."A
8
Het was onmogelijk: blinden weer laten zien.
Maar Nederlandse wetenschappers denken dat
het kan. De eerste successen bij apen zijn geboekt.
WEER ZIEN BRIL MET MINICAMERA
Toen ik opnieuw
blind werd,
begreep niemand
hoe erg ik dat vond
ver vijfjaar lopen
de eerste blinde
patiënten op
straat zonder
blindenstok. Ze
zien het randje
van de stoep, de
contouren van de daken, de tram die
voorbij dendert, een bekende die
zwaait. Pieter Roelfsema probeert
zijn eigen enthousiasme te tempe
ren. Het lukt maar matig. „Ik moet
natuurlijk voorzichtig zijn met voor
spellingen, maar we zijn heel dicht
bij."
Als directeur van het Nederlands
Herseninstituut staat Roelfsema aan
het hoofd van een onderzoek waar
momenteel miljoenen euro's in wor
den geïnvesteerd. De onderzoekers
willen blinden weer laten zien, zón
der tussenkomst van de ogen. Want:
bij de meeste blinden - Nederland
telt er 70.000 - is de oogzenuw stuk.
Daar valt niets mee te beginnen. De
onderzoekers vervangen de nutte
loze, blinde ogen voor een bril met
minicamera, die zijn beelden recht
streeks doorgeeft aan de hersenen.
Voor zo'n futuristische prothese is
eerst een zware hersenoperatie no
dig die in Nederland tot nu alleen op
apen is getest. Bij één resusaapje zijn
1.000 elektroden geïmplanteerd in
het hersengebied dat hij - maar ook
wij - gebruiken om informatie van
de buitenwereld om te zetten naar
beelden. Wanneer er stroom op een
van deze elektrodes wordt gezet, ziet
de aap een lichtflits. Sinds kort ziet
het dier 1.000 stipjes. „Alsof de kerst
boom werd ontstoken", beschrijft
Roelfsema. Dat is het eerste succes
van zijn onderzoek: licht in de duis
ternis.
Zijn onderzoeksgroep borduurt
voort op oude studies van onder an
dere William Dobelle, een omstre
den Amerikaanse arts die vanaf de
jaren 70 probeerde een camera op de
hersenen aan te sluiten. De arts ne
geerde alle medische wetten in eigen
land, en nam zijn patiënten mee naar
Europa om daar chips in het brein
van zestien blinden te implanteren.
Bij een aantal gebeurde er niks, an
deren zagen alleen lichtflitsen, een
enkeling had eventjes beperkt zicht.
Omdat Dobelle overleed voordat zijn
onderzoeksrapport klaar was, heb
ben de Amsterdammers veel aan de
ervaringen van patiënt Jens Nau-
mann, die de experimenten ternau
wernood overleefde.
144 elektrodes
We bellen hem op. Aan de andere
kant van de wereld vertelt Naumann
(54) over die allereerste test in 2002.
Dokter Dobelle had 144 elektrodes
achterin zijn hoofd gestopt. Die dag
zouden ze één voor één worden aan
gezet. „Natuurlijk was ik gespannen.
Ik was zijn allereerste patiënt. Er sta
ken twee stopcontacten uit mijn
hoofd, waar draden zo dik als een
potlood uitkwamen. Die werden
aangesloten op een computer: een
Pentium 586, een van de eerste pro
cessors. Die moest communiceren
met de elektroden in mijn hoofd.
Vlak nadat de dokter de eerste aan
zette, zag ik een stip. Links van het
midden, een beetje naar onder. Het
was geweldig! Alsof je vastzit in
een donkere badkamer in het huis
van een ander. De deur is dicht
en je denkt: waar is de schake
laar? En dan dat gevoel van op
luchting wanneer je het licht
aanknipt: ahh, dat is beter."
Het verhaal van Jens Nau
mann is ongelooflijk. Hij
raakte op zijn 17de gedeeltelijk
blind, toen er tijdens zijn
werk een stukje metaal van
de spoorrails in zijn oog
boorde. Drie jaar later vloog
er een splinter door de
kunststof motorkap van zijn
sneeuwscooter in zijn andere
oog. De Canadees maakte wat
van het leven: hij werd piano
stemmer, houthakker, boer,
kreeg acht kinderen, van wie hij er
zes zelf ter wereld bracht, en reisde
de wereld rond. Maar hij bleef ver-
langen naar het moment dat hij weer
zou kunnen kijken.
Na zijn hersenoperatie zag Nau
mann lichtstipjes. 96 van de 144 elek
trodes werkten. Even was er die
enorme opwinding. Hij zag licht!
„Maar de hoofdpijn was niet te har
den. Mijn spraak ging achteruit, ik
had vreselijke hallucinaties. Hersen-
vocht droop langs mijn oren. Ik reali-
seerde me dat dokter Dobelle
hier minder van wist dan ik
had gedacht. Maar ik kon niet
anders dan doorgaan. Het
spul zat al in mijn hoofd, you
see."
Naumann, die een speci
ale bril met camera droeg,
zag alleen stipjes. Geen ob
jecten, patronen of mensen,
zoals de dokter had ge
hoopt. Het interpreteren van
de camerabeelden bleek
moeilijker dan gedacht.
Om medische missers te
voorkomen, is eerst grondig on
derzoek nodig in proefdieren.
Dankzij de studie met apen -
muizen en ratten zijn ongeschikt
- weten de onderzoekers nu hoe
gezonde ogen het licht van buiten
opvangen. De cellen op het netvlies
sturen deze informatie door naar de
hersenen, die de signaaltj es omzet
ten naar 'pixels' die samen een beeld
vormen. Dagelijks zijn 100 miljoen
hersencellen driftig in de weer om
deze vertaalslag te maken. Dokter
Dobelle kreeg met zijn techniek 96
groepen van cellen aan de praat.
Relevant
De Amsterdammers weten inmid
dels het tiendubbele aan hersencel
len te activeren in het brein van de
proefaapjes. Nog steeds niet veel,
geeft Roelfsema toe, maar met
slimme computersoftware kunnen
ze de juiste cellen in het brein aan
zetten. „We ontwikkelen nu een pro
gramma dat de camerabeelden zo
goed kan bewerken dat de patiënt
straks alleen dingen ziet die voor
hem relevant zijn. Als je bijvoorbeeld
buiten loopt, is het reclamebord bo
ven de weg totaal onbelangrijk. Je
wilt de stoeprand zien en de obsta
kels. Alleen deze hoofdzaken, dus
niet de bijzaken, sturen we straks
naar de hersenen. Wij denken dat je
met r.000 pixels vrij veel kan zien."
Ook de Amerikaanse arts experi
menteerde met een - weliswaar ou
der - computerprogramma, dat de
elektroden in Naumans hoofd aan-
en uitzette. „Eerst zag ik alleen maar
lichtflitsen. Het dreef me tot waan
zin. No way dat ik een stoel van een
telefoon kon onderscheiden. Na drie
dagen kreeg ik door dat als ik mijn
hoofd meedraaide met de flitsen, ik
'iets' kon waarnemen. Als ik bijvoor
beeld mijn hoofd in een vierkant be
woog, moest dat een deurpost zijn.
De hersenen hebben een enorme
neuroplasticiteit. Ze zijn erop gericht
om vooruit te gaan en je het grotere
zaterdag 6 januari 2018
GO
Licht in de duisternis:
Blind zijn is niet
meer voor altijd
Hanneke van Houwelingen
Amsterdam
Pieter Roelsema:
„Het liefst zou ik ons
systeem binnen vijf
jaar uitproberen in
een patiënt."
FOTO BART VAN VLIJMEN
T Jens Naumann:
„Eerst zag ik alleen
maar lichtflitsen. Het
dreef me tot waan
zin."
—Jens Naumann, deelnemer
experiment
