De koning kan
misschien een
duwtje geven
II
9
Waarom het precies zo werkt, weet
Dries van Agt niet. Is het de betove
ring van paleis Noordeinde? Of het
idee dat de koning uit naam van het
landsbelang spreekt? „Je zou het aan
een psycholoog moeten vragen. Maar
het heeft zeker te maken met de sta
tuur van het staatshoofd. De ene po
liticus is er ook meer ontvankelijk
voor dan de andere."
Meerdere informateurs hebben
meegemaakt dat het neutrale staats
hoofd het complexe formatieproces
een stap verder hielp. Dat kan niet
meer, sinds een Kamermeerderheid
in 2012 besloot de koning buitenspel
Het staatshoofd kan
ook een informateur
aanwijzen die niet
gepruimd wordt door
de andere partijen
te zetten in de formatie. Kamervoor
zitter Khadija Arib heeft nu informa
teur Edith Schippers aangewezen.
De Kamer zelf geeft haar een op
dracht en bepaalt uiteindelijk welke
combinaties zij onderzoekt.
„Dat geeft weinig speelruimte. De
Kamervoorzitter kan geen millime
ter verder gaan dan de fractievoorzit
ters willen", constateert PvdA'er
Frans Leijnse. De koning kan dat wel,
zegt een oud-informateur die ano
niem wil blijven. „Hij kan zeggen: al
les goed en wel, maar ik nodig u nu
uit. Een informateur uit de Tweede
Kamer kan dat niet. Daar moet een
besluit op een meerderheid rusten."
Bovendien roemen de oud-infor
mateurs de wijze adviseurs, die het
staatshoofd altijd bijstonden om het
proces in goede banen te leiden. Zo
als de vice-voorzitter van de Raad
van State. VVD-prominent Frits
Korthals Altes had 'in zijn tijd als in
formateur' regelmatig overleg met
deze gezaghebbende adviseur. „Dat
is altijd iemand die van enig inzicht
blijk geeft. Ik heb het idee dat me
vrouw Schippers de vicevoorzitter
maar één keer gesproken heeft, wij
deden dat vaker."
Achterdeurtje
Kan Schippers de koning nu nog om
hulp vragen tijdens deze formatie?
Zijzelf niet, maar de Tweede Kamer
wel. Als een Kamermeerderheid be
sluit dat de koning maar eens met de
partijleiders moet praten, kan hij via
een achterdeurtje toch nog een rol
krijgen bij de vorming van een
nieuw kabinet. De kans daarop is
klein. Met name D66-leider Alexan
der Pechtold was er een groot voor
standervan om de koning op afstand
te plaatsen, hij zal er niet happig op
zijn om Willem-Alexander er nu
toch bij te roepen. Ook Schippers zelf
gaat ervan uit dat ze het zonder hulp
kan. „Partijen zijn volwassen en ver
antwoordelijk genoeg. Zij kunnen
ook tellen. Na beraad dit weekend
kunnen er nieuwe mogelijkheden op
tafel komen."
Alleen oud-informateur Uri Ro
senthal (VVD) denkt dat de rol van
de koning uiteindelijk geen verschil
maakt. „Het staatshoofd kan ook een
informateur aanwijzen die niet ge
pruimd wordt door andere partijen.
Het zijn de politieke leiders die uit
eindelijk bepalen wat er te gebeuren
staat."
Het ging er
ineens meer
over hoe
iedere partij
weieens last
heeft van een
mastodont
Het heeft grote impact. Ruth Peet
oom, partijvoorzitter van de chris
tendemocraten, belt zelfs met Wijf
fels. Zij is verbolgen dat de oud-in
formateur het nodig vindt zich te
mengen in dit broze proces. Wijffels
blijft achter zijn woorden staan.
Het klimaatdossier wordt erdoor
geparkeerd, tot ongenoegen van
GroenLinks. Door de kritiek groeit
ook de solidariteit. „Het ging ineens
niet meer over de problemen op kli
maat, maar over Wijffels en hoe ie
dere partij weieens last heeft van een
mastodont", zegt een ingewijde.
Daarna werd de naam van de CDA'er
een running gag: bij problemen
wordt 'misschien moeten we Her
man Wijffels even bellen?' geroepen.
Diezelfde donderdag komt er nog
een 'propje in de pijp' - aldus Schip
pers - en dat moet er volgens de in
formateur eerst uit. Het gaat de hele
dag over migratie. Het is de eerste
keer dat er één dag over één onder
werp wordt gesproken. Schippers
merkt dat de verschillen groot zijn.
Zondagavond belt ze de onderhan
delaars: maandag wil ik hier knopen
over doorhakken. Maar in plaats van
een doorbraak komt er een breuk.
Verwijten zijn er niet, zelfs niet als
het stofis neergedaald. Niemand
spreekt een onvertogen woord over
de collega-onderhandelaars. „Ik hoop
dat we daarmee een nieuwe politieke
trend aan de onderhandelingstafel
hebben neergezet. Een politieke cul
tuur zonder slaande deuren", zegt
Klaver bij de bijeenkomst die Groen
Links woensdagavond organiseert
om verantwoording af te leggen.
Wel wekt GroenLinks argwaan bij
de andere onderhandelaars omdat de
hele fractie paraat blijkt te staan op
het moment dat het breekt. Joey
Boink, de beeldvoerder van Klaver,
staat zelfs gewapend met camera
klaar. Via berichtjesprogramma Slack
stuurt een woordvoerder citaten van
Rutte, Buma en Pechtold naar de
woordvoerder van Klaver. De Groen-
Links-leider is de laatste in de rij en
het is dan 'handig' als hij weet wat
zijn voorgangers hebben gezegd. De
andere partijen zijn overvallen door
de breuk. Is GroenLinks dat dan niet?
Toevallig
Daar wordt die suggestie verworpen.
De Kamerleden waren toevallig in
Den Haag omdat fractiegenoten Rik
Grashoff en Liesbeth van Tongeren
er een cursus verzorgden, zo klinkt
het. Bij GroenLinks wilden ze juist
'dolgraag' meeregeren, wordt gezegd
tegen iedereen die het wil horen. In
2006 mislukte het, in 2010 ontbrak
wil bij Rutte, maar 2017 - na de
grootste verkiezingswinst ooit -
moest het écht gaan gebeuren. Maar
deze keer liep het mis op de inhoud
en niet op onwil, zo wordt bena
drukt. Géén trauma. „Next!" De par
tij wil de 'beweging' uitbouwen. Met
één doel: dat de partij bij de volgende
verkiezingen zo groot wordt dat bij
de kabinetsformatie geen partij meer
om GroenLinks heen kan.
Dit verhaal is tot stand gekomen na ge
sprekken met acht ingewijden. Zij ver
leenden hun medewerking op voor
waarde van anonimiteit.
zaterdag 20 mei 2017
Een enkeling fluistert het al voor
zichtig op het Binnenhof: als de
impasse rond de kabinetsforma
tie voortduurt, moet de koning
misschien toch aan het werk wor
den gezet. Het staatshoofd kan
een duwtje in de goede richting
geven, bevestigen oud-informa
teurs.
Deborah Jongejan
Hannke Keultjes
Den Haag
Oud-informateur Uri Rosenthal
De hoofdrolspelers
in het eerste hoofd
stuk van de formatie
met (vlnr) Mark Rutte,
Alexander Pechtold,
Jesse Klaver, Sybrand
Buma en formateur
Edith Schippers (foto
onder), foto's anp
Ingewijde
Informateur Uri Rosenthal ging in 2010 nog op bezoek bij het staats
hoofd tijdens de formatie, foto anp
