47.-
©45-
7
In Tweede Wereldoorlog overleden psychiatrische patiënten verzwegen
/t(U
In een psychiatrische instelling in
Den Dolder stierven in de Tweede
Wereldoorlog 1.163 patiënten. Pas nu
wordt duidelijk wat er gebeurd is.
„Iedereen keek de andere kant op."
i i$
Apple iPhone 7 Plus
Samsung Galaxy S7 Edge
Zijn leven lang wist Bab Wilders
(74) niet meer over zijn tante Mien
dan dit: ze was een vrolijke, maar
kwetsbare vrouw, kwam in een
psychiatrische inrichting terecht,
en stierf daar in januari t945,3t
jaar oud. Zes maanden later pas
kregen zijn grootouders het be
richt van haar overlijden. „En of ze
de kosten van haar begrafenis nog
even wilden betalen."
Verder werd over tante Mien
vooral gezwegen. „Het verhaal was
dat ze een spuitje had gehad. Maar
ik heb er nooit verder naar ge
vraagd. Meer viel er blijkbaar niet
over te vertellen. Dacht ik. Totdat
er drie jaar geleden twee onder
zoekers op de stoep stonden."
Die onderzoekers zijn Marco
Gietema en Cecile aan de Stegge.
Vandaag verschijnt Vergeten slacht
offers, het resultaat van hun jaren
lange zoektocht naar een onbe
kende tragedie uit de Tweede We
reldoorlog: de dood van honder
den patiënten van de Willem
Arntsz Hoeve in Den Dolder, een
inrichting voor psychiatrische pa
tiënten en verstandelijk gehandi
capten.
Ruim drie jaar geleden stuiten
zij op de eerste aanwijzingen: de
verhalen van nabestaanden, wier
voorouders in de kliniek zouden
zijn vermoord door de nazi's.
„Daar was niets over bekend", ver
telt Gietema, zittend in één van de
paviljoens van de kliniek, die nog
altijd bestaat. „Eerst hebben we
onderzocht hoeveel patiënten tus
sen 1940 en 1945 overleden in de
instelling. Dat bleken er r.r63, in
een instelling waar formeel maar
piekwas voor 900 mensen. Toen
wisten we: dit moet uitgezocht
worden.'
Tragisch
De twee storten zich in alle be
schikbare archieven, zoeken con
tact met nabestaanden - en ont
dekken een even tragisch als inge
wikkeld verhaal, een verzwegen
hoofdstuk uit de Tweede Wereld
oorlog.
De Willem Arntsz Hoeve is een
verzameling paviljoens, gesticht in
t907, waar patiënten op baanbre
kende wijze worden verzorgd: ze
worden niet vastgeketend, maar
gestimuleerd met zang, sport en
arbeid. Na het uitbreken van de
oorlog worden de omstandighe
den zwaarder. Maar de problemen
beginnen pas echt in 1942, als het
bestuur van de instelling op last
van de NSB wordt vervangen door
nationaal-socialisten. Die zien
geen reden om goed te zorgen
voor de patiënten: het zijn immers
nutteloze figuren, 'onvolwaardi-
gen', die geen enkele bijdrage leve
ren aan de samenleving. Al snel
ontstaat een tekort aan voedsel,
schoon water en zeep.
De kliniek raakt in diezelfde pe
riode overvol, doordat vergelijk
bare instellingen in de kuststreek
moeten worden ontruimd. Op het
hoogtepunt zitten ruim 1.800 pa
tiënten in de kliniek, veel meer
dan wenselijk. „Het was een hel",
zegt Gietema. Hij wijst naar een
Het was een hel.
Negentig vrouwen
bij elkaar gepropt,
ondervoed en
ongewassen
paviljoentje aan de overkant van
de weg. „Daar zaten op zeker mo
ment negentig vrouwen bij elkaar
gepropt, ondervoed en ongewas
sen. Bijna iedereen werd ziek."
Als in 1944 de Hongerwinter
aanbreekt, wordt de situatie veel
verplegers te veel. Van de werkne
mers die wél blijven, stelen er
steeds meer voedsel uit de instel
ling. Gietema: „Het hele dorp wist
ervan, maar men hield elkaar de
hand boven het hoofd. Iedereen
was bezig met overleven."
Doordat het voedseltekort nog
verder oploopt, overlijden per
week meer patiënten. In de zwaar
ste periode sterven meerdere pa
tiënten per dag. Het personeel
weet zich amper nog raad met de
lichamen, die zelfs geen eigen graf
krijgen.
i Volgens de nazi's
zijn het immers
nutteloze figuren,
'onvolwaardigen'
De onderzoekers spreken niet
van moord of schuld: het drama in
Den Dolder was het gevolg van
een tragische combinatie van fac
toren. „Er is geen keiharde dader
in dit verhaal", zegt Gietema.
„Sommigen speelden een zeer du
bieuze rol, sommigen boden
weerstand. Maar de meeste men
sen kun je hooguit verwijten dat
ze niet ingrepen."
Na de oorlog wordt het stil.
Werknemers zwijgen, nabestaan
den weten niet dat hun geliefde
slechts een van de velen is. Pas ze
ventig jaar later wordt de omvang
van de ramp duidelijk, dankzij een
onderzoek waar zorginstellingen
Altrecht en Reinaerde opdracht
toe gaven. En vermoedelijk is het
een ramp die zich in veel méér
psychiatrische instellingen heeft
voorgedaan.
Gietema: „Onvoorstelbaar dat
zoiets zo lang onbekend blijft. Dit
is de meest kwetsbare groep in de
samenleving. De stille slachtoffers.
Hun nabestaanden hebben recht
op de waarheid."
Schandalig
Dat vindt Bab Wilders ook. Sinds
het eerste bezoek van de onder
zoekers heeft het verhaal van zijn
tante Mien hem niet meer losgela
ten. In mapjes bewaart hij alle fo
to's en documenten die iets met
haar te maken hebben. „Ik vind
het schandalig dat dit is gebeurd.
Er waren zoveel mensen die kon
den ingrijpen: leidinggevenden,
artsen, verplegers... Maar ze keken
allemaal weg."
Op sommige vragen heeft hij
ook nu nog geen antwoord.
Waarom grepen zijn grootouders
niet in? Waarom vertrouwden ze
er maar op dat het goed ging met
Mien, en waarom gingen ze niet
naar Den Dolder? „Ik ga er maar
van uit dat ze de mogelijkheden
niet hadden. Maar ik kan me goed
voorstellen dat ze zich er altijd
schuldig over zijn blijven voelen.
En dat dat de ware reden is dat ze
nooit over haar spraken."
len* ïlil.l:2 kpn vo*cne
vrijdag 3 februari 2017
'Een onbekende tragedie
met stille slachtoffers'
Peter Groenendijk
Den Dolder
—Marco Gietema, onderzoeker
Bab Wilders
met foto's van
zijn tante Mien,
een van de ver
geten slachtof
fers uit de
Tweede We
reldoorlog.
FOTO SHODY CAREMAN
ACTIE
éénmalig bijbetalen €0
5000 MB data (4G)
100 min belmin/sms
per maand
0f onbeperkt bellen en 5GB: €51 /mnd TELE2
éénmalig bijbetalen €0
5000 MB data (4G) in NL EU
onbeperkt bellen in NL+ EU
per maand
Bergen op Zoom Wouwsestraat 18 Breda Karrestraat 7 Dordrecht Voorstraat 266
Etten-Leur Markthof 7 Goes Korte Kerkstraat 1 Middelburg Markt 63a Oosterhout Arendshof 5
Roosendaal Roselaar 7a Rotterdam Lijnbaan 51 Terneuzen Havenstraat 28 Tilburg Heuvelstraat 48
1116(2) Vlissingen Walstraat 99 Waalwijk Stationsstraat 47a Barendrecht Middenbaan 27
