9
Grootse
herdenkingen van
BN'ers veranderen
de manier waarop
we met de dood
omgaan. De
Nederlandse
uitvaartcultuur is
uniek, blijkt uit het
boek Dooc/van
Brenda Mathijssen
en Claudia
Venhorst.
'm
Toen de rouwauto van
Pim Fortuyn passeerde,
begon het publiek
langs de weg spontaan
te klappen. Vanaf die
dag in 2002 werd 'applaudisseren'
gewoon in het Nederlandse uit
vaartwezen. Voor ome Henk of
buurvrouw Wendy mag nu ook
worden geklapt in het cremato
rium. De kist van André Hazes
stond twee jaar later prominent op
de middenstip van de Amsterdam
ArenA. 50.000 fans zongen voor de
overleden volkszanger. Inmiddels
heeft elke zichzelf respecterende
voetbalclub een rouwkamer.
Het publieke afscheid van
BN'ers heeft onze omgang met de
dood veranderd, constateren
Brenda Mathijssen en Claudia
Venhorst in hun boek Dood, dat
gisteren verscheen. Het gaat niet
alleen over die BN'ers, maar over
alle veranderingen en wat het Ne
derlandse uitvaartwezen zo 'ty
pisch Nederlands' maakt. De twee
vrouwen zijn thanatologen (dood-
deskundigen) aan de Radboud
Universiteit in Nijmegen en be
zochten beroepshalve honderden
uitvaarten. Spraken met nabe
staanden, werkten mee in crema
toria en interviewden meneer pas
toor of de imam.
Oer-Hollands is bijvoorbeeld
dat we direct de agenda's trekken
bij een overlijden. Vaste prik dat
de uitvaart binnen zes werkdagen
volgt, want dat staat in de wet.
„Dat vinden wij vanzelfsprekend,
maar die korte termijn is uniek in
de wereld", vertelt Venhorst. En
geland kent die haast niet. Er is
geen regelgeving, daar mag een
dode net zo lang boven de grond
blijven staan tot iemand er genoeg
van heeft.
Intens
„Die zes dagen zijn de nabestaan
den heel intens bezig met het
voorbereiden van het afscheid",
zegt Mathijssen. „Dat heeft iets
moois. Tijdens die periode wordt
er niets anders van je verwacht."
Nog zoiets Nederlands: sinds de
ontkerkelijking kun je het afscheid
inrichten zoals je zelf wil. Niet
meer de pastoor of de dominee
hebben de regie, maar uitvaarton
dernemingen. Hun klant is ko
ning, er is concurrentie en dus valt
er steeds meer te kiezen. Lijk
wade? Natuuruitvaart? Bitterbal
len? U zegt het maar. „Nederland
staat te boek als heel vooruitstre-
vend", zegt Venhorst. Er bestaat
zoiets als uitvaarttoerisme: Duit
sers laten zich graag cremeren in
Venlo, omdat de urn dan volgens
Nederlandse wetgeving thuis op
de schoorsteenmantel mag staan,
waar dat in Duitsland uit den boze
is. Engelsen vergelijken onze uit
vaartcentra met hotels vanwege de
horeca op topniveau.
De valkuil van 'alles-is-moge-
lijk' is dat nabestaanden kunnen
doorslaan. Applaudisseren in het
crematorium is sympathiek, maar
als niemand het begrijpt, wordt
het ongemakkelijk. Datzelfde geldt
voor het al te privé maken van een
toespraak. Venhorst: „Als een fa
milielid zo intiem uit de school
klapt dat driekwart van de zaal ge
geneerd zit te luisteren, heb je je
doel gemist. Je moet je afvragen
wat passend is", zegt Mathijssen.
Zelf was ze eens bij een uitvaart
waar de overledene in zwembroek
opgebaard lag. „Dan kijk je ver
baasd om je heen. Maar bij die per
soon en zijn omgeving paste dat."
Terug naar de BN'ers. In 2015 be
roofde schrijver Joost Zwagerman
zich van het leven. Van enige te
rughoudendheid rond de doods
oorzaak was nauwelijks sprake,
terwijl bekend is dat het zelf
moordcijfer stijgt na media-aan
dacht. Psychiater Jan Mokken-
storm van zelfmoordpreventie-
stichting 113 online bezocht di
verse nieuwsredacties met het ver
zoek terughoudend te zijn. Toen
tv-presentator Wim Brands een
halfjaar later overleed, stond de
doodsoorzaak niet meer in de kop
pen. „De media hebben een grote
rol bij hoe wij denken over de
dood", zegt Venhorst.
Volksvermaak?
Hoe luidruchtiger we publiekelijk
rouwen, hoe harder ook de kritiek
aanzwelt. Zijn die tranen niet nep?
Huilen we mee uit een vorm van
volksvermaak? Bekendste
voorbeeld is de MHi7-ramp.
Nederland was collectiefin rouw.
De familie kon zich daar
nauwelijks aan onttrekken. 'Van
wie is het verdriet', vragen de
dooddeskundigen zich af, 'van
Nederland of van de
nabestaanden? Wordt de rouw
gekaapt?'
Nederland is een natie van mon
dige mensen. Sinds het euthana
siedebat moeten we wel praten
over de dood. René Gude, Dichter
des Vaderlands in 2013, deelde zijn
sterfproces met half televisiekij
kend Nederland. Maar waar we
minder oog voor hebben, is het
immense verlies als iemand is
overleden. De stilte die achterblijft
als de glazen in het rouwcentrum
zijn leeggedronken.
We zouden ons meer kunnen
ontfermen over de achterblijvers,
vinden de Nijmeegse onderzoe
kers. De dood van gewone sterve
lingen leidt nooit tot een collectief
eerbetoon in De Wereld Draait
Door.
Mathijssen: „We vergissen ons
vaak in hoe pijnlijk een gewone
dood kan zijn. De meest heftige
gevallen die ik heb gezien, waren
niet alleen de overleden kinderen
maar juist ook oude mensen die na
zestig jaar huwelijk hun geliefde
verloren."
vrijdag 27 januari 2017
GO
Annemarie Haverkamp
Nijmegen
Het aantal kerke
lijke uitvaarten liep
in 2015 met een
derde terug.
Nederland telt
ongeveer 140.000
sterfgevallen per
jaar.
We zijn het land
met de hoogste
dekkingsgraad van
uitvaartverzekerin
gen ter wereld: 7 op
de 10 mensen heeft
een polis
In 1955 werd cre
matie gelegaliseerd.
van de overlede
nen wordt 63 pro
cent gecremeerd
Natuurbegraven is
in, inmiddels telt Ne
derland 15 natuurbe
graafplaatsen.
De massaal bezochte uitvaart
van André Hazes in de Amster
dam ArenA in 2004.
FOTO ED OUDENAARDEN/ANP
