ZEELAND GEBOEKT
ij
Van Toortelboom in Goes
Vlissingen ligt in Cornwall
Dichter aan
de vloedlijn
22 ZEELAND
Joods leven in Zeeland door de eeuwen heen: een geschiedenis van hoogte- en
dieptepunten. In 1994 was de inwijding van de herbouwde synagoge een
historisch moment.
De viering van 'Middelburg
800 stad' houdt ons al het
hele jaar bezig. En nog is
het niet gedaan. Het grote geschie
denisboek over acht eeuwen Mid
delburg staat voor komend najaar
op de rol. Die publicatie belooft
met symposia en rondleidingen
een happening van de eerste orde
te worden.
Enigszins in de schaduw van
dergelijke grote evenementen ver
schijnen er boeken, die aanhaken
bij de viering. Zo werd net voor de
zomervakantie in ZB I Bibliotheek
van Zeeland de bundel 'Middel
burg en de Mediene' gepresen
teerd, over 'Joods leven in Zeeland
door de eeuwen heen'. Burge
meester Harald Bergmann laat in
het voorwoord weten, dat het
boek 'ter ere van het jubileumjaar'
verschijnt.
Mediene, dat woord verdient
voor de niet-ingevoerde lezer wel
licht enige verklaring. Die krijgen
we van Jan Kouwen - één van de
auteurs in het boek - op pagina 67,
waar hij vertelt dat Nederland
vanaf 1814 in ressorten werd inge
deeld, met aan het hoofd van elk
ressort een opperrabbijn: „Mid
delburg werd formeel de stand
plaats van de opperrabbijn en de
Mediene bestond uit de rest van
de huidige provincie Zeeland."
Kouwen noemt de officieel er
kende Joodse gemeenschappen:
Goes was van 1836 tot i9ti een bij
kerk van Middelburg, datzelfde
geldt voor Vlissingen van r844 tot
1948, Zierikzee had van 1816 tot
1922 de status van ringsynagoge,
Scherpenisse viel van 1822 tot 1832
administratief onder Zierikzee. In
1847 woonden er 721 Joden in Zee-
land. Dat was het hoogtepunt. Op
10 mei 1940 telde de gemeenschap
174 leden. Van hen heeft bijna de
helft de oorlog niet overleefd.
De geschiedenis van Joods Zee
land begint als zich in de 17e eeuw
Portugese Joden in Middelburg
vestigen. Die gemeenschap ver
dwijnt in de 18e eeuw, maar de
begraafplaats aan de Jodengang is
- gerestaureerd en wel - bewaard
gebleven. De uit Oost-Europa af
komstige Hoogduitse Asjkenasi-
sche Joden bouwen een synagoge
in de Herenstraat. Aad Vos schrijft
in zijn hoofdstuk over de weder
opbouw van de tijdens de Tweede
Wereldoorlog zwaar beschadigde
sjoel (pagina 133): „Bij de bouw in
1705 werd bepaald dat de synagoge
niet vanaf de straat zichtbaar
mocht zijn, een soort schuilkerkje
dus, want ook de tolerantie in de
Nederlandse Republiek kende
haar grenzen."
De bundel werd samengesteld
onder redactie van Klaas A.D.
Smelik en Arjan van Dixhoorn.
Smelik is directeur van het Etty
Hillesum Onderzoekscentrum in
Middelburg, Van Dixhoorn is bij
zonder hoogleraar in de Geschie
denis van Zeeland in de Wereld
aan het University College Roos
evelt, eveneens in Middelburg.
Er worden afzonderlijke hoofd
stukken geboden over de Middel
burgse begraafplaatsen, het Joodse
leven in Vlissingen en andere
Zeeuwse centra, het Joodse be
roepsleven, de Jodenvervolging,
de synagoge en het herstel van de
Joodse gemeenschap na de Sjoa.
Archivaris Toon Franken geeft in
een bijlage per plaats een over
zicht van Joodse ondernemers.
Slagers, kooplieden en kleerma
kers, die beroepen komen het
meeste in de lijst voor.
Met de inwijding van de her
bouwde synagoge op 29 november
1994 - 'een moment van histori
sche betekenis'- heeft de Joodse
gemeenschap 'de draad weer op
gepakt' (pagina 153). De actieve
Joodse gemeente telt nu ongeveer
veertig leden. Omdat ook veel
niet-gelovige Joden en andersden
kenden naar sjoel gaan, is de syna
goge 'een thuis waar alle verschil
lende meningen over het joden
dom en het Joods-zijn in vrede
kunnen samenkomen' (pagina
158).
Schrijver Jan Van-
toortelboom is don
derdag 14 septem
ber om 19.30 uur te gast in
boekhandel De Koperen
Tuin in Goes. Directeur
Manda Heddema van de
boekhandel praat dan met
hem over 'De drager', zijn
nieuwste roman.
'De drager' verscheen afgelopen
voorjaar en kreeg lovende recen
sies. Het verhaal gaat over twee
buurjongens, twee vrienden, Ni
colas en Bruno. Nicolas is een
ICT'er die door Europa zwerft,
Bruno is bioloog in Slowakije. Ni
colas wil graag een kind, maar zijn
vriendin gaat ervandoor. Bruno is
getrouwd en heeft al een kind,
Miko, een jongen van twaalf die
ziek een erfelijke ziekte heeft. Als
Nicolas naar Wenen moet
voor een IT-project ont
moeten ze elkaar.
Vantoortelboom (1975) is
afkomstig uit het Vlaamse
Elverdinge, hij woont en
werkt in Ossenisse. Zijn
Jan Van- romandebuut 'De verzon-
toortelboom ken jongen' (2011) won
meteen de Prijs Letterkunde
West-Vlaanderen en De Bronzen
Uil. In 2014 werd zijn tweede ro
man 'Meester Mitraillette' Boek
van de Maand in het televisiepro
gramma De Wereld Draait Door.
Voor zijn derde roman 'De man
die haast had' ontving hij de
Zeeuwse Boekenprijs 2015. Tij
dens de bijeenkomst wordt be
kendgemaakt welke tien boeken
in aanmerking komen voor de
Zeeuwse Boekenprijs 2017.
Vlissingen is in het
Engels Flushing.
In het zomernum
mer van Den Spiegel, het
tijdschrift van het mu-
ZEEum en het Gemeen
tearchief in Vlissingen,
worden de 'Flushings' in
het buitenland gepor
tretteerd.
Jaco Simons doet dat in een se
rie van vier artikelen. Het eerste
deel gaat over Flushing in Corn
wall, Engeland. Dat is vandaag de
dag een plaatsje met ongeveer
zevenhonderd inwoners. In vroe
ger tijden heette de nederzetting
Nankersey. Toen de bewoners
begin 17e eeuw last hadden van
overstromingen, werd er een
aantal waterbouwkundigen uit
Vlissingen ingehuurd om muren
Den Spiegel
en kades te bouwen.
'Bring in the Dutch': de
slogan klinkt nu nog
overal ter wereld waar
het water van vriend vij
and wordt, kort na 1600
was het niet anders. De
Vlissingers bleven een
aantal jaren in Nanker
sey wonen en kregen
toestemming om de plaats Flus
hing te noemen.
Uiteindelijk bleef alleen die
laatste naam over.
Het zomernummer van Den
Spiegel biedt verder verhalen
over oeverlichten langs de Wes-
terschelde, slavenhandel door
personeel van de Verenigde
Oost-Indische Compagnie, mari
neman Abraham Jongman (1886-
1970) en de tocht naar Chatham.
Zeeuwse schrijvers
Allen Ginsberg (1926-1997),
wereldberoemd vanwege
zijn spontane en betrokken
poëzie, was ooit in Vlissingen. Hij
schreef er zelfs een gedicht, zie pa
gina 38 van 'White Shroud' (1986),
'What the Sea Throws Up at Vlis
singen', gedateerd 3 januari 1983 en
opgedragen aan Simon Vinkenoog.
Deze vertaalde regelmatig poëzie
van zijn Amerikaanse collega, dat
was tenminste de bedoeling. Ook
dit gedicht viel ten prooi aan zo'n
poging, in 2002 gebundeld. Het gaat
meteen mis, 'Throw up' betekent
overgeven, uitbraken, er staat dus
'Wat de zee uitbraakt in Vlissin
gen'. Vinkenoog maakt er van 'Wat
de zee opwerpt', en het vervolg is
navenant. Een in tweeën gebroken
helm wordt bij hem een 'halfgebro
ken helm'.
Joep Bremmers wijdde een aar
dig boekje aan Ginsbergs bliksem
bezoek begin 1983 aan Vlissingen,
dertig jaar na dato verschenen on
der de titel 'Ik en mijn plasje'. Er
staat eveneens een vertaling in van
het Vlissingse vers, in ieder geval
ALLEN
GINSBERG
WHITE
SHROUD
POEMS
Allen
Ginsberg
onder een correcte noemer. De
dichter is zondag 2 januari rond het
middaguur opgestaan en maakt
een strandwandeling. Zijn oog valt,
aldus Bremmers, 'op de slinge
rende streep aangespoelde rom
mel'.
Dichter aan de vloedlijn, het ge
dicht is een opsomming van wat hij
zag. 'Formula A Uiteenvallende
Spuitbus', laat Bremmers hem on
der meer ontwaren, heel gek. In het
Engels gaat het over een bus 'dis
mantling spray', letterlijk demon
tagespray, in de praktijk (maar als
principieel doe-het-nooit-zelver
weet ik weinig van de praktijk) roe-
stoplosser.
Er is ook gewoon een heleboel
'seaweed along the high water
mark near the sea wall.' Sea wall!
Voor wie Vlissingen kent een term
die geen vertaling behoeft, al hele
maal geen vertaling a la Vinkenoog.
Die er trouwens bij was destijds in
Vlissingen, waar Ginsberg optrad
voor vijftienhonderd gulden. Voor
zo'n honorarium kon er wel een
grapje af.
Ginsberg eindigt zijn Vlissingse
gedicht vrolijk. Wat de zee te Vlis
singen allemaal uitbraakt? 'Christ
mas pine tree/ a rusty iron pipe, me
and my peepee.' Beide keren ver
taald met 'ik en mijn plasje'. Maar
volgens mij is bedoeld 'ik en mijn
plassertje' of wanneer je zo'n dyna
mische dichter recht wilt doen,
'mijn pietje en ik.'
maandag 28 augustus 2017
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Joods leven herpakte zich
Jan van Damme
Naatje Kunstenaar, een Joodse
vrouw uit Terneuzen in Zeeuwse
dracht, circa 1896.
Klaas A.D. Smelik en Arjan van
Dixhoorn (red.): Middelburg en
de Mediene, Joods leven in Zee
land door de eeuwen heen - Uit
geverij Garant, 240 pagina's plus
enkele fotopagina's, 30,- euro.
Mario Molegraaf
1980-1985
(1926-1997)
