeld
oprees van een natie die zich collectief tegen de
overheerser had gekeerd. „De Jong stelt dat het Ne-
De Nederlandse verzetsstrijder tijdens
de Tweede Wereldoorlog onderging het
afgelopen decennium een opmerkelijke
gedaanteverandering: hij mag nu (weer) een
heuse held heten. Over de beeldvorming van
het vaderlandse verzet toen en nu.
at waren nog eens helden:
de mannen en vrouwen
die op 25 februari 1941 het
werk neerlegden om te
protesteren tegen de Duit
se bezetter - het enige
massale, openbare protest
tegen de Jodenvervolging
in bezet Europa. Commu
nisten waren de aanjagers, aanleiding waren de
razzia's in Amsterdam waarbij honderden joodse
mannen waren opgepakt. Die ochtend van de 25ste
stonden de hoofdstedelijke trams stil. De staking
breidde zich na de communistische oproep 'Staakt!
Staakt! Staakt!' uit over de hele stad. Gemeente
kantoren, bedrijven en winkels gingen dicht.
'De Duitsers waren volledig door de staking
overvallen. Ze verboden alle berichtgeving erover.
Op de tweede dag, woensdag 26 februari, werd de
staking met veel machtsvertoon en geweld onder
drukt. Op dat moment had ze zich uitgebreid naar
de Zaanstreek, Haarlem, Hilversum.' (bron: Ver
zetsmuseum Amsterdam).
Het liep niet goed af: er vielen doden en zwaar
gewonden, velen werden gevangengenomen en
sommigen later gefusilleerd, de betrokken steden
moesten de Duitsers miljoenen guldens boete
betalen. De opgepakte joden werden in de zomer
van 1942 bijna allemaal vermoord in concentratie
kamp Mauthausen (Oostenrijk). De Februari
stakers bleken vergeefse helden.
Bas Kromhout vindt eigenlijk 'schurken veel
interessanter'. De 42-jarige historicus: „Ik ben
benieuwd naar hun gedachtegang. Hoe ze 's nachts
kunnen slapen..."
Kromhout schreef het in 2012 verschenen De
Voorman: Henk Feldmeijer en de Nederlandse SS, over
de gelijknamige, uiterst fanatieke Nederlandse
SS'er die tijdens de Tweede Wereldoorlog wel erg
opzichtig met de Duitse bezetter collaboreerde.
Bovendien is hij bezig met een biografie over
Hendrik Verwoerd (1901-1966), de minister-presi
dent die apartheid in Zuid-Afrika invoerde. Ook al
zaterdag 24 februari 2018
Verzet in
cijfers
Lichte vormen van sabotage, zoals
het vernielen van spoorrails, waren
gevaarlijk. Voor de plegers, maar ook
vanwege vergeldingsacties tegen
burgers, fotoniod/overloon
een
held?
Tekst Arno Gelder Foto's Beeldbank W02, NIOD
mensen waren korte of langere tijd
ondergedoken tijdens de oorlog. Onder
hen:
joodse onderduikers, zo is de schatting;
een derde van hen werd alsnog gegrepen.
georganiseerde illegale werkers telde
Nederland tijdens de gehele bezettingstijd
volgens geschiedschrijver Loe de Jong.
Hij rekende individueel opererende
verzetsmensen, onderduikers en hun huis-
vesters en andere groepen daar niet bij.
