30
Als trainer laat Marco van Basten - weergaloze speler en nu voetbaldenker
Zijn loopbaan als trainer is voorbij, Marco van
Basten treedt vandaag officieel in dienst bij de
FIFA. Zijn erfenis is mager, het trainerschap was
bovenal een worsteling. Vooral met zichzelf.
niet voor hemzelf, trouwens. Zo veel
eisend als zijn vader was, zo veelei
send was hij zelf ook, niet in de laat
ste plaats richting anderen. Als voet
baller kon hij genadeloos zijn.
Modaal bestaat niet
En nadat de wereldvoetballer van
het jaar 1992 drie jaar later noodge
dwongen stopte, legde hij zich met
eenzelfde soort bezetenheid toe op
het golfen. Van Basten is geen type
dat zich neerlegt bij dingen. Modaal
bestaat niet, in zijn wereld.
Toen hij in 2004 begon als bonds
coach van Oranje, na één jaartje als
trainer van Jong Ajax, was de insteek
niet heel anders. Zijn geestelijk voet
balvader Johan Cruijff pleitte voor
hem bij de KNVB, heilig gelovend
dat Van Basten 'één van de beste trai
ners ter wereld' kon worden. De
oud-voetballer wilde dat zelf, na ja
ren buiten de schijnwerpers, net zo.
Van Basten was in die tijd nog ta
melijk onbevangen. Hij besefte dat
hij tijd nodig had om het vak onder
de knie te krijgen - en zag zijn onver
mijdelijke fouten als een onderdeel
van dat proces. Van Basten zou later
botsen met Ruud van Nistelrooy,
Mark van Bommel en Edgar Davids,
maar veel Oranje-spelers waren in
de beginjaren dol op hem.
Van Basten was dan ook de jeugd
held van zo'n beetje het hele toenma
lige Nederlands elftal. Hij dacht nog
als een voetballer. Spelers als Wesley
Sneijder, Rafael van der Vaart en Ro
bin van Persie smulden als hij een
balletje aannam op het trainings
veld, of als hij ze op een detail in het
spel wees. Dat hij didactisch en me
thodisch geen grootmeester was;
Van Basten kwam daar relatief mak
kelijk mee weg, zeker in zijn eerste
jaren.
Als het ergens wrong, dan was het
in de communicatie. Een telefoontje
naar de plots gepasseerde Ruud van
Nistelrooy? Niet nodig. Waarom hij
Edgar Davids niet meenam naar het
WK? „Ik neem Jan Wouters toch ook
niet mee?", antwoordde de bonds
coach. En ook bij Van Bommel ging
het primair mis in de persoonlijke
sfeer. De bondscoach mocht de Lim
burger niet zo en vice versa.
Bij Ajax, sc Heerenveen en AZ liep
Van Basten tegen complexere proble
men aan. Het clubtrainerschap eist
elke dag visie, structuur, mensen-ma-
nagement, overwicht en brede vak
kennis. Zeker in Amsterdam speel
den er krachten op de achtergrond,
van clubiconen, fans en anderen die
oen Marco van Bas
ten (51) vorige week
uit een grote zwarte
Mercedes stapte, en
hij zijn voormalige
ploeggenoot Zvoni-
mir Boban omhels
de voor de deur van het FIFA-hoofd
kwartier in Zürich, brak er op zijn ge
zicht een stralende lach door.
Niet dat hij hiervoor nooit lachte
natuurlijk, maar toch. Wel steeds
ietsje minder. Mensen die met hem
werkten, zagen het plezier stilaan
wegtrekken uit zijn lijf, alsof het trai
nerschap begon te voelen als een oe
verloze kantoorbaan. Van Basten er
gerde zich steeds vaker. Was meer
en meer in zichzelf gekeerd.
De spelers van Oranje voelden en
zagen het, in de aanloop naar de in
terland tegen Zweden, begin vorige
maand: de drive was weg. Het hoef
de niet meer. Van Basten had eigen
lijk al afscheid genomen van zijn job
als assistent-bondscoach. Hij was er
wel, maar ook weer niet.
Dit afscheid van Van Basten is er
niet een van weemoed, zoals op die
zomeravond in 1995, in San Siro,
toen hij in een bruin suède jasje naar
de mensen zwaaide - en Fabio Capel-
lo in onvergetelijke tranen uitbarstte.
Dit afscheid is veel killer, achtelozer
en ook betekenislozer. De voetballer
liet een erfenis na voor de eeuwig
heid. De trainer allerminst.
Genadeloos
De mythe van weleer weet dat zelf
ook, als geen ander. Van Basten was
altijd genadeloos eerlijk over zijn
worstelingen, en over de moeite die
hij moest doen om het trainersvak te
beheersen. „Als ik naar Frank de
Boer kijk, zie ik iemand die het trai
nerschap van nature in zijn vingers
heeft", vertelde Van Basten ooit, in
zijn tijd bij Heerenveen. „Ik heb dat
niet. Ik moet er harder voor werken."
Twijfels, altijd die bijtende twij
fels. De Utrechter was geen twijfel-
PASPOORT
kont in de zichtbare zin van het
woord; hij kon op de werkvloer
juist ook scherp, cynisch of grap
pig nonchalant zijn. Maar het
was nooit goed genoeg.
En waar hij als voetbal
ler altijd zijn zwaktes ca
moufleerde, zelfs toen
die slepende enkelbles
sure hem mentaal sloop
te, was de coach in hem
ongekend open over zijn
onzekerheden.
Legendarisch was zijn vaar
wel als Ajax-trainer in 2009, toen hij
zichzelf genadeloos en openlijk afser
veerde. „Mijn kwaliteiten zijn niet
toereikend. Ajax verdient beter."
Zeker zoveel beroering maakte
zijn beslissing bij AZ los, dik vijfjaar
later. Ook toen draaide Van Basten
niet om de pijnlijke waarheid heen.
Trainer zijn, met alle verantwoorde
lijkheid die daar bij hoorde: het viel
hem domweg te zwaar. Hij leed eron
der. Alles blokkeerde. De stress ging
in zijn lijf en in zijn kop zitten.
Van Basten deed een stap terug en
werd assistent. Hij vond opnieuw
dat hij tekort was geschoten. „Het
gaat erom dat de trainer in de rust
en op andere tactische momenten
snel de goede antwoorden heeft", zei
Van Basten daarover in het AD. „De
oplossing. Ik kan goed praten over
voetbal, spelers beoordelen. Maar
noodzakelijke ingrepen, daar gaat
het om. Daar lag ik wakker van.
Soms stond ik in de kleedkamer,
deed mijn woordje en dacht later:
nou Marco, dit was wel erg mager."
Vader Joop van Basten, overleden
in 2014, projecteerde zijn dromen op
de jonge Marco. Senior herkende al
vroeg het talent bij zijn zoon, en be
sloot alles in het teken te stellen van
diens carrière. Van Bastens broer
Stanley werd vaak in letterlijke zin
een bijzaak in de opvoeding. Alles
draaide om Marco.
Zonder de amateurpsycholoog uit
te hangen: feit is dat Van Basten van
huis uit altijd aan de hoogst denkba
re verwachtingen moest voldoen.
Goed was niet goed genoeg. Ook
zaterdag 1 oktober 2016
Afscheid
zonder
tranen
Sjoerd Mossou
Zeist
Naam: Marcel
(Marco) van Basten
Geboren:
31 oktober 1964
te Utrecht
Clubs als speler:
Ajax, AC Milan
Prijzenkast: 3x
kampioen en 3x
KNVB-beker met
Ajax, EC II (1987);
3x kampioen met
AC Milan, 2x EC I,
2x wereldbeker;
Europees kam
pioen met Neder
land ('88)
Interlands/goals:
58/24
Trainerscarrière:
Jong Ajax, Neder
lands elftal, Ajax,
sc Heerenveen,
AZ, AZ (assistent),
Nederlands elftal
(assistent)
Huidige functie:
Chief Officer for
Technical Develop
ment bij de FIFA
