9
Voor het eerst in de
geschiedenis krijgt een
muzikant de Nobelprijs
voor de Literatuur. De
songteksten van Bob
Dylan (75) zijn net zoveel
waard als de beste
romans, vindt de jury.
Zijn fans juichen, critici
gruwen.
et werd niet de Japanse ver-
halenmagiër Haruki Mura
kami en ook niet de Ameri
kaanse politiek romancier
Philip Roth. Voor het eerst
in de geschiedenis verruilt
de Nobelprijs voor de Lite
ratuur de gewijde stilte
van de bibliotheek voor
het rumoer van het
rock-'n-rollpodium. Vol
gens de jury bieden de
songteksten van Bob
Dylan (75), ook zonder de muzikale begeleiding,
poëzie van het hoogste niveau.
Fans over de gehele wereld reageerden eufo
risch. Zij eren Dylan als stem van een generatie
en juichen om de aanvaarding voor de songtekst
als literatuurvorm. „Deze prijs betekent de defini
tieve erkenning dat popmuziek niet alleen gaat
om melodietjes en leuke refreintjes", zegt popken
ner Leo Blokhuis. „En als je iemand moet aanwij
zen die de tekst in de moderne muziek belangrijk
heeft gemaakt, is het Dylan."
Critici wezen op de woorden van wijlen Harry
Mulisch. Het meest van zichzelf overtuigde deel
van de Grote Drie van de Nederlandse literatuur
gold lange tijd als onze favoriet voor de prestigieu
ze prijs. Zo lang zelfs, dat het uitblijven van de lau
werkrans hem kregelig maakte. Toen Dylan in
1997 voor het eerst op de shortlist van het Stock-
holmse comité terecht kwam, zei Mulisch: 'Als je
die prijs wil devalueren, moet Dylan hem krijgen.
Dan kun je hem net zo goed aan Freek de Jonge ge
ven.'
Maar waar Mulisch (evenals De Jonge overi
gens) werd gewogen en te licht bevonden, gaat de
prijs nu toch naar Dylan (echte naam: Robert Zim
merman). Het Nobelcomité vergelijkt hem met de
oude Grieken die net als hij poëzie in de vorm
van liederen schreven. 'Dylan richtte zich op het
oor. Maar zijn werk is ook heel goed te lezen.' En
wie Dylan recent op een concertpodium heeft ge
zien, moet toegeven dat het velen malen gekker
was geweest om hem nu een prijs voor zijn zang
kwaliteiten toe te kennen.
Hoe dan ook zorgt Dylan met zijn winst (goed
voor een bedrag van ruim 800.000 euro) voor een
aardverschuiving in de literaire wereld. Of om in
zijn eigen idioom te blijven: The Times, They are
A-Changin'. Het zijn misschien wel Dylans be
roemdste tekstregels, in 1964 geschreven met de
pen van de prediker van de revolutie. Maar het
zijn niet zijn mooiste, vindt Blokhuis. Als argu
ment voor de literaire Nobelprijs brengt hij de
tekst van Masters of War uit 1963 naar voren:
You that never done nothin'
But build to destroy
You play with my world
Like it's your little toy
You put a gun in my hand
And you hide from my eyes
And you turn and run farther
When the fast bullets fly
„Een anti-oorlogslied. Maar Dylan zal nooit sim
pelweg roepen: 'Oorlog is fout'. Hij beschrijft zijn
eigen angsten en twijfels. Dylan is de grondlegger
geweest van de stroming waarin singer-songwri-
ters zichzelf als denkend personage opvoerden.
De Beatles kwamen net als hij begin jaren 60 op.
Hij leerde van hen dat een lied muzikaal meer
kon zijn dan drie akkoorden, maar zij leerden van
hem dat het tekstueel dieper kon gaan dan She lo
ves you yeah yeah."
Ook vaak geroemd als hoogtepunt in Dylans
oeuvre: het nummer My Back Pages uit 1964:
Crimson flames tied through my ears,
rollin' high and mighty traps
Pounced with fire on flaming roads
using ideas as my maps
'We'll meet on edges, soon,' said I,
proud 'neath heated brow
Ah, but I was so much older then,
I'm younger than that now
Vooral de slotregel werd de soundtrack van tallo
ze midlifecrises. Dylanadepten van een zekere leef
tijd gebruikten ze om hun wedergeboorte, vaak
ondersteund met de laatste mode in sportwagen
én haarstukjes, literair te verantwoorden. Waarom
zou het niet kunnen? Je met de jaren jonger gaan
voelen? Dylan zelf verklaarde zijn tekst nooit,
maar aangenomen wordt dat hij gaat het afscheid
van zijn eigen politiek idealisme. De song wordt
gezien als zijn zwanenzang als protestzanger. De
folkbeweging, die zorgvuldig tegen de enkels van
het establishment schopte, had Dylan teleurge
steld.
Ernst Jansz van Doe Maar, die in 2010 het album
Dromen van Johanna met daarop naar het Neder
lands vertaalde songs van Dylan uitbracht, kiest
als literair hoogtepunt voor Every Grain Of Sand
uit 1981:
Oh, the flowers of indulgence
and the weeds of yesteryear,
Like criminals, they have choked the breath
of conscience and good cheer
The sun beat down upon the steps
of time to light the way
To ease the pain of idleness
and the memory of decay
Jansz: „Dylan beschrijft hier het verval, waaraan
wij allen onderhevig zijn. Maar ook de ijdelheid,
die vreugde en geweten lijkt te verdringen. Houd
deze prachtige tekst tegen het licht van de vele de
finities van literatuur over de universele waarde
van een tekst en men zal de Nobeljury een warm
applaus geven."
Singer-songwriter Lucky Fonz III (Otto Wichers),
hartstochtelijk fan en door zijn fans soms de Ne
derlandse Bob Dylan betiteld, noemt ten slotte re
gels uit de song Visions of Johanna (1966) als proe
ve van zijn literaire kwaliteiten:
But she just makes it all too concise and too clear
That Johanna's not here
The ghost of electricity howls in the bones of her face
Where these visions of Johanna have now taken my place
„Die zin over het huilen van de elektriciteit over
de botten in haar gezicht is adembenemend mooi.
Spreek hem eens uit. Je hoort steeds die o-klank
resoneren. Dat schept een erotische sfeer waarin
je Johanna voor je ziet als mysterieuze vrouw met
hoge jukbeenderen. Dylan schrijft geen gedich
ten, maar wel poëzie. Alleen niet gemaakt voor
het papier, maar de jukebox. Zijn werk is net zo
zeer literatuur als de toneelstukken van Shakespe
are het zijn."
vrijdag 14 oktober 2016
Stefan Raatgever
illustratie Mark Reijntjens
The
are
