LISME
V
1
1
EUWS 11
DEEL 5
Wanneer
ben je een
populist?
De Slowaken
hebben genoeg
van corruptie
DEEL 2
De Zwitsers
zijn bang om
zichzelf te
verliezen
DEEL 3
De Grieken
zijn er nog
niet klaar
voor
DEEL 4
Portugezen
doen
niet aan
populisme
in Europa
re r WiW'/iï?
De helft van Nederland vierde feest, de andere helft huilde,
toen de populistische lente uitbleef. Maar in grote delen van
Europa regeert populisme al, en dan moeten de verkiezingen
in Frankrijk nog komen. Een rondgang langs de broedplaatsen.
Deel 1: Slowakije, waar geen asielzoeker te vinden is.
Waar ligt Slowakije ook
alweer? In het midden
van Europa toch? Vlak
bij Polen, naast Tsje
chië in elk geval. Óf
was dat Bulgarije? Maar wel in de Euro
pese Unie. Of niet? En de hoofdstad is.
Vlastimil Havlik moet lachen als hij
vertelt over de onbekendheid van Slowa
kije. „Het grappige is dat die onbekend
heid ervoor heeft gezorgd dat vluchtelin
gen en asielzoekers op geen enkel mo
ment serieuze politieke of maatschappe
lijke onderwerpen zijn geweest", zegt de
politicoloog. „Die hebben we hier niet.
Syriërs en Irakezen hebben echt nog
nooit gehoord van Slowakije. En als ze er
doorheen komen, dan is dat op weg naar
Duitsland of Nederland of Scandinavië."
Sommige politici hebben het gepro
beerd. Robert Fico, premier van de soci
aal-democraten, kwam vóór en na de
laatste verkiezingen in 2016 met het ene
doemscenario na het andere. „De islam
hoort hier niet", zei hij. „Het probleem is
niet dat migranten binnenkomen, maar
dat ze het aanzicht van het land verande
ren." En: „Wij beschermen Slowakije."
Toen bleek dat de Slowaakse kiezer zich
over heel andere zaken druk maakte, on
derwijs en gezondheidszorg, bond hij in.
Maar als het niet de migratie is, zoals
in Nederland, of de islam, of de econo
mische situatie (want het gaat best goed
met het land), wat zijn dan wel de the
ma's waar de Slowaakse populisten mee
kunnen scoren? Want ze zijn er wel, en
veel ook. Sterker: er zijn maar een paar
landen in Europa waar populistische
partijen, als je ze bij elkaar veegt, de
meerderheid van de stemmen halen. Dat
zijn Hongarije, Italië en Slowakije.
Laat in Bratislava (de hoofdstad) of
waar dan ook het woord 'gorilla' vallen
en je hebt je antwoord: corruptie. Het
Gorilla-schandaal trok in 2005 en 2006
diepe voren in het politieke landschap.
Het ging hier om vele miljoenen aan
steekpenningen in grote privatiserings
projecten. Een bedrijf (met name multi
nationals uit Oostenrijk, Italië en
Rusland) wilde een staatsonderne
ming kopen, schoof een envelop
richting een van de regeringspar
tijen en hup, geregeld. De spin
in het web was de financie
ringsmaatschappij Penta,
die bekend stond als 'de
vijfde coalitiepartner'.
„En dan was het mis
schien nog niet eens
de corruptie op zich
die de mensen in het
verkeerde keelgat
schoot", zegt Peter
Spac, een politico
loog die veel onder
zoek deed naar po
pulisme, net als Ha
vlik. Het gaat met
name om de afhandeling ervan. „De sa
menleving is er niet van overtuigd dat de
corruptieschandalen op een goede ma
nier zijn onderzocht. Het corruptieni
veau in Slowakije is bepaald niet laag,
maar voor zover ik weet is er geen enkele
politieke functionaris bestraft."
Wat ook niet helpt, is dat de huidige
premier Fico aan de ene kant van leer
trekt tegen investeringsmaatschappijen
als Penta, maar als journalisten corruptie
in zijn eigen gelederen aan de kaak stel
len, scheldt hij ze uit voor 'wc-spinnen'
en 'vuile anti-Slowaakse hoeren'.
Mix
Tel hierbij op dat het de laatste decennia
een komen en gaan is van politieke par
tijen en je hebt de specifieke Slowaakse
mix te pakken. „Bij elke landelijke ver
kiezing duikt er wel een nieuwe partij
op, van extreem links tot extreem
rechts," zegt Spac. „Ze beginnen in de
oppositie, hebben nog geen vuile han
den en kunnen schieten op de geves
tigde orde. Het is precies wat de men
sen willen horen." En Havlik: „De
thema's van die nieuwkomers zijn
over het algemeen moreel van aard.
Het gaat niet over meer of
minder belastingen of over
het milieu of vluchtelingen,
maar over gedrag. Ze willen
dat politici zich anders
gaan gedragen. Dat zien
we in meer landen in
Oost- en Centraal-Eu-
ropa, in de Baltische Sta
ten, en in Bulgarije. Het is
een reactie op de chaos
na het communisme.
Het leek wel of toen alles
kon, en iedereen pakte
wat hij pakken kon."
En zo kan het gebeuren dat het parle
ment van een EU-lid (ja, dus) de vol
gende partijen herbergt. De grootste is
Smer-SD van Fico, begonnen als puur
populistisch, nu afgedwaald naar het
midden van links, want de realiteit blijkt
te weerbarstig voor veel verkiezingsleu
zen. Het gezelschap met de mooiste
naam is OL'aNO, de Partij voor Bijzon
dere Mensen en Onafhankelijke Per
soonlijkheden: heel erg tegen corruptie.
De vierde partij is de LSNS, een club van
neonazi's: tegen het establishment én
corruptie. Dan hebben we Wij Zijn Fa
milie (voorheen Ons Land) van de za
kenman Boris Kollar, die elf van de 150
zetels won met zijn aangekondigde strijd
'tegen corruptie en de heerschappij van
de politieke oligarchie'.
Het is, zo zeggen Spac en Havlik, de
voortdurende teleurstelling die de men
sen in de armen van de populisten of
zelfs de neonazi's (veertien zetels!) drijft.
En het is het onvermogen van deze
partijen, als ze eenmaal aan de macht
zijn of in het parlement zitten, het land
uit het moeras van corruptie te trekken.
Telkens duiken er weer nieuwe schanda
len op, die óf niet onderzocht worden óf
glashard, maar weinig overtuigend ont
kend worden. Op het laatste World Eco
nomie Forum werd een ranglijst gepre
senteerd van Europese landen waar je als
zakenman vooral niet moet zijn als je
geen zin hebt in corruptie en overheids-
bureaucratie. Slowakije staat tweede,
net achter het hopeloze Moldavië.
De teleurstelling duurt maar voort.
Het verhaal van de kip en het ei.
zaterdag 1 april 2017
VANDAAG Slowakije
s
De Slowaken hebben weliswaar m
Mark van Assen
mèt vluchtelingen, maar protesteren J
untie in hun land. Fon^vff*
Peter Spac en Vlastimil Havlik zijn als
politieke wetenschappers verbonden
aan de Masaryk-universiteit in Brno
(Tsjechië).
