16
Jan Karbaat zag donorinseminatie als zijn levens
werk. De spermadokter was een topper in zijn vak en had
lak aan regels. Het doel heiligde de middelen: veel vrouwen
snel aan een kind helpen. Desnoods met zijn eigen zaad.
Hij had niet ieders
vertrouwen omdat
hij de werkelijkheid
naar zijn hand zette
Jan Karbaat
et is weer zo'n och
tend dat Jan Karbaat
zijn zoon te laat naar
school brengt. Als
hij binnenkomt,
zingt de klas net een
liedje over Abraham
die zeven zonen had. „Ja, ik ben net
als Abraham", zegt Karbaat geksche
rend. „Ik heb ook zeven zonen."
Het is begin jaren 8o. Karbaat heeft
vier zonen uit twee huwelijken, twee
buitenechtelijke zonen en een nog
onbekend aantal kinderen dat hij met
eigen zaad verwekte in zijn sperma
kliniek. Karbaat heeft een stamboom
waarvan nog lang niet alle takken
zichtbaar zijn.
Jan Karbaat (1927) is de oudste van
zes kinderen in een Rijswijks gezin.
Zijn vader is veehouder, maar geen
van de kinderen neemt de boerderij
over. Karbaat wordt arts. Hij vertrekt
met zijn eerste vrouw en oudste zoon
voor zijn werk naar Suriname. Twee
blanke vrouwen benaderen hem,
vertelt hij vorig jaar in deze krant.
„Ze waren getrouwd met een don
kere man, maar konden geen kinde
ren van hen krijgen. Of mijn chauf
feur, een knappe Creool met blauwe
ogen, sperma wilde doneren. Dat
wilde ik niet, maar ik heb een verple
ger uit het ziekenhuis gevraagd."
Het is de basis voor zijn levens
werk: kunstmatige inseminatie met
donorzaad (KID) bij stellen met
vruchtbaarheidsproblemen. „Hij was
een workaholic", vertelt zijn oudste
zoon André (61). „Ik zag hem weinig
thuis. We deden nooit dingen samen
toen ik klein was."
Karbaat en zijn vrouw krijgen in Su
riname nog twee kinderen. Na vijf
jaar keert het gezin terug naar Neder
land, maar de band met Suriname
blijft sterk. André: „Mijn vader is
mentaal een Surinamer geworden.
Thuis was het open huis. Er was al
tijd eten, altijd plezier. Iedereen was
welkom. Hij was begaan met het lot
van slechtbedeelden. Zo steunde hij
een weeshuis in Suriname, waar hij
eens in de paar jaar was. Hij was ge
liefd en buitengewoon sociaal."
In 1965 wordt Karbaat geneesheer-di
recteur van het Zuiderziekenhuis in
Rotterdam en verhuist het gezin naar
Barendrecht. Een paar jaar later
strandt zijn huwelijk. Hij ontmoet
een andere vrouw. Ze krijgen drie
kinderen en adopteren een Suri
naams meisje.
Bijdorp
In het Zuiderziekenhuis runt Karbaat
een spermakliniek, waar hij vele
honderden vrouwen insemineert. In
1973 koopt hij 'landhuis Bijdorp', dat
hij samen met vrienden uitbreidt en
verbouwt. Als hij eind 1979 ontslag
neemt in het Zuiderziekenhuis na
een conflict opent hij op zijn erf Me
disch Centrum Bijdorp.
In het Zuiderziekenhuis leert Kar
baat Marjo Noordzij kennen. Hij is
nog getrouwd, maar ze krijgen in
1978 een relatie. Noordzij werkt eerst
in Bijdorp en daarna in Medisch Cen
trum De Dem in Hoensbroek, de kli
niek die Karbaat in 1984 opent. Kar
baat heeft de leiding, doet zelf de in
takegesprekken, werving, behande
ling en correspondentie.
Bijdorp groeit uit tot de grootste
spermakliniek van Nederland. Kar
baat wordt beschouwd als een topper
in zijn vak. Tegelijk wordt zijn werk
met argusogen bekeken. Noordzij:
„Hij had niet ieders vertrouwen, om
dat hij de werkelijkheid naar zijn
PASPOORT
hand probeerde te zetten. Hij kende
alle aspecten van dit werk, de meeste
gynaecologen kenden het proces
fragmentarisch. Ze twijfelden wei
eens aan wat hij zei, maar waren niet
altijd in staat zijn woorden te weer
leggen. Zolang er vertrouwen was,
was er ook een soort afhankelijkheid
van zijn kennis en toepassingswijze."
Dat beaamt Henk Ruis, destijds di
recteur van de vruchtbaarheidskli
niek Geertgen in Gemert, die donor
zaad uit Barendrecht gebruikte. „Kar
baat werd als arts gerespecteerd,
maar hij was geen gynaecoloog. Dat
zorgde voor controverses. Hij was zijn
tijd ver vooruit, de enige in het land
die andere klinieken de mogelijkheid
bood zelf vrouwen te insemineren."
Scharrel
Karbaat is een pionier op het gebied
van invriezen van donorzaad. En hij
breekt een lans voor donorinsemina
tie bij alleenstaande vrouwen. Als het
AMC daarmee stopt, noemt hij dat
'gezwets van oudere gynaecologen'.
Hij vindt het onverantwoord dat
vrouwen met een kinderwens wor
den gedwongen zwanger te worden
via een scharrel in de kroeg.
Niemand weet hoe groot Karbaats
imperium precies is. In interviews
geeft hij duizelingwekkende cijfers:
6.000 vrouwen geïnsemineerd,
10.000 tot 40.000 donorkinderen.
„Als ze me vandaag bellen, kan ik
morgen leveren. Ik heb genoeg voor
honderd kinderen", zegt hij in 1981.
Karbaat is open en rechtdoorzee,
maar ook een solist. „Niemand had
goed zicht op hoe hij zijn bedrijven
runde", zegt ex-partner Noordzij.
„Betrokkenen kenden wel hun taak,
maar overzagen niet het geheel."
Dat overzicht raakt Karbaat kwijt.
Hij kent geen remmingen, neemt het
zaterdag 10 juni 2017
Uit de docu
mentaire Zwart
Zaad-, grote han
den met brede
nagels kenmer
ken de afstamme
lingen van Kar-
baat. Hier ligt zijn
hand naast die
van een van zijn
wettige dochters.
Grote foto: Kar-
baat met zijn
derde echtgenote
Rita Grondsma
(rechts).
FOTO'S ARCHIEF
Jan Karbaat waande zich
Hanneke van Houwelingen
Tonny van der Mee
Barendrecht
Marjo Noordzij
Geboortedatum:
18 september 1927,
Rijswijk
Artsenopleiding in
Leiden, speciali
seert zich tot tro
penarts. Studeert
ook sociologie en
economie en pro
moveert met een
proefschrift over
de troepenmacht
in Suriname.
Medio jaren 50
chef van de Militair
Geneeskundige
Dienst in Parama
ribo. Werkt later in
het Militaire Hospi
taal in Utrecht.
1965-1979: ge-
neesheer-directeur
Zuiderziekenhuis
(nu Maasstad) in
Rotterdam
1980-2009: di
recteur Medisch
Centrum Bijdorp
1984-1987: di
recteur Medisch
Centrum De Dem
in Hoensbroek
Overleden op
11 april 2017.
