ZEELAND GEBOEKT
En we noemen hem Nico
Zeeusche
Peerel
ZEELAND 21
Bunkers, mijnenvelden, tankwallen, inundaties: de Atlantikwall zette vanaf 1942
het leven van kustbewoners op zijn kop, ook in Zeeland
mssm^^ssms
Het is het stille leed van de oorlog. In
Zeeland hadden vooral Schouwen-
Duiveland, Tholen en Sint Philipsland
ermee te maken. De eilanden werden begin
1944 grotendeels onder water gezet, om een
geallieerde landing te voorkomen. Ruim
25.000 mensen moesten worden geëvacueerd.
Zout water stroomde over vruchtbare akkers,
tastte huizen en schuren aan.
Natuurlijk volgde in het najaar van 1944 de
onderwaterzetting van Walcheren. Dat was een
'offensieve inundatie', het waren geallieerde
vliegtuigen die de dijken kapot bombardeer
den. Gevolgd door een - relatief- snelle bevrij
ding.
Op Schouwen-Duiveland lag dat anders.
Daar kon de Nederlandse vlag pas in mei 1945
worden gehesen. Na een winter van groeiende
spanning en onderdrukking. Het drama van de
'Tien gehangenen van Renesse' is daarvan wel
licht het sprekendste voorbeeld.
De laatste tientallen jaren zijn er al meerdere
uitvoerige studies over de Atlantikwall in Zee
land verschenen. De namen van Hans Sakkers
en Hans Houterman moeten in dit verband val
len. Weliswaar vanuit een andere invalshoek
geschreven, maar ook dicht tegen het onder
werp aanschurend is het in 2013 verschenen
boek 'Verjaagd door vuur en water' van Kees
Slager. Hij maakte nota bene zelf de evacuatie
mee, als vijfjarige, toen hij in februari 1944 met
zijn ouders en andere familieleden uit Scherpe-
nisse moest vertrekken.
De Schouwse oorlogsellende komt in breed
perspectief aan bod in de begin deze maand ge
presenteerde studie 'Verdreven voor de Atlan
tikwall' van Geert-Jan Meilink, Peter Staal en
Steven van Schuppen. Daarin worden de gevol
gen van de aanleg van de Atlantikwall behan
deld, toegespitst op zes locaties: IJmuiden, Den
Helder, Katwijk, Den Haag-Scheveningen,
Hoek van Holland en Schouwen-Duiveland.
Hele stadswijken werden gesloopt, in de ont
volkte gebieden werd geplunderd en vernield.
Het gevaar van een geallieerde landing was
altijd en overal aanwezig. De ontwikkelingen
aan het oostfront speelden een belangrijke rol.
Rusland liet zich in 1941 niet op de knieën
dwingen, met het gevolg dat er daar structureel
veel Duitse manschappen en materieel nodig
waren. De nazi's wilden de kust van West-Eu
ropa daarom van een aaneengesloten verdedi
gingslinie voorzien, die met zo min mogelijk
militairen kon worden bemand.
Aanval
Op 19 augustus 1942 mislukte een geallieerde
aanval op de Franse havenplaats Dieppe. Dat
was voor Hitier aanleiding om van de kust van
Spanje tot Noorwegen een 'onneembare ves
ting' te maken: de Atlantikwall met bombe-
stendige bunkers, geschutsbatterijen, tankmu
ren, tankwallen, mijnenvelden. En, uiteindelijk
ook uitgestrekte onder water gezette gebieden
in Zeeland en Zuid-Holland. Begin 1944 beslo
ten de bezetters Schouwen-Duiveland, Tholen
en Sint Philipsland onderwater te zetten. De ei
landen werden grotendeels onbewoonbaar, de
bewoners moesten elders hun heil zoeken. Met
soms voor de Duitsers onvoorziene complica
ties. Tussen Schelphoek en Renesse was een
landfront aangelegd, als rugdekking voor de
kustbatterijen. Door het wassende water wer
den de bunkers en versterkte boerderijen van
het landfront onbruikbaar en moest er meer
westelijk een nieuwe linie worden aangelegd.
Wat weer zoveel werk met zich meebracht, dat
er extra arbeidskrachten van Zuid-Beveland
moesten worden gehaald.
Vorig jaar december werd
een grafplank met middel
eeuwse skeletresten door
de CT-scanner van het ADRZ in
Goes gehaald. Het was een hele
happening, met veel archeologen,
onderzoekers en pers. De vraag
van de dag was: is het meisje of
een jongen? Het antwoord kon
vrijwel meteen worden gegeven:
een jongen, of beter gezegd: een
man.
De restanten van het graf wer
den in 1923 op het strand van
Oostkapelle opgegraven. Het gaat
om een bodemplank van een
grafkist met botten van een per
soon, die circa 700 na Christus in
de handelsplaats Walichrum bij
Domburg is overleden. Afgelopen
jaren zijn skelet en plank onder
zocht, zodat de ouderdom kon
worden vastgesteld.
In het nieuwste nummer van het
tijdschrift Zeeland schrijft archeo
logisch conservator Aagje Feld-
brugge van het Zeeuws Genoot
schap over meerdere vondsten op
het Domburgse strand bij Berken
bosch. Omdat het inmiddels ge
woonte is om skeletresten een
naam te geven, stelt zij de naam
Nico voor. Naar Nico Schoolmees
ter, de conciërge van het museum
van het Zeeuws Genootschap, die
in 1921 de grafresten ontdekte.
Zeeuwse schrijvers
We weten even veel van
haar als wat Pieter de la
Ruë bijna drie eeuwen
geleden in Geletterd Zeeland
meldde. 'Coomans (Johanna),
Huisvrouw van den heere Johan
vander Meersche, Rentmeester
Generaal der Ed. Moog. Heeren
Staaten van Zeeland, (met wien zy
den 29 Mai 1611 getrouwd is) was
eene zoetvloeijende en stigtelijke
Digteres,' berichtte hij over haar.
Na een overzicht van haar werk en
de waardering daarvoor, noteert
hij nog: 'Zy overleed den 12 Octo
ber 1659.'
Zeven gedichten kende hij van
haar, en nog steeds stokt de teller
bij deze schamele zeven. Wij ra
ken niet meer opgewonden over
haar naam, maar lang was zij een
begrip, in haar stad Middelburg en
ver daarbuiten. Jacob Cats droeg in
1620 een werk op aan de 'Eerbare,
Const-rijcke, loff-weerdighe
Jonck-vrou Johanna Coomans.' Hij
jubelt een paar bladzijden door, ze
is 'een spoor voor al de Zeeuwen,/
een licht van u geslacht, een ciersel
deser eeuwen.' Hij prijst haar
'reyne trouw', ze geeft zich niet
over aan 'Venus cromme spron
gen' (ofwel de capriolen van de
liefde) maar levert 'sang van beter
stoff, een liet van Mirriam' (ver
moedelijk een verwijzing naar
Exodus 15:21). 'Zeeusche Bloem,'
noemt hij haar.
Johanna
Coomans
1580/85-
1659
Vijfjaar later bevordert hij haar
tot 'de Zeeusche Peerel'. Haar be
scheidenheid verleende de parel
des te meer glans. Ze besloot een
gedicht zelfs met een in moderne
ogen vernederende regel: 'Al wat
ick maken kan en is maer vrou-
wen-werck.'
Cats was niet de enige die haar
roemde, anderen deden volop
mee. Zij roemde minstens even
uitgebreid terug en dat geeft een
beetje te denken. Het meest gepre
zen wordt Cats, twee van de zeven
gedichten zijn gewijd aan haar be
schermheer, onder meer een lang
'Apollo-feest'.
Waar blijft de Zeeuwse kunst
vraagt de Griekse god zich af: 'Is
Zeelandt dan ontbloot, van die de
cunste minden?' De 'groote Catz'
maakt het tekort ruimschoots
goed. Het lijkt een gedicht alleen
voor hem, niet voor ons. Zo'n ge
voel bezorgt Johanna Coomans de
lezer vaak, en zo lijkt haar oeuvre
eerder een poëziealbum dan poë
zie.
maandag 27 maart 2017
PC
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Water tegen de bevrijders
Jan van Damme
Geert-Jan Meilink, Peter Staal, Steven van
Schuppen: Verdreven voor de Atlantikwall -
Uitgeverij WBOOKS, 192 pagina's, 19,95
euro.
A Nico in de CT-scan.
FOTO MARCELLE DAVIDSE
m
ffr TtTMI"i» 1 NTfff' naBöPï
A Nico wordt nog even bekeken eer hij door de CT-scan gaat.
FOTO RUBEN OREEL
Mario Molegraaf
A Boerderij in de omgeving van Nieuwerkerk nadat het eiland onder water was gezet.
FOTO UIT VERDREVEN VOOR DE ATLANTIKWALL
