KIEK UITROEPTEKEN
Veel monstransen verdwenen in roerige tijd
10 ZE
WmSï
Monnikenwerk
vrijdag 29 september 2017
Het licht biedt zicht op zee. Een straaltje op de Vlissingse kust, die hoop is nog niet vervlogen. Mocht dat gebeuren heb je een uitroepte
ken paraat. Twee zelfs, foto lex de meester
José Baars-Blom
et kan zijn dat ik u van
daag iets op de mouw
speld. Het verhaal breng
ik weliswaar mee uit een
serieus college bij de Vrije Univer
siteit, maar toch zou het fictie
kunnen zijn. Daarover straks
meer.
Het gaat over de monstrans. Het
is zo'n dertig jaar geleden dat ik
zelf voor het eerst hoorde over dit
object. Om precies te zijn bij een
Grieks restaurant in Amersfoort
waar we met katholieke vrienden
aten. Het duurde even voor ze mij
aan mijn verstand hadden gepeu
terd waar het over ging: Een mon
strans is cultureel erfgoed uit de
Rooms Katholieke kerk. Het is een
soort standaard of houder waarin
een hostie tentoon wordt gesteld.
Een hostie is een schijfje ongede
semd tarwebrood. Maar nadat de
daartoe bevoegde geestelijke, de
priester, de woorden heeft uitge
sproken 'dit is Mijn lichaam' is het
brood veranderd in het lichaam
van Christus. Althans volgens de
Rooms Katholieke leer.
Nu het verhaal. Het christen
dom breidt zich in de eerste eeu
wen van onze jaartelling uit in het
Middellandse zeegebied. Stukje bij
beetje wordt het geloof ook geïn
stitutionaliseerd. Er ontstaat een
kerk.
In de vroege kerk vindt verering
plaats van relieken. Relieken zijn
gedeelten van het skelet van een
heilige. Denk daarbij onder meer
aan heiligen zoals de apostelen.
Het verhaal gaat dat het stichten
van een nieuwe kerk mogelijk was,
als er een reliek beschikbaar was.
Al tijdens de colleges stelde ik mij
voor hoe de overblijfselen van hei-
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
ligen in steeds meer fragmenten
werden verdeeld. De ene kerk
wordt voorzien van een vinger
kootje, de andere van misschien
wel een stuitbeentje. In katholieke
kerken zijn relieken soms nog wel
te zien, in kunstige houders met
glazen cilinders, bijvoorbeeld.
Afgelopen zomer bekeek ik Ma
ria Magdalena in de Bourgogne.
Maar uiteindelijk houdt dat delen
op natuurlijk. De kerstening van
Europa neemt echter een grote
vlucht. In de achtste tot tiende
eeuw wordt ook Noordwest Eu
ropa gekerstend. De bevolking ziet
steeds meer in de christelijke
godsdienst en gaat daartoe over.
Nu wil het dat rond die tijd de
transsubstantiatie (de leer dat het
brood daadwerkelijk verandert in
Christus' lichaam) binnen de kerk
wordt geaccepteerd. Er kunnen
voortaan dus kerken worden ge
sticht zonder relieken maar met
hosties.
Niets is uiteindelijk heiliger dan
de Heiland zelf. Zoals relieken in
reliekkastjes werden tentoonge
steld, wordt de geconsacreerde
hostie in de monstrans getoond en
door gelovigen aanbeden. Ik vind
het een geweldig verhaal, maar of
het klopt? Ik durf mijn hand er
niet voor in het vuur te steken. Bij
de VU is in de afgelopen jaren een
hoogleraar gesneuveld op fraude.
Hij bedacht weieens iets maar hoe
ik ook in boeken zoek, ik kan niet
achterhalen of dit verhaal van hem
afkomstig is. De meeste mon
stransen zijn trouwens slachtoffer
geworden van de beeldenstorm.
Ook in de Zuidelijke Nederlanden.
Monstransen zijn wel te zien in
het Catherijneconvent in Utrecht.
Al tijdens de colleges
stelde ik mij voor hoe
de overblijfselen van
heiligen in steeds
meer fragmenten
werden verdeeld
H
