METEN EN INGRIJPEN
OP ATOMAIR NIVEAU
4 GEZOND WEL
Stap eens in de wereld van de nanotechnologie. Dit
vakgebied van professor Dave Blank van de Universiteit
Twente, ook wel 'Mister Nano', speelt een steeds grotere rol
in de modernisering van de gezondheidszorg.
Nanotechnologie
is spelen met Lego
Vroegtijdig
detecteren is ons
doel; repareren
gaat dan beteren
geeft minder
kosten
oor de huisarts ligt
een pil met daarin
een piepklein on-
derzoeksfabriekj e.
De patiënt tegenover
hem heeft vage klach
ten. Met wat water slikt
de patiënt de pil in; eenmaal binnen
klapt deze open waarna hij als een
Sherlock Holmes zijn werk gaat
doen. Het resultaat verschijnt minu
ten later op het beeldscherm van de
arts.
Een toekomstbeeld, maar toch. De
onderzoeksomgeving van Dave
Blank (64) heeft iets weg van een fa
briek waar chips voor computers
worden gemaakt. We zijn in Mesa+,
het instituut voor nanotechnologie
gelegen op het enorme campus
terrein van de Universiteit Twente
(UT). Blank was er tot vorig jaar we
tenschappelijk directeur. Hij en zijn
mensen behoren tot de koplopers in
de wereld als het gaat om onderzoek
naar en gebruik van nanotechnolo
gie. Net als de vermaarde De Wereld
Draait Door-professor Robbert Dijk
graaf heeft hij een missie: weten
schap toegankelijk maken voor een
breed publiek. „Ik geef meer dan vijf
tig lezingen per jaar. Ik sprak op Low
lands en dit jaar zijn we voor de acht
ste keer op de Zwarte Cross. Mijn
doel is uitleggen, nieuwsgierigheid
en verwondering kweken."
Ben Feringa kreeg een Nobelprijs,
Leo Kouwenhoven is met steun van
Microsoft aan de TU Delft voorloper
op het vlak van de ontwikkeling van
kwantumcomputers en Dave Blanks
collega Albert van den Berg kreeg
voor zijn lab-on-a-chip de Spinoza-
prijs, de hoogste wetenschappelijke
onderscheiding in Nederland.
„Onze kracht is samenwerken. Nano
technologie is heel multidisciplinair.
Het is een combinatie van verschil
lende technieken als scheikunde, na
tuurkunde, biologie en elektrotech
niek. In Nederland leven we als we
tenschappers niet in gescheiden we
relden. Dus bij ontwikkelingen in de
gezondheidszorg werken we graag
samen met medici. Maar dat alleen
bracht ons nog niet aan de top. Van
uit de overheid kwam er het natio
nale programma NanoNextNL. Er
kwamen grote nationale onderzoeks
programma's waarbij die samenwer
king nog eens extra werd gehono
reerd. Dat gaf steun om bijvoorbeeld
nanotechnologie te gaan inzetten op
gebied van medicijnen en medische
technologie."
„Het komt uit de halfgeleiderindu
strie, die immer bezig is om steeds
kleinere, maar uiterst krachtige chips
te ontwerpen. De volgende iPhone
kan weer meer. Om die ontwikkeling
vol te houden heb je steeds kleinere
structuren op die chips nodig. Door
die verkleiningen kreeg je de moge
lijkheid om zeer kleine hoeveelhe
den te meten en zo de samenstelling
van bijvoorbeeld je bloed te bepalen.
Het leidde tot nieuwe vakgebieden
zoals nanomedicine. Uit de natuur
kunde weten we verder dat door ver
kleining de eigenschappen van mate
rialen veranderen. We zijn nu in staat
om atoomlaag voor atoomlaag een
nieuw materiaal zelf op te bouwen."
„Overal waar onderzoekers meten,
worden resultaten beter. Nanotech
maandag 6 maart 2017
GO
Onze
toekomst
IS
em
Tekst Eduard Voorn Foto Eric Brinkhorst
Waarom is Nederland zo goed in
nanotechnologie?
Waar komt die drive 'klein, kleiner,
kleinst' vandaan?
Een nanotechnoloog
werkt met afmetin
gen tot 1 nm (nano
meter), de afmeting
van enkele atomen.
Stel je voor, een nm is
een miljardste meter,
grofweg 80.000 keer
zo klein als de dikte
van een menselijke
haar. Nanotechnolo
gie is het waarnemen,
bestuderen en mani
puleren van atomen
en moleculen. Het
doel is bijvoorbeeld
piepkleine 'machines'
te construeren op de
schaal van atomen of
moleculen. Zo'n 'na-
novrachtwagentje'
vervoert een medicijn
naar de juiste cel(len).
Dat heeft een minder
uitputtende uitwer
king dan een chemo-
kuur en is gerichter.
Dave Blank gebruikt
om zijn werk uit te
leggen een berg ge
kleurde Legoblokjes
of een Surinaamse
spekkoek. „We stape
len in onze laboratoria
atoomlaag op atoom-
laag om een nieuw
materiaal te maken
met bepaalde eigen
schappen. Een spek
koek bestaat ook uit
laagjes. Heb je alleen
boter of alleen krui
den dan krijg je iets
wat nergens naar
smaakt. Het is de
combinatie van laag
jes waardoor je een
nieuwe eigenschap
krijgt die ook nog
eens goed 'smaakt'.
Het driedimensionaal
stapelen heeft dan
ook iets weg van spe
len met Lego."
HIJ VERVOERT HET MEDICIJN
Welke ontwikkelingen heeft nano-
tech in de gezondheidszorg op
gang gebracht?
DEELTJE GIFT MEDICIJN AF
MOLECUUL
ZOEKT
TUMOR
C
