Trudeau jaagt Europa op lobbytour
'Excuses van Nederland zouden op hun plaats zijn'
10
Militairen in Nederlands-lndië
hadden eeuwenlang de beschikking over
troostmeisjes, inheemse concubines die
gedwongen op de kazernes verbleven.
Publicist Nizaar Makdoembaks wijdde
een boek aan het fenomeen.
Het is een vergeten onderwerp,
zegt Nizaar Makdoembaks, om
zichzelf onmiddellijk te ver
beteren. „Het is een verzwegen
onderwerp. Iedereen kent de
geschiedenis van de Japanse
troostmeisjes, niemand kent het
verhaal van de Indische troost
meisjes en hun plaats in een
systeem dat drie eeuwen heeft
kunnen bestaan. Allemaal met
medeweten van het Nederlands
koloniaal gezag."
Makdoembaks kan slecht tegen
onrecht en dat is goed nieuws voor
de liefhebbers van koloniale ge
schiedenis. De voormalige arts
activist uit de Bijlmer brengt te
genwoordig zijn dagen in de ar
chieven door. Dat leverde eerder al
een historisch werk op over Louis
Doedel, een Surinaamse vak
bondsman en lastpak die door de
koloniale autoriteiten voor de rest
van zijn leven in een inrichting
werd opgeborgen. Volkomen rech
teloos.
Nu ligt er een dikke pil op tafel
met de bozige titel Wegwerpvrou-
wen, over de inheemse vrouwen in
Nederlands-lndië die met instem
ming van het koloniaal gezag de
uitgezonden militairen moesten
weerhouden van bezoek aan pros
tituees, vanwege alle gezond
heidsrisico's. Een systeem dat ont
stond in de tijd van de Verenigde
Oost-Indische Compagnie en
voortduurde tot 1928. Dat de chris
telijke autoriteiten in Nederland
instemden met de inzet van con
cubines voor de militairen had een
praktische achtergrond. De vrees
voor geslachtsziekten was groter
dan de afkeer van losbandigheid in
ongehuwde relaties. Makdoem
baks: „Een geval van syfilis be
tekende dat de militair in kwestie
maanden in het hospitaal moest
verblijven. Het werd gezien als de
grootste bedreiging van de ge
vechtskracht."
Vrouwenloods
De oplossing werd gevonden in
het kazerneconcubinaat, een sys
teem waarbij inheemse vrouwen
een plek kregen in een vrouwen-
loods op de kazerne en ter be
schikking stonden van de man
schappen. „Sommige militairen
knoopten serieuze relaties aan en
erkenden ook de kinderen die uit
de verhouding voortkwamen",
vertelt Makdoembaks. „Maar er
werd onderling ook gehandeld
in de njai, zoals zij werden ge
noemd."
Als een militair naar
huis ging, werd ze
overgedaan aan een
andere militair
Het belang van de dienstverle
ning werd zelfs op het ministerie
in Den Haag onderkend, maar dat
betekende niet dat de vrouwen
een speciale status hadden. Mak
doembaks: „Ze waren volkomen
rechteloos. Als een militair om het
leven kwam, kon de vrouw uit de
kazerne worden gezet, met haar
kinderen. Als een militair terug
keerde naar het vaderland, werd ze
overgedaan aan een andere mili
tair."
Onderzoek
Aan het eind van de 19de eeuw liet
de legerleiding onderzoek doen
naar het kazerneconcubinaat.
Daaruit bleek dat het vooral
Javaanse vrouwen waren die op de
Nederlandse kazernes werkten.
De leeftijd varieerde van 12 tot 35
jaar. Een deel van de vrouwen was
zelf verwekt door een militair. „De
jongens werden vaak soldaat",
vertelt Makdoembaks. „De meisjes
werden zelf ook njai."
Het onderzoek hield verband
met internationale ontwikkelin
gen. In Brits-Indië bijvoorbeeld
was het concubinaat voor Britse
militairen in i860 in de ban ge
daan. Nederland zou daar nog
ruim een halve eeuw mee wach
ten. In 1890 was bij wijze van ex
periment een compagnie zonder
vrouwen naar de buitengewesten
gestuurd, maar het resultaat was
dat 70 procent van de mannen
terugkeerde met syfilis.
Na de eeuwwisseling nam de
kritiek toe, toch hoofdzakelijk met
het oog op het internationale pres
tige van Nederland. Uit een par
lementair debat: 'In de kazerne
slapen soms in een zaal een hon
derdtal soldaten met hunne huis
houdsters op kribben zonder gor
dijnen, en oefenen daar ten aan
zien van iedereen de geslachts
gemeenschap uit zonder enige be
tamelijkheid, gelijk stieren, heng
sten, katers, negers...'
In 1928 kwam het alsnog tot een
verbod. „Daarna is er geen woord
meer aan vuilgemaakt", zegt
Makdoembaks, die vindt dat het
Nederland zou sieren om excuses
te maken.
„Naar schatting hebben militai
ren in drie eeuwen ruim 100.000
vrouwen en hun kinderen aan hun
lot overgelaten. Zij en hun nazaten
hebben er recht op dat de sluier
van deze geschiedenis wordt ge
trokken."
Slaagt deze operatie, dan kan het ver
drag een blauwdruk worden voor
alle toekomstige handelsovereen
komsten. Mislukt ze, dan is CETA
misschien wel het laatste handels
verdrag ooit.
Eén dag na de goedkeuring door
het Europese Parlement (met 408 te
gen 254 stemmen) joeg de Canadese
premier Justin Trudeau gisteren alle
Europese regeringen op de lobby
tour. Na het Europese moeten nog 38
nationale en regionale parlementen
het verdrag goedkeuren, en iedereen
weet dat dit geen gelopen race is.
Juist daarom, aldus Trudeau, moe
ten de Europese regeringen duide
lijk uitdragen dat hun akkoord 'een
van de meest duurzame en progres
sieve ter wereld' is én dat het 'inclu
sief is. „CETA is niet voor de happy
few, het is voor iedereen. We willen
dat elke nieuwe generatie Europea
nen en Canadezen het beter heeft
dan de vorige." En daar gaat CETA
dus voor zorgen.
Tijdens het debat één dag eerder
voerden voorstanders nogal wat
oneigenlijke argumenten aan om
hun voorstem te onderbouwen. De
Letse christendemocraat Artis Pa-
briks wees op de Canadese steun bij
de bevrijding van nazi-Duitsland,
Marietje Schaake (D66) op de 'ijs-
hockeystadions vol Canadezen' die
hun solidariteit met België en Eu
ropa beleden na de terreuraansla
gen van 22 maart in Brussel. Links
- behalve de Groenen ook de com
munisten en een deel van de soci
aaldemocraten - blijft onder meer
aanhikken tegen de nog altijd
zwak geregelde geschillenbeslech
ting, die multinationals voor niet-
officiële rechtbanken uitzicht
biedt op miljardenclaims als over
heden hun uitbreidingsplannen
dwarsbomen.
Trudeau kreeg gisteren toch gere
geld applaus, vooral door Europa
flink wat balsem op de ziel te sme
ren. 'Een model voor vreedzame
samenwerking zonder precedent',
noemde hij de Unie, die binnen nu
en twee jaar door een van haar le
den wordt verlaten.
Europa ziet van zijn kant in Ca
nada een strategische schakel naar
het nieuwe Amerika. „U zit er vlak
bij, u kunt voor ons een wegberei
der zijn", aldus de nieuwe parle
mentsvoorzitter Tajani. Trudeau,
maandag nog bij Trump en giste
ren in Straatsburg, vindt niet dat
hij van elastiek hoeft te zijn om
zich in deze twee werelden te kun
nen bewegen. „Mijn boodschap is
overal hetzelfde. Dat we door sa
menwerking tussen regeringen
banen moeten scheppen voor de
middenklasse en zij die daarbij
willen horen."
vrijdag 17 februari 2017
Verzwegen troostmeis j es
Patrick Meershoek
Amsterdam
—Nizaar Makdoembaks
Nizaar Makdoembaks: Weg-
werpvrouwen, het verhulde
slavernijverleden van het Neder
landse koloniale leger, 1620-1920,
De Woordenwinkel, €29,99.
De Canadese premier Justin Trudeau spreekt het Europese
Parlement in Straatsburg toe. foto vincent kessler/reuters
Europese regeringen moeten kei
hard aan de bak om duidelijk te
maken dat hun CETA-handelsver-
drag met Canada iedereen en
zeker ook de middenklasse ten
goede komt.
Frans Boogaard
Straatsburg
Militairen zoeken een troostmeisje uit. schets van michiel tan uit het boek wegwerpvrouwen
