12 NI
PROFIEL TURKSE BEWEGING
Gülen is groot in Rotterdam. Maar gaat het de beweging, waarvan
de aanhangers sinds de mislukte staatsgreep in Turkije worden
bedreigd, om 'wereldburgerschap' of is het een streng-islamitische club?
Het is
een
levens
houding
die lijkt
op die
van de
klassieke
calvinist
aar was de held. Basketbal
miljonair Enes Kanter, spe
lend voor de Oklahoma City
Thunder. Met de uitzinnige
leerlingen van het Cosmicus
College in Rotterdam speelde
hij een potje basketbal in de
gymzaal. Later op de avond prikte Kanter een
vorkje mee in een buurthuis van de stichting
Nida, een aan de Gülenbeweging gelieerde wel
zijnsorganisatie in de opkrabbelende wijk Hille-
sluis. De basketballer sprak lovende woorden
over het werk van de Turks-Nederlandse wel
zijnsvereniging, die zich in de wijk inzet voor
'wereldburgerschap', 'wederzijds begrip' en 'de
mocratie'. De Turks-Nederlandse krant Zaman
deed er verslag van.
Zijn bezoek in juni was geen toeval. Kanter,
Nida, Cosmicus en Zaman zijn verbonden door
een ijzersterke band: de onvoorwaardelijke
liefde voor de omstreden imam Fethullah Gülen.
Kan ter is in Turkije inmiddels persona non grata.
Hij brak met zijn familie en veranderde zijn ach
ternaam officieus in 'Gülen'.
Fethullah Gülen is een charismatisch figuur,
die tijdens emotionele preken in snikken kan
uitbarsten. Een machtige figuur ook. Vanuit het
Amerikaanse Pennsylvania, waar hij sinds 1999
woont, is de 75-jarige Gülen geestelijk leider van
een netwerk met miljoenen volgelingen. In wel
140 landen bestieren ze scholen, ondernemers
verenigingen en tal van andere bewegingen. De
drijfVeer, zoals ze het zelf zeggen: liefdadigheid,
onderwijs en dialoog.
In Nederland is Rotterdam het epicentrum
van de beweging. In de afgelopen decennia heb
ben Gülenisten in de havenstad een indrukwek
kend netwerk opgebouwd: scholen, een bedrij
vennetwerk, een studentenvereniging, interna
ten, huiswerkcentra en gezondheidscentra en
buurthuizen (Nida). En een krant dus: Zaman.
dikt. Gülenisten zijn over het algemeen hoogop
geleide, goed verdienende en welbespraakte
Turkse Nederlanders. Met uitstekende contacten
in het bedrijfsleven én de politiek - met name
het CDA.
Sinds de Turkse couppoging is het gedaan met
de dialoog. Gülenisten voelen zich niet meer
veilig. Tientallen aanhangers worden bedreigd,
bedrijven geboycot en bij stichting Nida zijn de
ruiten ingegooid. Hoewel de Nederlandse sym
pathie bij de Gülenbeweging ligt, is ze niet on
omstreden. Kenners, zoals Turkije-deskundige
Lily Sprangers, waarschuwen al jaren voor een
dubbel gezicht: van buiten westers en democra
tisch, van binnen diepreligieus met sektarische
trekjes. „Al die verhalen over 'dialoog' en 'har
monie' zijn propaganda. Ze komen modern over,
maar dat is een rookgordijn waarachter een con
servatief islamitische beweging schuilgaat. Het
is belangrijk dat Nederland - en vooral de over
heid - dat weet. Want ze krijgen voor verschil
lende projecten subsidie, omdat het zo mooi
klinkt. Ze houden mensen voor de gek", zegt de
directeur van het voormalig Turkije Instituut in
Leiden.
Ondanks alle retoriek over 'dialoog' is de be
weging volgens de Leidse hoogleraar Erik-Jan
Zürcher ook bijzonder 'Turks nationalistisch' en
gericht op macht. „De strategie in Turkije is om
mensen op te leiden, om zo geleidelijk aan het
staatssysteem te infiltreren en over te nemen",
zegt hij. „Daarvoor hoeven we niet in Nederland
te vrezen, maar ook in Europa en Amerika is het
de bedoeling om 'sleutelposities' te bemachti
gen. Daarmee vergroten ze hun invloed in de
Turkse gemeenschap, wat weer hun positie in
Turkije versterkt."
Dat de verschillende Gülen-organisaties zich
naar buiten toe nooit presenteren als 'islami
tisch', heeft een historische oorzaak. Dat was,
vroeger in het streng seculiere Turkije, hun over-
ten. Dat is ook de achtergrond van de nadruk op
'dialoog'. Daarom pappen ze in Nederland ook
graag aan met prominente politici. Maar naar
binnen toe is er een strakke hiërarchie, en ze zijn
volledig toegewijd aan de zaak."
Aan de ene kant is persoonlijke ontwikkeling
belangrijk binnen de Gülen-beweging: „Jezelf
dienstbaar opstellen, goede dingen doen om zo
een betere moslim te worden." Aan de andere
kant willen ze ook 'de baas spelen'. „Het is een
langetermijnstrategie om er een betere, meer is
lamitische wereld van te maken. Met een groot
een machtig Turkije. Uiteindelijk moet Gods
plan worden gerealiseerd. Dus om het democra
ten te noemen.Nee, dat zijn ze niet."
Het beeld van een club met twee verschillende
gezichten wordt bevestigd in gesprekken die
deze krant voerde met mensen die betrokken
waren bij de Rotterdamse Gülen-beweging.
„Het plan is ook hier om talenten op te leiden en
op belangrijke posities neer te zetten. Het uit
eindelijke doel is om de islam - volgens de inter
pretatie van Gülen - te verspreiden, overal daar
waar de zon schijnt. Dat is de drive. En het gaat
allemaal heel stiekem", zegt een Turkse Rotter
dammer.
Het contact met de Gülenbeweging begint
voor velen met zogenoemde huiskamersessies,
die worden geleid door een abi (broeder) of abla
(zuster). Jongeren van 14,15 jaar worden daar
voor uitgenodigd. „Het begint heel gezellig. Er
wordt thee gedronken, gekletst en bij lekker
weer gebarbecued. Er wordt gelezen - niet de
Koran, maar de boeken van Gülen of Said Nursi.
Wie slim is, krijgt alle aandacht. In een vmbo'er
zijn ze niet geïnteresseerd", zegt een deelnemer.
Er is ook sprake van een bepaalde dresscode:
bij voorkeur een pantalon en halflange jas. Ver
der draagt een Gülenist nooit een baard. „Je leert
dat als Mohammed nu zou leven, hij in een pak
zou lopen, zonder baard. Daar kan je wel wat
mee, als jonge moslim in Nederland." Als ze el
kaar begroeten, volgt een omhelzing, met een
tikje onder aan de rug.
In 2007 opende het Cosmicus College in Rot
terdam de deuren. Officieel een seculiere mid
delbare school voor havo en vwo, met de nadruk
op wereldburgerschap. Van de
Turkse docenten op het Cosmi
cus zijn er veel actief als
üiüuiuJi!1 - U111 Kj
-a jUm" 3
vrijdag 16 september 2016
ülenbolwerk
Antti Liukku en Mare Guillet
—Emeritus
hoogleraar Martin
van Bruinessen
De zaak? Die is volgens Zürcher tweeledig.
111 i:ii
lilil'l
I .illllflM
II J LA
u if
