7
Pavel Palazjtsjenko zat er met zijn neus bovenop.
Als Gorbatsjovs tolk was hij bij de val van de Muur en het einde
van de Koude Oorlog. Ook na het tragische vertrek van de
Sovjet-president blijft hij hem trouw.
Jeltsin
liet zich
leiden door
emoties,
doorzijn
afkeervan
Gorbatsjov
„Een vertaler vertaalt niet alleen, hij inter
preteert ook. Daarom kun je er nooit hele
maal zeker van zijn dat elk woord de juiste
lading krijgt. Een tolk moet beide partijen
dienen, kan geen partij kiezen."
„Nee, dat zou wat zijn geweest. Ik gaf Gor
batsjov en Sjevardnadze alleen mijn mening
als ze daarom vroegen. En dan niet als tolk,
maar als lid van het middenkader van Bui
tenlandse Zaken, als adviseur. In het laatste
jaar van Gorbatsjov als president, toen ik het
ministerie verruilde voor zijn staf, gaf ik wei
eens ongevraagd advies."
„Jazeker. Op toppen werkte ik me een slag in
de rondte, met veertien uur of meer per dag.
Maar ik had een eigen leven. In de jaren 8o
ben ik getrouwd en kreeg ik een dochter."
„Met die ineenstorting kan ik vrede hebben.
De Unie had zichzelf overleefd. Maar over het
optreden van Jeltsin heb ik me boos gemaakt.
Niet over zijn succesvolle verzet tegen de
staatsgreep van communistische haviken,
maar hij kon geen onderscheid maken tussen
politieke en persoonlijke geschillen. Hij liet
zich leiden door emoties, door zijn afkeer
van Gorbatsjov. Jeltsin was een bulldozer,
leefde van confrontaties. Toen hij eenmaal
aan de macht was, werd dat zijn ondergang."
„Sommigen noemen hem inderdaad een ver
rader, vooral verstokte communisten. Toen
hun oude rijk instortte, werd niet de tsaar
(Jeltsin) bekritiseerd. Nee, iedereen stortte
zich op degene die alles in gang had gezet.
Gorbatsjov begreep dat mensen een zonde
bok zochten. De meeste Russische critici
noemen hem nu zwak, niet goed genoeg om
het land te leiden, maar geen verrader."
„Alles heeft zijn tijd. Ook voor mij als tolk.
Mijn tijd is geweest."
Gorbatsjov met president Ronald Reagan tot ieders
verrassing nucleaire wapenonderhandelingen aan
zwengelt. Hij beleeft de hoogspanning bij de val van
de Muur en het ineenstorten van de Sovjet-Unie,
waarmee het lot van president Gorbatsjov wordt be
zegeld. Ook Palazjtsjenko keert de overheid de rug
toe, hij werkt sinds 1992 als consultant voor de Gor
batsjov Stichting in Moskou, een onafhankelijke
denktank op sociaal-economisch en politiek terrein.
„En dat blijf ik doen."
„Op zijn leeftijd, hij is 86 jaar, ben je natuurlijk niet
meer op je best. Hij is zwaarder geworden, niet meer
zo mobiel. Maar hij is nog erg actief. Dat is op zich al
een prestatie als je zoveel hebt meegemaakt in je le
ven. Zeventien jaar geleden verloor hij zijn vrouw
Raisa en dat was een enorme schok voor hem. Zij was
zijn steun en toeverlaat."
„Hun relatie was zeker niet perfect, maar bumpy.
Hobbelig. Na hun eerste ontmoeting, in Genève,
noemde Gorbatsjov Reagan nog een 'dinosaurus uit
de Koude Oorlog'. Maar ze bleken veel meer gemeen
te hebben dan ze dachten. Ze deelden hun charme,
hun afkeer van kernwapens en merkten dat ze met
elkaar zaken konden doen over hun kernmachten.
Dat leidde tot akkoorden waarmee het aantal kernra
ketten met ruim 80 procent werd teruggebracht."
„Die heb ik beleefd in de slipstream van zowel Gor
batsjov als Sjevardnadze. Dat is een zeer aan
grijpende periode, met een enorme
werkdruk. Vol verrassingen, ontwik
kelingen die je niet verwacht, ook al
zit je er bovenop. Niet de wereldlei
ders trekken aan de touwtjes, bur
gers bepalen de marsroute en de
snelheid ervan. Gorbatsjov beseft
dat de hereniging van Duitsland
een onomkeerbaar proces is en
dat hij zich daar bij moet neer
leggen. Ik wil er nog een cruciaal
moment aan toevoegen. Het ge
beurde op 3 december 1989 op
de Malta-top, drie weken na
de val van de Muur. Gorbats
jov zegt daar dat de Sovjet-
Unie bereid is om de VS
niet langer te zien als vij
and. Met die zin eindigt de
Koude Oorlog."
In gesprekken tussen
presidenten van vijan
dige staten telt elk
woord. Dat is een grote
verantwoordelijkheid
voor een tolk.
„Ik schakelde mijn emo
ties uit en concentreerde
me op wat ik moest doen:
vertalen van Russisch naar
Engels en omgekeerd. Ik
kon het me niet veroorloven
nerveus te zijn."
In de jaren 80 komt hij in de krant en op tv
bijna even vaak in beeld als zijn 'baas' Mi
chail Gorbatsjov. Toch leidt de kleine kale
man met die indrukwekkende zwarte snor,
een naamloos bestaan. Zelfs een foto op de
cover van Time en Newsweek haalt de tolk,
die kennismaakt met het Engels dankzij zijn
moeder en The Beatles ('prachtige teksten') slechts
heel even uit de anonimiteit. „Als tolk ken je je
plek", zegt Pavel Palazjtsjenko (68). In zijn geval
betekent dat op korte maar gepaste afstand van de
wereldleiders die hij met elkaar in gesprek bracht.
„Ik sta bovendien niet graag in het middelpunt van
de belangstelling."
Dertig jaar later speelt hij nog steeds een beschei
den rol. Zo was hij onlangs in Nederland voor een
programma in De Balie, rond de Nederlandse ver
taling van de jongste biografie over Michail Gor
batsjov. Geschreven door Pulitzerprijswinnaar
William Taubman die in zijn boek uiteraard ook
verwijst naar Pavel Palazjtsjenko. Zes jaar lang (van
1985 tot 1991, als de wereld in
een dollemansrit de ene
na de andere omwen
teling beleeft) is hij
de vaste tolk (En
gels en Frans) van
Michail Gorbats
jov en minister
van Buitenlandse
Zaken Edoeard
Sjevardnadze.
Hij zit in IJsland
op de eerste rij als
dinsdag 10 oktober 2017
GO
De eeuwige schaduw
van Michail Gorbatsjov
Pavel Palazjtsjenko aan het werk tijdens de top in de IJslandse
hoofdstad Reykjavik in 1986. Het was het begin van het einde van
de Koude Oorlog, foto's getty images
Nooit een woord weggelaten of een zin
een andere lading gegeven?
Zou u het diplomatieke proces hebben
kunnen beïnvloeden? Had u nog een paar
extra raketten kunnen wegpoetsen?
Had u als schaduw van Gorbatsjov nog
wel een eigen leven?
Hoe beleefde u de val van de Sovjet-Unie
en de manier waarop Boris Jeltsin Michail
Gorbatsjov publiekelijk te kakken zette?
Michail Gorbatsjov is ook een tragische
figuur. Geliefd in het Westen, gehaat in
Rusland.
Als het Kremlin u zou vragen om tolk te
worden van president Vladimir Poetin, zou
u dat doen?
M Pavel Palazjtsjenko:
„Ik kon het me niet
veroorloven nerveus
te zijn."
FOTO MARCO OKHUIZEN
Hans van Zon
Hoe gaat het met Gorbatsjov?
In 1986 zit u bij een cruciaal moment in de wereld
geschiedenis. In het Höfdi-huis in Reykjavik breekt
het ijs tussen Reagan en Gorbatsjov. Het blijkt het
begin van het einde van de Koude Oorlog.
U bent een goede gids voor een reis door de tijd.
Een ander belangrijk moment in uw carrière is de
val van de Muur in 1989.
Amsterdam
