7
Aangrijpende ceremonie rond plaatsen struikelstenen
Voor de huizen van
23 Joden die in
1942 op Schouwen
werden
gedeporteerd zijn
struikelstenen
gelegd.
Op Schouwen-Duive
land zijn nog steeds
mensen die zich
kunnen herinneren
hoe ze hun 23 Joodse
eilandgenoten uitwuifden, toen
die in maart 1942 werden gedepor
teerd. Via 't Vrije de gevangen
schap tegemoet, zoals Clara Lab-
zowski het omschreef. Zij en haar
vader overleefden de Tweede We
reldoorlog. Haar moeder en zusjes
Betsy en Rosa niet.
Ook de twintig andere gedepor
teerde Joodse bewoners van
Schouwen-Duiveland werden ver
moord. Voor hun huizen zijn gis
terochtend struikelstenen ge
plaatst: kleine keitjes met een
bronskleurig metalen plaatje
waarin de namen van slachtoffers
zijn gestanst, met daarbij de da
tum en plaats van overlijden.
Zo stappen bezoekers nooit meer
eetcafé Schouwen in de Sint Do-
musstraat binnen zonder even te
denken aan Abraham Samuel
Frenk, die daar tot maart 1942
woonde. Mensen die een magne
tron willen kopen bij Electro
World aan het Havenpark, worden
door de zeven struikelsteentjes bij
de ingang herinnerd aan het grote
gezin Van Dijk dat daar tot 1942
huisde.
De ceremonie rond de plaatsing
was aangrijpend. Bij elk huis ston
den mensen rijendik te luisteren
naar de verhalen over de voorma
lige bewoners. Jack Spalter uit
Wormer hoorde dat zijn grootva
der Abraham en oom Roger Spal
ter, die woonden aan de Korte
Groendal, in de jaren dertig actief
waren in de Zierikzeese politiek.
„Dat wist ik niet. Mijn opa was
vrijmetselaar. Zijn schootsvel
blijkt hier nog in de loge te han
gen."
De verhalen zijn verzameld door
Jan Kroesen. „Mijn vrouw is jaren
lang directeur geweest van een
Joods bejaardenhuis in Bussum.
Wij woonden ook in dat huis. Zo
doende is mijn leven verweven ge
raakt met het Joodse. Later ver
huisden we vanwege mijn werk
naar Schouwen-Duiveland, maar
de belangstelling voor de Joodse
geschiedenis is gebleven. Toen we
hoorden dat op Goeree-Overflak-
kee en in Middelburg struikelste
nen werden geplaatst, zeiden we:
dat moet hier ook."
Tweeduizend uur heeft Kroesen
in archieven zitten grasduinen.
Geheel vrijwillig. „Ik heb het graag
gedaan. Al was het soms ook hef
tig. Op een zeker moment stuitte
ik op de foto van Bertha Wilkens.
Zo'n mooi meisje, nog maar zes
jaar oud, vergast in Sobibor. Ik heb
het nog moeilijk als ik eraan
denk." Het is bijna 75 jaar geleden
dat de Joden uit Zierikzee werden
gedeporteerd. Hun kinderen,
kleinkinderen, nichten en neven
hielden elkaar gisterochtend ste
vig vast. Legden witte rozen bij de
struikelstenen, zodra die waren
ingebeiteld. „Of de geschiedenis
helpt om situaties in de toekomst
te voorkomen, weet ik ook niet,
sprak opperrabbijn Binyomin Ja
cobs. „We leren niet van het verle
den. Toch is het goed te blijven
memoreren. Juist nu."
woensdag 8 februari 2017
'Via 't Vrije naar gevangenschap'
Wendy Wagenmakers
Zierikzee
Opperrabbijn Binyomin Jacobs. Nabestaanden legden rozen neer.
Sienna Wubbels legt een steentje bij enkele struikelstenen, fotosdirk jangjeltema
KinOR VAN DUK
SUSANNA WN DUK
Inge Hartlief (I), Marieke Wubbels en Sienna.
