23
INTERVIEW AN JA MACHIELSE
Eenzaamheid
komt voor in alle
levensfasen.
Het maakt ook niet
uit of je rijk of arm
bent. Anja Machielse
uit Breda richt zich
als bijzonder
hoogleraar op
kwetsbare ouderen.
Er is geen pil tegen
eenzaamheid, maar
wel kun je er iets
tegen doen.
In een samenleving waar men
sen meer op zichzelf gericht
zijn, meer geacht worden zelf-
redzaam te zijn, familiever
banden losser zijn en meer stellen
kinderloos, daar moeten eenzaam
heid en kwetsbaarheid wel toene
men. Het antwoord van Anja Ma
chielse op de stelling verrast: „Het
lijkt alsof eenzaamheid toeneemt.
Maar het is ook zichtbaarder om
dat het er meer aandacht voor is.
Om die reden is het taboe kleiner
en kan juist de jongere generatie er
meer tegen doen."
Maar wat kun je doen om een
zaamheid en sociaal isolement te
voorkomen? Nu, als je vol in het
leven staat, of later, als je ouder
wordt en je werkkring is wegge
vallen, de familie- en vrienden
kring steeds kleiner wordt, het li
chaam meer beperkingen geeft.
Die vraag staat centraal in het on
derzoek van Anja Machielse. Em
powerment, noemt ze het. Wat heb
je nodig om 'goed' oud te worden
en hoe kun je de opname van
kwetsbare ouderen in de maat
schappij vergroten?
Mensen die geïsoleerd leven,
zijn niet per se eenzaam. En an
dersom kun je eenzaam zijn met
een netwerk om je heen. Een
zaamheid ligt op de loer na een
verhuizing, als je gaat studeren of
als je partner wegvalt. Machielse
volgt een aantal geïsoleerd le
vende mensen. Hun verklaring
daarvoor verschilt zeer. Sommigen
geven de samenleving de schuld,
anderen hebben nooit aansluiting
gevonden of is het niet gelukt een
relatie te krijgen. „Soms is er een
spoor van ellende. In isolement le
ven betekent vaak een enorme
kracht in je hebben", zegt Ma
chielse.
Een van de mensen die ze al tien
jaar volgt is nu 82. „De man heeft
een hbs-opleiding, was 52 toen hij
zijn baan verloor, was een paar
keer verliefd, maar durfde een re
latie niet aan. Hij komt uit een
goed gezin, heeft twee broers,
maar had van jongs af het gevoel
nergens bij te horen. Hij woont al
leen op een kamertje dat helemaal
vol staat met boeken. Het is een
rotzooi. We kennen elkaar goed,
maar als ik te dichtbij kom wordt
het spannend."
De focus op ouderen en een
zaamheid ontwikkelde zich gelei
delijk. Machielse begon twintig
jaar geleden met onderzoek naar
welzijn. „Ik ontdekte dat welzijn
meer bepaald wordt door een goed
sociaal netwerk dan door gezond
heid." Meerdere onderzoeken
volgden. Uiteindelijk kwam ze uit
bij ouderen. „Logisch", zegt ze.
„Eerder had ik gezien dat mensen
zonder netwerk slechter preste
ren. Bij ouderen vallen alle net
werken weg."
Eenzaamheid bij ouderen is
vaak gekoppeld aan een gevoel van
Zelfredzaam ben
je alleen met steun
van anderen
Kwetsbaar zijn is niet
erg, want iedereen is
kwetsbaar
Veel mensen vinden
het prettig zich in te
zetten voor een ander
overbodigheid. Ze hebben het ge
voel niet nuttig meer te zijn.
Daarom is er een discussie over
vrijwillige levensbeëindiging. Ma
chielse is daar genuanceerd over.
„Vorige week zat ik in een uitzen
ding van Omroep Max. Een vrouw
gaf aan dood te willen. Ze was het
leven moe. Na de uitzending ver
telde ze dat ze een dag later een
nieuwe heup zou krijgen. Dan kun
je je afvragen hoe ernstig die
doodswens is of dat er op een an
der knopje gedrukt moet worden."
In Nederland worden zelfred
zaamheid en zelfstandigheid hoog
gewaardeerd. Ouderen ervaren
dat ze daar op inleveren, controle
verliezen. „Empowerment kan
helpen die te behouden of beter
met beperkingen om te gaan.
Daarbij is het sociale netwerk cru
ciaal. Praten met mensen, deel uit
maken van een gemeenschap, van
een vereniging. Contact
(onder)houden met mensen en
betrokken blijven bij het sociale
leven. Het gevoel dat je controle
en regie houdt, en het is prima als
dat is met hulp van anderen, geeft
zin aan je leven en maakt je weer
baar", doceert de hoogleraar.
Buren of kennissen kunnen een
rol spelen om deelname van
kwetsbare ouderen te vergroten.
Het aantal vrijwilligers neemt toe.
„Veel mensen vinden het prettig
zich in te zetten voor een ander.
Dat kan als mantelzorger, via een
vrijwilligersclub, maar ook als
buur. Het gevoel van erbij horen,
van nut hebben, versterkt door
een kopje koffie te gaan drinken,
vraag of ze post willen aannemen,
of vraag een kleine dienst."
Machielse weet dat iemand die
eenzaam is vaak een ander niet wil
belasten. „Het is belangrijk
schroom te overwinnen. Een me
dicijn tegen eenzaamheid is er niet
en kwetsbaar is iedereen. Het le
ven kan snel voorbij zijn. Kwets
baarheid is niet erg. Zelfredzaam
en weerbaar ben je alleen met
steun van anderen."
Woensdag houdt KBO-Brabant
het symposium 'Eenzaamheid en
zingeving' in De Schakel, Kerk
straat 104, in Gilze. Anja Machielse
is een van de sprekers.
ANJA MACHIELSE
maandag 6 maart 2017
GO
Hoe kun je 'goed' ouder worden?
Anja Machielse: „Ik ontdekte dat welzijn meer bepaald wordt door een goed sociaal netwerk dan door gezondheid." fotorenéschotanus/pix4profs
Berry van der Heijden
Professor dr. Anja Machielse
(60) is geboren in Standdaar-
buiten, woonde in Amsterdam,
Zevenbergen en sinds 27 jaar
in Breda. Ze studeerde filoso
fie, promoveerde op sociale
studies. Machielse deed on
derzoek naar welzijn, kwam
uit bij eenzaamheid en sociaal
isolement. In 2015 werd ze
aan de Universiteit voor Hu
manistiek in Utrecht bijzonder
hoogleraar Empowerment
voor kwetsbare ouderen.