'Mensen hebben
een schreeuwende
behoefte aan
saamhorigheid'
degelijk iets spiritueels van uit.
Alsof ik door die aaneenschake
ling van handelingen voor even
boven het alledaagse uitstijg.
We kunnen niet zonder
Best gek, als ik erover nadenk.
Waarom zo'n happening maken
van het neerzetten van een kerst
stal? Volgens Paul Post, hoogle
raar Ritual Studies aan de
Universiteit van Tilburg, is het
simpel: het is de mens eigen. „De
mens is een ongeneeslijk ritueel
wezen. We kunnen niet zonder."
Archeologische vondsten laten
zien dat de mens altijd al rituelen
heeft uitgevoerd. Een paar jaar
terug ontdekten onderzoekers bij
de prehistorische grafheuvels in
Oss nog dat nabestaanden de
doden en hun eigendommen op
een brandstapel verbrandden.
Restanten van die eigendommen
namen de rouwenden vervolgens
met zich mee, als een tastbaar
stuk geschiedenis. „We worden in
onze levens geconfronteerd met
een hoop zaken waar we geen
controle over hebben", zegt Post.
„Met rituelen proberen we vat te
krijgen op het onbegrijpelijke."
Het is voor hem om die reden
niet vreemd dat we - ondanks de
ontkerkelijking die sinds de jaren
60 van de vorige eeuw in gang is
gezet - nog altijd gestalte geven
aan Kerstmis door middel van
rituelen. Maar in plaats van ze
opgelegd te krijgen van de kerk,
zegt hij, zijn we onze rituelen zelf
gaan ontwikkelen. Post: „Ooit
werd gedacht dat het leeglopen
van de kerken zou leiden tot
het failliet van het ritueel.
Het tegendeel is waar. Het
krioelt juist van de rituelen."
Post bedoelt dan vooral de
rituelen in het domein van
de zingeving. „Wandelen naar
Santiago de Compostela en het
bezoeken van stiltekloosters is
ongekend populair. Allerzielen
begint buiten de kerk steeds meer
voet aan de grond te krijgen in
Nederland. En we herdenken als
nooit tevoren, kijk maar naar de
bloemenzeeën en ceremonies na
de MH17-ramp."
Rituelen moet je trouwens niet
verwarren met gewoontes. Een
ritueel is een geheel van hande
lingen die in een bepaalde con
text een symbolische functie
hebben. „Een gewoonte heeft die
functie niet", vertelt Post. „Neem
zoiets als lopen. We lopen wat af.
Maar in een andere context, zoals
een processie of een stille tocht,
wordt het ineens iets bijzonders."
Kenmerkend aan rituelen is dat
ze een handeling verbinden met
een emotie. Denk aan het ophan
gen van slingers bij verjaardagen
(blijdschap), de foto's doorscheu
ren van je ex (woede) of een
kaarsje branden voor een over
leden dierbare (verdriet).
Joris' Kerstboom
Een televisieprogramma waarbij
een grote rol is weggelegd voor
het ritueel is Joris' Kerstboom, dat
presentator en programmamaker
Joris Linssen zes jaar terug
bedacht en jaarlijks wordt uit
gezonden door de KRO-NCRV.
In het centrum van Den Bosch -
en dit jaar ook in Deventer en
Leiden - wordt een grote kerst
boom geplaatst, waarin mensen
een foto mogen ophangen van
iemand die ze 'in het licht willen
zetten'. Linssen: „We wilden een
symbool waar iedereen - onge
acht religie of cultuur - zich toe
aangetrokken voelt. De kerst
boom en het licht zijn door de
kerk omarmd, maar zijn van
oorsprong heidense gebruiken."
Volgens Linssen was het leeg
lopen van de kerken voor een
grote groep Nederlanders bevrij
dend, maar liet het tegelijkertijd
een leegte achter. „Mensen heb
ben een schreeuwende behoefte
aan rituelen, verbinding en saam
horigheid, alleen is de kerk daar
voor veel mensen niet meer de
juiste plek voor. De sfeer die rond
de boom ontstaat is heel bijzon
der: sommige mensen komen elk
jaar terug om dezelfde foto in de
boom te hangen."
Dat kunnen allerlei foto's zijn:
van overleden dierbaren, maar
ook van mensen die om wat voor
reden dan ook een belangrijke rol
in iemands leven spelen. Linssen:
„Er gaat een grote kracht uit van
het ophangen van de foto. Ik
denk omdat je daarmee je gevoel
kunt omzetten in een concrete
daad."
Niet zweverig
Een foto en een kerstboom: meel
is kennelijk niet nodig voor een
krachtig ritueel. Volgens kunste
nares Meike Ziegler kun je ritue
len goed zelf bedenken. Ze heeft
er zelfs haar werk van gemaakt:
onder de naam creatuals - een
samenvoeging van de woorden
creative en ritual - bedenkt zij
rituelen voor particulieren, be
drijven en gemeenten, bijvoor
beeld bij openingen, congressen,
bruiloften of afscheidsceremo-
nies. Mensen samenbrengen en
ze gezamenlijk laten partici- ->
magazine 17
