Uitstel en hogere kosten riool Dreischor
Keien met een messing plaatje
abraham duits
7
STRUIKELSTENEN IN BURGH EN ZIERIKZEE
In stoepen voor woningen in
Burgh en Zierikzee komen
23 struikelstenen. Ze
herinneren voorbijgangers
aan de vroegere bewoners.
STRUIKELSTENEN
huizen naar Amsterdam. George ontsprong de dans
door met zijn vrouw onder te duiken in Dordrecht.
Zij overleefden de oorlog. Abraham, Delphine en Ro
ger werden vanuit de hoofdstad gedeporteerd naar de
vernietigingskampen en gedood.
De kostenverhoging heeft verschil
lende oorzaken. Bij het werk in de
Ockersestraat is vervuiling door
lood ontdekt. Sanering van deze
plek heeft 165.000 euro gekost. Ver
der bleek in het dorp na regenval
meer wateroverlast te zijn dan ge
dacht, waarop werd besloten het
hemelwater apart af te voeren.
Tenslotte is om cultuurhistori
sche redenen gekozen voor klinkers
in plaats van asfalt binnen de
dorpskom. In het asfalt zit teer en
dat moet dus op de voorgeschreven
manier worden afgevoerd. Alles bij
elkaar maakt dat het project ruim
vier ton duurder. Het extra geld
komt uit de algemene reserves.
Maar er wordt ook geld vrijgemaakt
door de vervanging van het riool in
de Scheldestraat in Zierikzee een
jaar uit te stellen.
Woningbouwvereniging Zeeuw-
land wilde komend jaar gaan slo
pen en bouwen in de Moggestraat.
Dat leek de gemeente een mooi
moment om daar de riolering te
vervangen. Maar inmiddels werkt
Zeeuwland aan een nieuwe vast
goedstrategie, waarvan nog niet
duidelijk is hoe die er voor deze
straat uit gaat zien. Zeeuwland wil
hierover in overleg met de bewo
ners. Vanwege die onduidelijkheid
is het vernieuwen van de riolering
uitgesteld tot 2018.
Wél duidelijk is dat op 9 januari
wordt begonnen het vervangen van
de riolering op het kruispunt van
de Welleweg en de Ooststraat.
Daarna komt de Ooststraat aan de
beurt. Het riool in Dreischor stamt
uit 1955 en is aan vervanging toe.
HIER WOONOE
GEB. 1909
VERMOORD 16.11.1944
NEUENGAMME
Bom, Dordrecht, Amsterdam, Emmen,
Hilversum, Gouda, Middelburg en straks
ook Zierikzee en Burgh. Wie in die plaat
sen de blik naar de grond richt, zal daar
op een piepklein herdenkingsmonument
stuiten. Een zogeheten struikelsteen, ter nagedachte
nis aan de toenmalige Joodse bewoners van het ach
terliggende pand. Weggevoerd en vermoord tussen
1942 en 1944 in Auschwitz, Sobi-
bor of een ander concentratie
kamp.
Tot nu toe is van 122 Joodse
Zeeuwen met zekerheid vastge
steld waar ze hebben gewoond,
toen ze de provincie moesten ver
laten. Onder hen 22 inwoners van
Zierikzee en één uit Burgh.
Abraham Spalter woonde met
zijn vrouw Delphine Dreijfus en
hun kinderen George en Roger
aan de Korte Groendal 32. Onder
dreiging van de naderende oorlog
met Duitsland ontvluchtte het
gezin in augustus 1914 hun toen
malige woonplaats Parijs en vestigde zich in het
(neutrale) Zierikzee. Abraham kon direct aan de slag
als chef boekbinden bij de firma Ochtman Sa Zoon,
vond Jan Kroesen van de Stichting Struikelstenen
Zeeland terug in de archieven. Jongste zoon Roger
ontpopte zich tot een talentvol violist en studeerde in
1934 af aan het conservatorium in Antwerpen. Hij gaf
veel uitvoeringen, waaronder ook in het Concertge
bouw in Zierikzee. Vanwege zijn Joodse afkomst
werd Roger in 1940 bij de Vlaamsche Philharmonie
ontslagen en keerde hij terug naar zijn ouders in Zie
rikzee. Maart 1942 werd het gezin gedwongen te ver-
Mooi gebaar
Sabrina Biervliet moet toch wel even slikken wan
neer ze denkt aan de voorgeschiedenis die haar huis
altijd zal tekenen. „Het is vreselijk wat die mensen
hebben meegemaakt, iets wat nooit vergeten mag
worden." Toen de Stichting Struikelstenen aanklopte
met het verzoek drie gedenkstenen in de bestrating
voor haar deur te mogen plaatsen, hoefde ze niet lang
na te denken. „Een mooi gebaar. Toch wel bijzonder
ook dat die mensen in dit huis hebben gewoond."
De messing naamplaatjes in de stenen voor de deur
maken het litteken van de lokale geschiedenis op een
waardige manier tastbaar, vindt André 't Jong. Hij
woont aan de Hofferstraat 38. Tot maart 1942 was dat
het huis van Izaak Wilkens en Stella Israels met hun
dochtertje Bertha. Izaaks vader
Abraham was slager en woonde
op de Breedstraat 10. In 1937 nam
Izaak de slagerij in de Maarstraat
over. Op 25 mei 1943 werd in So-
bibor een einde gemaakt aan
hun leven. Bertha was toen zes
jaar. Izaaks vader, moeder, ou
dere zus Selma en broertje Dolf
hebben de oorlog evenmin over
leefd. Zijn jongere zus Lena en
andere broertje Herman wel.
Trieste verhalen die er stuk
voor stuk inhakken, ervaart Dick
Meulblok. Hij woont in het huis
dat Irma Jacobs moest achterla
ten, de toendertijd enige Joodse inwoonster van
Burgh. „Je deelt daardoor een verleden. Dat maakt
wel indruk op mij. Zo'n struikelsteen straks voor de
deur is toch even een gelegenheid om bij die ver
schrikkingen van toendertijd stil te staan." Jacobs
woonde eerder aan de Ring 21 in Haamstede, waar ze
introk bij onderwijzeres Barendina Kohier. Ze ver
huisden later naar de Kloosterweg en in 1938 naar
Burgh. Jacobs werd op 30 december 1942 vanuit Am
sterdam gedeporteerd en vier maanden later op 47-ja-
rige leeftijd in Sobibor vermoord.
Zakendoen
De Joodse gemeenschap concentreerde zich volgens
onderzoeker Jan Kroesen in Zierikzee in verband met
de stedelijke omgeving. „In de stad kon je zakendoen.
Het was Joden verboden allerlei ambachten uit te oe
fenen. Je vindt onder hen weinig of geen timmerlie
den, metselaars en zo. Zij waren gedwongen allerlei
handelsactiviteiten te ontplooien: veehandel, handel
in manufacturen en het drijven van een winkel. En
voor handel heb je klanten nodig."
De enige Zierikzeese Joden die de oorlog overleef
den door onder te duiken en terugkeerden, waren
Henoch Labzowski en zijn dochter Clara. Hij her
trouwde met Sara Drukker en ze begonnen hier -zij
het moeizaam- opnieuw. Sara opende een winkel in
babyartikelen in het oude pand aan de Lange Nobel-
straat (huidige ING) van Henochs zus Mien, dat weer
in hun bezit kwam. Later zijn ze verhuisd naar het
midden van het land.
zaterdag 31 december 2016
Even stilstaan bij de herinnering
Abraham Spalter en Delphine Dreijfus.
Struikelstenen, stol-
persteine, zijn kleine
keien van 10 x 10 x
10 centimeter, be
dekt met een mes
sing plaatje. Ze zijn
bedoeld als herinne
ring aan de wegge
voerde en omge
brachte Joden in de
Tweede Wereldoor
log. Sinds 1994 zijn
verspreid over ver
schillende landen
meer dan 43.500
van deze steentjes
geplaatst door de
initiatiefnemer, de
Duitse kunstenaar
Gunter Demnig. In
Nederland is de eer
ste struikelsteen in
november 2007 in
Borne gelegd. De
stenen worden ge
maakt in Duitsland in
het atelier van Dem
nig. Op elke steen is
in het plaatje, naam,
geboortejaar en
plaats en datum van
overlijden van het
slachtoffer
gestanst. De strui
kelstenen in Zierik-
zee en Burgh wor
den 7 februari ge
plaatst. In Burgh ge
beurt dat 's och
tends door Demnig.
Bij de plaatsing in
Zierikzee later die
dag is opperrabijn
Binyomin Jacobs
aanwezig.
Izaak en Stella Wilkens-lsraëls. foto's stichting struikelstenen zeeland
Het werk aan de riolering in vier
straten van Dreischor gaat langer
duren en vier ton extra kosten.
Ton van den Nouweland
Dreischor
Marcel Modde
