II
Verzamelaar maakt de stencilmachine weer populair
12
Ooit vervangen
door de kopieer
machine, is het
stencilapparaat weer
helemaal terug. Met
dank aan Erwin Blok
uit Rijssen. In Parijs,
Berlijn, Istanboel, en
Milaan gaf hij al
demonstraties.
Overal is
een stencil
apparaat de
stem van
het volk.
Onmisbaar
schenking. Gestetner gaf de inventa
ris van het museum uit de Totten-
ham-fabriek (Londen) aan Blok.
Meer dan 50 unieke machines, kasten
vol documentatie en displaymateri
aal, waarmee Blok ooit in een perma
nente tentoonstellingsruimte de ma
chines een passend decor hoopt te
geven. „Een vrachtwagen vol uniek
materiaal uit een reusachtige fabriek
van meer dan 50.000 vierkante me
ter, die helaas gesloten werd."
Film
Zijn hobby en stencilverslaving
brengen de alternatieve eenpitter tot
zijn spijt nog steeds geen cent op.
Hoewel Blok steeds meer lezingen en
workshops geeft, moet hij voor zijn
levensonderhoud elders geld verdie
nen. Dat doet hij als graficus, met een
nulurencontract in een Twentse
drukkerij. De meeste uren brengt
Blok door in de Almelose bedrijfshal,
die hij voor onbepaalde tijd van een
weldoener mag gebruiken.
Film- en televisieproducenten we
ten de weg naar Almelo uitstekend te
vinden. „Kijk eens, waar mijn machi
nes overal te zien zijn", roept Erwin
Blok vol trots. In de film
Zwartboek draait actrice Carice van
Houten aan zijn stencilmachine. In
de bekroonde tv-serie Menten pron
ken op de nagebouwde redactie van
De Telegraaf allemaal typemachines
van verhuurbedrijf Blok. Ook voor de
musical Doe Maar zijn collectiestuk
ken uit Twente aangevoerd.
Een van de pronkstukken in Al
melo is het twee miljoenste exem
plaar van een destijds revolutionair
type Gestetner. „Helemaal in blank
metaal uitgevoerd en nooit ge
bruikt", beweert de onbezoldigde
museumdirecteur. Blok maakt nog
altijd jacht op een Papal Duplicator.
„Van elk nieuw model schonk Ge
stetner er altijd één, in wit gespoten,
aan de paus. Die machine werd, met
een slimme marketingcampagne, of
ficieel aangeboden in het Vaticaan."
De laatste jaren schakelen kunst
academies, universiteiten, musea,
uitgevers en boekdrukkers steeds va
ker over op de neo-cyclostyletech-
niek. Erwin Blok reist stad en land af
met zijn stencilmachines. Van schrij
ver Remco Campert werd diens eer
ste boek hernieuwd uitgegeven, ge
drukt op een stencilapparaat en in
een gelimiteerde en gesigneerde op
lage. Populair is de stencil-art. „Met
een groep cursisten op een workshop
aan de slag gaan en dan samen een
kunstboek maken."
Demonstraties
Parijs, Berlijn, Milaan, Istanboel, Not
tingham en Stuttgart: in veel Euro
pese steden heeft Blok inmiddels de
monstraties gegeven. „Je ontdekt
welke belangrijke betekenis de sten
cilmachine had en heeft. Bij ons wer
den er tijdens de Tweede Wereldoor
log illegale verzetskranten mee ge
drukt. Overal ter wereld is een sten
cilapparaat de stem van het volk, on
misbaar voor oppositiepartijen en de
vrije stem. Laatst zei een student in
Turkije het treffend:This machine has
more power than a gun'."
School
Het is allemaal de schuld van school.
„Mijn ouders zaten in het onderwijs
en daar deed de stencilmachine in
mijn jeugdjaren haar entree", vertelt
de in Zwolle geboren en in Ermelo en
Rijssen opgegroeide verzamelaar. Va
der Jaap Blok werd directeur van de
christelijke huishoudschool in Rijs
sen. Zoon Erwin was op dat moment
al gek van de drukmachine. Bij dag
blad Trouw won hij een scholieren
wedstrijd en kreeg hij de kans in Am
sterdam een eigen jeugdpagina te
maken.
„Op mijn 15de mocht ik van mijn
vader naar een demonstratie van Ge
stetner in Deventer. Ze showden er
hun nieuwste model. De verkoper
joeg me weg. Ze wilden geen snot
neus in de winkel. Ik wist me toch
binnen te praten en bleek meer van
de machine te weten dan de verte
genwoordiger." Voor 40 gulden kocht
Blok zijn eerste stencilmachine. Nog
geen echte Gestetner, maar met zijn
Duitse 'Ideaal', die achterop de fiets
mee naar huis ging, was de mavoleer
ling dik tevreden.
Na een paar jaar had Blok al 25 ma
chines op zolder staan. Via vertegen
woordigers kwam hij erachter dat de
vanuit Engeland opererende firma
wereldwijd honderden verschil
lende modellen had uitgebracht. De
verzamelwoede nam steeds ernsti
ger vormen aan. Inmiddels heeft de
Almeloë 400 machines. De collectie
omvat vrijwel alle gangbare types die
vanaf 1881 tot heden zijn geprodu
ceerd.
David Gestetner, naamgenoot en
kleinzoon van de gelijknamige op
richter en uitvinder, kwam in 2003
naar Twente om de uitzonderlijke
verzameling van Erwin Blok te be
wonderen. De Brit van Hongaarse af
komst bezocht een door de Rijsse-
naar opgezette reünie voor oud
werknemers van het stencilconcern
bij Herberg De Pot, in Markelo. Tien
tallen vertegenwoordigers en ser
vicemonteurs van Gestetner waren
aanwezig.
Dat de oorspronkelijke eigenaren
vertrouwen hebben in de Neder
landse verzamelaar blijkt wel uit hun
etershoge stellingen,
tot aan het plafond,
met honderden ma
chines. Kisten vol ge
reedschap, stapels pa
pier, verkoopbrochures, documenta
tie, tubes met inkt, stencilpennen,
lettersjablonen, flesjes correctielak
en inbrandapparatuur. Ergens ano
niem buitenaf op een bedrijventer
rein in Almelo is 's werelds grootste
collectie stencilmachines bijeenge
bracht.
Hoewel hij officieel in buurge
meente Rijssen woont, is stencilpro
fessor Erwin Blok (53) vrijwel dag en
nacht te vinden in deze wonderlijke
fabriekshal. Hij ontwerpt er boeken,
drukt kranten en kaartjes, repareert
machines en snuffelt in pas aange
voerde kisten, met her en der uit het
land afkomstige attributen van de
firma Gestetner. Tientallen dozen
zijn nog nooit uitgepakt.
„Een relatie?" De in een wollen trui
gestoken graficus zucht. „Daar heb ik
geen tijd voor. Het is net als met ziek
tes: daar doe ik ook niet aan." Vrijge
zel Blok is vanaf zijn 15de volledig in
de ban van de duplicator, waarmee
zo veel schoolkranten, wijkorganen
en liturgieblaadjes werden gedrukt.
Blok praat zelfs als een stencilma
chine. In een niet aflatend
tempo dreunt hij alle wetens
waardigheden van het appa
raat op. Je kunt hem niet uit
zetten.
vrijdag 27 oktober 2017
Heel de wereld komt naar
Erwin voor een Gestetner
Dolf Ruesink
Almelo
- Erwin Blok
Erwin Blok heeft
's werelds grootste
collectie stencil
machines. In de film
Zwartboek draait
actrice Carice van
Houten aan een van
zijn apparaten.
FOTO LARS SMOOK
