ZEELAND GEBOEKT
II
Karin Anema stapt
in de binnenvaart
Nieuwe Ballustrada
verwent de lezer
De dood
komt nooit
gelegen
mm'^m
ZEELAND 21
Ida Smit beschrijft in Teruggevonden scherven' het herstel van de joodse
gemeenschap in Zeeland. De herbouwde sjoel was vanaf 1994 de lijm die
alles en iedereen weer aan elkaar verbond.
Haar naam had niet op het omslag
van 'Teruggevonden scherven'
gehoeven, zegt Ida Smit. „Het zijn
niet mijn verhalen maar die van
anderen. Ik heb er slechts woor
den aan gegeven."
Wie zijn ze? Die anderen? De hoofdrolspe
lers in de 'korte, waargebeurde, soms inspire
rende verhalen over een Joodse gemeenschap
in Zeeland die zich na de herbouw van de sy
nagoge in 1994 langzaam weer opricht en
vormgeeft'? „Ik noem bewust geen namen.
Hun verhalen zijn universeel. Zo veel joodse
jongens en meisjes zijn grootgebracht met de
angst om te tonen wie en wat ze zijn: joods.
En zo velen zijn weer op zoek gegaan naar hun
wortels."
Ida Smit is niet één van hen - ze is katholiek
opgevoed - maar is wel getrouwd met zo'n
joodse jongen. Wie hem kent, vindt zijn leven
terug in het eerste verhaal in 'Teruggevonden
scherven'. 'Zijn weg was een wonderlijke. Hij
werd geboren uit een joodse moeder en was
de zoon van een gereformeerde vader. Gebo
ren onder het sterrenbeeld tweelingen... heeft
hij dan twee wortelstammen?'
Zoals ze zijn zoektocht mee beleefde, was ze
ook oog- en oorgetuige van wat andere joden
in Zeeland meemaakten. „Bijzondere verha
len, die ik graag wilde bewaren. In de loop der
jaren heb ik ze opgeschreven. Zonder dat
mensen dat wisten. Moeilijk was het niet. De
verhalen schreven zichzelf. Voor mij was het:
zitten, tikken en klaar. Het was een drang, ze
moesten eruit. Ik heb er voor dit boek ook niks
aan veranderd. En van mensen die zichzelf
herkennen, hoor ik: het was precies zoals je
het beschrijft. Ik weet zeker dat ze er diep in
hun hart blij mee zijn, trots op zijn."
Ida Smit noemt zich 'een zeer betrokken
toeschouwer'. „Ik kan met iets meer afstand
kijken en de persoonlijke verhalen in een iets
groter verband zien."
Het boek begint bij een kantelmoment in de
geschiedenis van de joodse gemeenschap in
Zeeland: de herbouw van de sjoel in de Heren
straat in Middelburg. „Door de Tweede We
reldoorlog was de gemeenschap uiteengeval-
len. Er waren nog maar weinig joden
hier en wie er was, liet dat niet mer
ken. De joodse gemeente was te klein
en het verleden te beladen. Maar met
het gebouw bloeiden ook de gemeen
schapszin, spiritualiteit en religiosi
teit weer op. Dat heeft me heel erg
geraakt."
Ze verwoordt het beeldend aan de
hand van de eerste steenlegging. 'De steen
wordt stevig vast gemetseld. Een gedenksteen.
Een nieuw begin. Een zich oprichten. Een
voortzetten.'
Die synagoge is één van de scherven waar
de titel van het boek op duidt. Ze trekt een pa
rallel: „Een vaas die valt, spat in scherven uit
een. Je kunt de scherven aan elkaar lijmen. De
breuken blijven zichtbaar maar het wordt wel
weer een vaas. De joodse gemeenschap in
Zeeland was als die vaas. De gebruiken, de
mensen, de herinneringen vielen in de
Tweede Wereldoorlog als scherven uiteen. De
wederopbouw van de sjoel was de lijm die al
les en iedereen weer aan elkaar verbond: er
was weer een veilige plek waar je vol
uit joods kon zijn. De gemeenschap is
nu weer heel, met hier en daar een
barst en een lek."
Onbewust was de herbouw van de
synagoge ook een motivatie om de
oude mensen die zo veel verloren
hadden in de oorlog, iets terug te ge
ven, meent ze. En diezelfde motivatie
zette haar aan het schrijven. „De verhalen
mochten niet verloren gaan."
'Teruggevonden scherven' is geen geschiede
nisboek vol feiten, zegt ze. „Het is alsof je rond
een kampvuur zit en op een willekeurig mo
ment willekeurige verhalen worden verteld.
Het gaat over mensen van wie ik veel houd. Als
ik erin lees, schieten soms de tranen in mijn
ogen en lees ik het weer helemaal uit. En denk
dan: goh, dit is mijn boek."
Schrijfster en reisjournaliste
Karin Anema (1955) pre
senteerde onlangs 'Boeg
water - Leven op de binnenvaart'.
Ze sprak voor haar boek zo'n vijf
tig Rijn- en binnenvaartschip
pers, bekeek persoonlijke brief
wisselingen en vrachtboekjes en
bezocht havens in heel het land,
onder andere die van Wemel-
dinge en Terneuzen. Ze vertelt
het verhaal van negentig jaar bin
nenvaart aan de hand van de le
vens van twee schippers:
Jopie Groenhof (1931-2005) en
Antonio dos Reis (1965).
Schipper Groenhof van de Neer-
landia nam de 13-jarige Antonio
dos Reis als matroos aan boord.
L a Hij leerde de
v. - PVBPf Kaapverdische
jongen varen.
Antonio wist
zijn plek te ver
overen in de
BOEGWATER binnenvaart.
Inmiddels is hij
een succesvolle
ondernemer en
eigenaar van de MTS Pride of
Faial. Jopie en Antonio komen
om de beurt aan het woord in het
boek. Karin Anema publiceerde
eerder onder meer 'Mexicaanse
sneeuw' en 'De laatste grens'.
'Boegwater. Leven op de bin
nenvaart' - Uitgeverij Scriptum,
336 pagina's, 22,50 euro.
De redactie van het literaire
tijdschrift 'Ballustrada'
besluit het voorwoord
van het nieuwste nummer met:
„Zoals u misschien al conclu
deerde: 'Ballustrada' verwent de
lezer, keer op keer." Deze keer
gebeurt dat met de rubriek Taal
Ver Taal van Stefaan van den
Bremt en de Laaglandse Poëzie
rond het thema 'Rivieren', sa
mengesteld door André van der
Veeke. In de rubriek De Juiste
Verkeerde Verbanden zoekt Jan
J.B. Kuipers in Wenen naar de
sterfkamer en de klisteerspuit
van Napoleon II. Pieter Sierdsma
schrijft over de Antwerpse Pink
Poets in de jaren zeventig en
tachtig van
de vorige
eeuw. Jo-
han Ever-
aers be
zoekt het
huis van
Léon
Werth in
Saint
Amour.
Gert P. Kuipers rijdt met zijn
broer Jan J.B. op een gekocht of
gestolen brommertje, een NSU.
Ook nog het vermeiden waard:
dichter Thorn Schrijer in Zierik-
zee wordt dit najaar tachtig.
Ballustrada, jaargang 31, num
mer 3/4.
Zeeuwse schrijvers
De tandarts kwam uit Duits
land. Kathrin heette ze, en
voor alles wat er in mijn
mond gebeurde had ze slechts
wrede woorden en bitse bewegin
gen over. Ik poetste veel te zacht
aardig vond ze, waarop hardhan
dige instructies volgden. Maar op
een dag werd de gevreesde blik
ineens vriendelijk. Ik had een
woordje Duits gesproken, Pfiffer-
lingen, cantharellen, ik weet niet
meer hoe de kille conversatie
ineens een culinaire draai had ge
nomen. Ze was prettig verrast, al
helemaal toen ik bekende
elke zondagavond, 20.15 uur stipt,
I de tv op de
ARD te zetten,
I voor 'Tatort',
de sinds men-
I senheugenis
lopende mis
daadserie. Net
als zij, zo bleek.
Sindsdien heb
ik een perfect
gebit en nie-
I mand schijnt
zoveel talent als tandenpoetser te
hebben dan ik.
Zou Vicky Hartman ook elke
zondag kijken? Van haar heb ik
een 'Kriminalroman' in handen,
een vertaling van haar 'De dode
van Domburg' (2005), maar door
het Duits krijg ik veel meer het ge
wenste 'Tatort'-gevoel. Al zijn
er voortdurend ontregelende wen
dingen als: 'dann zappte sie rüber
zu Omroep Zeeland.' Volop Zee
land in de misdaadromans van
Vicky Hartman, een pseudo
niem. Onder een ander pseudo
niem, Eva Bentis, publiceerde ze
pretentieuzer proza. In het dage
lijks leven heet ze gewoon Joke
Meijer, in 1951 geboren te Benne-
kom. Nu we toch aan het namen
noemen zijn: de heldin van haar
misdaadromans, woonachtig te
Middelburg, heet Laurien Min
naar. De ondertitel van 'Moordfes-
tival' (2008) luidt dan ook 'Een
Laurien Minnaar Mysterie.'
Dat klinkt aantrekkelijk, zoals
ook de boeken aantrekkelijk zijn,
veel dialoog en weinig beschrij
ving. Tegelijk laat ze ons een le
vensecht Zeeland zijn. Nou ja, le
vensecht, het draait in dit proza
natuurlijk om moorden, die na
enig speurwerk worden opgelost.
De schrijfster liet zich adviseren
door iemand van de regiopolitie
Zeeland, dus met de geloofwaar
digheid zit het goed. Mooie zinnen
zijn er ook, de mooiste komt als
Laurien Minnaar na een oproep
vanwege een gevonden lijk zegt:
'Dat komt slecht uit.' Het ant
woord vanuit de meldkamer, bijna
de titel van een 'Tatort'-aflevering:
'De dood komt nooit gelegen.'
maandag 27 november 2017
PC
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Heel met soms een barst
Maurits Sep
A Ida Smit. foto ruben oreel
Teruggevonden
scherven
Ida Smit: Teruggevonden scherven. Uitgave
van De Drvkkery|Schrijverspodium, 80 pagi
na's, 9,99 euro. Presentatie woensdag 29 no
vember 16.30 uur in de Drvkkery, Middelburg.
Karin Anema
Mario Molegraaf
