ZEELAND GEBOEKT
Hans Knoop vertelt
over de zaak Menten
LESKIMO bestaat 20 jaar
Gedichten
van Buma
13
Een nieuwe biografie van Piet Mondriaan. We kruipen onder de huid van de
schilder en zitten naast hem op het strand van Domburg.
I et Mondriaan kun je een
boekenkast vullen. Piet
Mondriaan (1872-1944) is
pionier van de abstracte
schilderkunst, wereldbe
roemd met zijn zwarte horizontale en
verticale lijnen en vlakken met primaire
kleuren. Over elke tekening, elk schilde
rij, je zou bijna zeggen: over élke stap die
de kunstenaar heeft gezet zijn artikelen,
tijdschriften, catalogi en boeken vol ge
schreven.
Wat valt daaraan nog toe te voegen?
Conservator Hans Janssen (62) van het
Gemeentemuseum in Den Haag beant
woordt die vraag met zijn afgelopen week
gepresenteerde biografie 'Piet Mondriaan
- een nieuwe kunst voor een ongekend
leven'. Janssen staat bekend als dé Mon-
driaandeskundige en heeft al diverse
boeken aan de kunstenaar gewijd. In de
biografie kiest hij voor een nieuwe bena
dering: hij probeert onder de huid van de
kunstenaar te kruipen en de schilder als
'mens' weer te geven. Hij kijkt met de
ogen van Mondriaan naar een schilderij.
Het Zeeuwse werk
illustreert zijn overstap
naar een grotere
abstractie
Zo leest het boek hier en daar als een 'vie
romancée', alsof de schrijver - en dus ook
de lezer - bij Mondriaan in zijn atelier
staat.
Een voorbeeld. Tussen 1908 en 1916
verblijft Mondriaan enkele zomers in
Domburg. In die tijd is hij hevig geïnte
resseerd in religieuze filosofie - theosofie
- en vindt hij in de Zeeuwse badplaats
geanimeerde gesprekspartners in kunst
verzamelaarster Marie Tak van Poortvliet
en kunstenares Jacoba van Heemskerck.
Mondriaan bezoekt hen in villa Loveren-
dale. Pagina 360: „Na een hartelijke ver
welkoming bood Marie Tak het bezoek
een stoel. Het bewolkte weer zorgde
voor gedempt licht en zachte, donkere
schaduwen. Marie Tak informeerde be
leefd of het verblijf in Domburg Mondri
aan en zijn gezelschap beviel. Mon
driaan begon over de hoge luchten en de
rust en dat zijn geest daar baat bij had. 'Je
kunt hier alles zo diep doorvoelen', ver
zuchtte hij terwijl hij schuin naar zijn
vriendin keek."
Tijdens de Domburgse jaren komt
Mondriaan op het spoor van wat 'moder
niteit' wordt genoemd. Janssen vangt die
periode in de hoofdstukken 7 en 8 en be
schrijft daarin een kunstenaar, die 'zijn
eigen opvattingen en zijn schilderkunst
drastisch herformuleert'. Meteen het
eerste jaar doet Mondriaan heilgymnas
tiek op het strand, een beetje in de sfeer
van de in Domburg residerende 'dui-
mendokter' Johann Georg Mezger. De
kust fascineerde hem (pag. 357): „Boven-
dien vond Mondriaan het heerlijk
om daar te zitten. Eindeloos kon hij
turen naar de glinstering van de zon
op het water. De beweeglijkheid die
altijd hetzelfde bleef en die toch
steeds weer anders was. Het scheen
hem een prachtig beeld voor wat hij
in zijn kunst probeerde na te stre
ven."
De daarop volgende jaren schildert
Mondriaan op Walcheren duinen,
kerktorens, vuurtorens en zeege
zichten. Het Zeeuwse werk illu
streert zijn overstap naar een grotere
abstractie. Zoals het in 1911 geschil
derde 'Duinlandschap' (pag. 393):
„Hij bouwde 'Duinlandschap' op uit
blauwe en groene driehoeken (meer
scherven, eigenlijk), doorschoten
met violette en lichtblauwe schich
ten, alles geschilderd in vinnige,
korte evenwijdig lopende penseel
streken in van vlak tot vlak verschil
lende richtingen. Heel in de verte het
water van de Noordzee, en nog ver
der weg de kust van Schouwen."
Het 'eenmanstijdschrift'
LESKIMO van Johan
Everaers (1949) uit
Noordgouwe bestaat twintig jaar.
Het jubileumnummer bevat tien
korte verhalen, die hij vorig jaar
schreef tijdens het werk aan de
vertaling van de verhalenbundel
Les oiseaux vont mourir au Pérou
van Romain Gary. Dat boek ver
scheen in mei 2016 onder de titel
De vogels sterven in Peru.
Everaers is oud-leraar Frans en
redacteur van het Zeeuwse lite
raire tijdschrift Ballustrada. Zijn
tijdschrift LESKIMO verschijnt in
eigen beheer 'op onvoorspelbare
momenten in wisselende oplaag
en met een wisselend aantal num
mers per jaargang'. In de afgelopen
negentien jaar varieerde de oplage
van drie tot honderd exemplaren,
het aantal per jaar uitgebrachte
nummers was één tot zes.
De verhalen in het jubileum
nummer (Uitgeverij Liverse, 15,95
euro) gaan over Romain Gary:
Everaers schrijft gedachten en
herinneringen die zijn werk op
roepen.
3r ournalist Hans Knoop vertelt
woensdag 21 december vanaf
I 16.00 uur in boekhandel de
rvkkery in Middelburg over zijn
boek De zaak Menten. Daarin blikt
hij terug op zijn onderzoek naar
de oorlogsmisdaden van kunst
verzamelaar Pieter Menten (1899-
1987). De zaak was in de jaren 70
maandenlang wereldnieuws.
Knoop werd in 1943 geboren als
kind van ondergedoken Joodse ou
ders. In 1963 werd hij verslaggever
bij De Telegraaf. Van 1968 tot 1971
was hij hoofdredacteur van het
Nieuw Israëlietisch Weekblad en
in 1974 kreeg hij de redactionele
leiding van het opinieweekblad
Accent. In juli 1976 ontdekte hij
materiaal dat belastend was voor
de Blaricumse miljonair Pieter
Menten. Die zou zich in 1941 in Po
len als SS'er aan ernstige oorlogs
misdaden schuldig hebben ge
maakt. Nadat hij naar Zürich was
gevlucht, spoorde Knoop hem
op. In juli 1980 werd Menten door
de rechtbank in Rotterdam tot tien
jaar gevangenisstraf en 100.000
gulden boete veroordeeld wegens
oorlogsmisdaden - medeplichtig
heid aan massamoord.
In zijn boek De zaak Menten ver
telt Knoop het complete verhaal.
ZEEUWSE SCHRIJVERS
Ik tik de naam in op de catalogus
van de Koninklijke Bibliotheek
en ben verbaasd. Liefst 92 tref
fers, zoals dat vreemd genoeg heet,
voor Joop Buma (1931). En er moet
nog meer Buma zijn, de lijst begint
in 1990, terwijl hij al jaren daarvoor
publiceerde. De uitgeversnaam die
steeds weer valt is Mea Sponte, La
tijn voor 'op eigen kracht', de au
teur produceert de boekjes name
lijk vaak zelf. Zijn gedichten ont
staan niet altijd volledig op eigen
kracht. Hij leunt op M. Nijhoff met
een regel als 'Ik ging naar Nieuw-
land om Sint Joos te zoeken'. Of hij
dicht vrij naar Hans Warren: 'Hart
van mijn stad'. Zelf verwijst hij
naar de geheimzinnige invloed van
naamgenoot Johannes Buma, actief
in de achttiende eeuw: 'Misschien
regeert hij hier en regisseert/ hij
wel de teksten op mijn papier.'
Met zoveel treffers kan het mis
schien niet altijd raak zijn, toch is
Joop Buma een vaardige en persoon
lijke beschrijver van Middelburg.
Een enkele keer in proza (zoals
'Ouwe Dirk', over een zesennegen-
tigjarige die zich verwondert over de
beruchte theaterplannen van de
Middelburgse 'stadsregering'), maar
doorgaans in poëzie. Soms waagt hij
zich buiten het bolwerk, bijvoor
beeld in Dode olm op Hoogelande.
Zelfs reist hij helemaal naar Aar
denburg, waar Nijhoffs echo nog
eens klinkt: 'Ik ging naar Aarden
burg/ niet om een brug te zien.'
'Ik zou hier kunnen aarden/ in
deze burg,' schrijft hij over het
Zeeuws-Vlaamse stadje. Maar
vooral is hij dus thuis in Middel
burg, al lang voor men hem in 2009
tot stadsdichter benoemde was hij
dichter van de stad. Hij zingt boos
of juist gloedvol over bekende en
minder bekende plekken: 'Hart van
mijn stad ik heb je opgenomen.' Al
leen hoort mijn konijn Zwervertje,
ooit bewoner, het loflied op de Van
Kleffenslaan kopschuddend aan.
Vreselijk vond hij het daar. Nooit
een toiletje met citroenfris zaagsel.
Nimmer bosbessen, bladpeterselie
of van die lekkere Italiaanse sla. En
dan heeft Buma het over 'gouden
momenten in het leven'. Vanwege
een buurtbarbecue, te vrezen valt
dat er konijn op het menu heeft ge
staan.
vrijdag 16 december 2016
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Door Mondriaans ogen
Jan van Damme
Piet Mondriaan: Duinlandschap, 1911, olieverf op doek, 141 x 239 cm.
Piet Mondriaan
Een nieuwe
kunstvooreen
ongekend leven
Hans Janssen
Uitgeverij
Hollands Diep,
660 pagina's,
39,99 euro.
Het jubileumnummer van
LESKIMO.
Informatie: Boekhandel de
Drvkkery, woensdag 21 decem
ber, aanvang 16.00 uur.
Mario Molegraaf
Joop
Buma
(1931)
